Mitochondriale myopathieën: Symptomen aan spieren & hersenen
Mitochondriën zijn kleine structuren die in bijna alle cellen voorkomen. Deze kleine energiefabrieken zijn vooral belangrijk voor de spier- en zenuwcellen. Mitochondriale myopathieën verwijzen naar een groep aandoeningen die de mitochondriën aantasten. Deze aandoeningen beïnvloeden veel verschillende lichaamsfuncties, met name actieve structuren zoals spieren en zenuwen. De symptomen variëren van mild tot levensbedreigend, met meestal tekenen aan het zenuwstelsel (zoals leerstoornissen en oogproblemen) en de spieren (zoals spierzwakte). De leeftijd waarop een mitochondriale myopathie zich voordoet en de progressie ervan variëren sterk afhankelijk van het type. Anno augustus 2024 is er geen specifieke behandeling voor mitochondriale myopathieën, hoewel diverse ondersteunende therapieën beschikbaar zijn.- Epidemiologie
- Zeldzaamheid en genetische basis
- Prevalentie en erfelijkheid
- Mechanisme
- Mitochondriale disfunctie en spierzwakte
- Verstoorde energieproductie
- Oorzaken: Probleem met energieproducerende cellen
- Risicofactoren van mitochondriale myopathieën
- Genetische predispositie
- Celdeling en genetische veranderingen
- Risicogroepen
- Mensen met familiegeschiedenis van mitochondriale aandoeningen
- Personen met genetische mutaties
- Soorten
- Barth-syndroom
- Kearns-Sayre-syndroom (KSS)
- Leigh-syndroom
- Mitochondriaal DNA-depletiesyndroom
- Mitochondriale myopathie, encefalopathie, lactaatacidose, stroke-like (MELAS)
- Myoclonische epilepsie geassocieerd met haveloze rode vezels (MERRF)
- Mitochondriale neurogastro-intestinale encefalomyopathie (MNGIE)
- Neuropathie, ataxie en retinitis pigmentosa (NARP)
- Pearson-syndroom
- Progressieve externe oftalmoplegie
- Symptomen aan spieren en hersenen
- Alarmsymptomen
- Progressieve spierzwakte en vermoeidheid
- Neurologische symptomen en ademhalingsproblemen
- Diagnose en onderzoeken
- Behandeling van mitochondriale myopathie
- Prognose
- Factoren die de prognose beïnvloeden
- Langetermijnperspectief en behandelingseffectiviteit
- Complicaties
- Cardiovasculaire complicaties
- Neurologische en spiergerelateerde complicaties
- Preventie van schade aan mitochondriën
- Genetisch advies en reproductieve opties
- Levensstijl en secundaire preventie
- Praktische tips voor het omgaan met mitochondriale myopathieën
- Zorg voor een evenwichtig voedingspatroon
- Oefeningen en fysiotherapie
- Erken de rol van mentaal welzijn
- Zorg voor een goede slaap
- Overleg met je arts
- Houd je energie in balans
- Misvattingen rond mitochondriale myopathieën
- Mitochondriale myopathieën zijn alleen erfelijk
- Mitochondriale myopathieën veroorzaken altijd ernstige spierzwakte
- Er is geen behandeling voor mitochondriale myopathieën
- Mitochondriale myopathieën komen alleen voor bij volwassenen
- Mitochondriale myopathieën zijn alleen van invloed op de spieren en geen andere systemen in het lichaam
- Mitochondriale myopathieën kunnen niet worden gediagnosticeerd
- Alle patiënten met mitochondriale myopathieën hebben de ziekte op dezelfde manier
Epidemiologie
Zeldzaamheid en genetische basis
Mitochondriale myopathieën zijn zeldzame aandoeningen die worden gekarakteriseerd door spierzwakte en neurologische symptomen als gevolg van defecten in de mitochondriën, de energiecentrales van de cel. De aandoeningen komen vaak voor in families met een genetische geschiedenis van mitochondriale ziekten.Prevalentie en erfelijkheid
De prevalentie van mitochondriale myopathieën varieert, maar ze worden vaak geërfd via de moeder (mitochondriale overerving). Omdat de aandoening een genetische basis heeft, kan het vaker voorkomen binnen bepaalde families.Mechanisme
Mitochondriale disfunctie en spierzwakte
Mitochondriale myopathieën worden veroorzaakt door mutaties in het mitochondriaal DNA of de genen die betrokken zijn bij de werking van mitochondriën. Dit leidt tot een verminderde energieproductie in de spieren en hersenen, wat resulteert in spierzwakte, vermoeidheid en andere neurologische symptomen.Verstoorde energieproductie
De mitochondriën zijn verantwoordelijk voor de productie van ATP, de energiebron voor cellen. Bij mitochondriale myopathieën is deze energieproductie verstoord, wat leidt tot het falen van de spieren en andere lichaamsfuncties die afhankelijk zijn van energie.Oorzaken: Probleem met energieproducerende cellen
Mitochondriale myopathieën ontstaan door een mutatie (wijziging) in een specifiek gen. Spier- en zenuwcellen gebruiken ATP (adenosinetrifosfaat), het energiemolecuul dat door mitochondriën wordt geproduceerd, als hun belangrijkste energiebron. Door deze mutaties ontstaat er een probleem met de mitochondriën, wat leidt tot een energietekort in deze cellen. Daarom manifesteren mitochondriale myopathieën zich vooral met spier- en neurologische symptomen. De ziekten zijn erfelijk, maar kunnen soms ook zonder familiale geschiedenis optreden. Ze hebben vaak invloed op meerdere leden van een familie, maar op verschillende manieren.Risicofactoren van mitochondriale myopathieën
Genetische predispositie
Mitochondriale myopathieën worden overgeërfd via mitochondriaal DNA, wat betekent dat de aandoening voornamelijk via de moeder wordt doorgegeven. Mensen met een familiegeschiedenis van mitochondriale ziekten lopen een groter risico.Celdeling en genetische veranderingen
De mutaties die deze aandoeningen veroorzaken, kunnen optreden tijdens de celdeling, waardoor sommige cellen in het lichaam meer mitochondriën bevatten met defect DNA. Dit leidt tot variabele symptomen, afhankelijk van welke cellen het zwaarst worden beïnvloed.Risicogroepen
Mensen met familiegeschiedenis van mitochondriale aandoeningen
Degenen met een familielid dat al is gediagnosticeerd met een mitochondriale ziekte, lopen een groter risico. De aandoening kan meerdere generaties binnen een familie beïnvloeden.Personen met genetische mutaties
Mensen die specifieke genetische mutaties hebben die de mitochondriën aantasten, lopen een verhoogd risico. Dit kan leiden tot een verscheidenheid aan symptomen die zich op verschillende leeftijden kunnen manifesteren.Soorten
Barth-syndroom
In de kindertijd ontstaan de tekenen van het Barth-syndroom, zoals een hartspieraandoening (cardiomyopathie), algemene spierzwakte en een laag aantal witte bloedcellen.Kearns-Sayre-syndroom (KSS)
De symptomen van het Kearns-Sayre-syndroom (stofwisselingsaandoening) treden meestal op vóór de leeftijd van twintig jaar. Patiënten ervaren zout- en peperpigmentatie in het oog, oogbewegingsproblemen en hart- en skeletspierstoornissen.Leigh-syndroom
Patiënten met het Leigh-syndroom vertonen tekenen van de ziekte vaak al in de kleutertijd, hoewel de symptomen ook later in het leven kunnen ontstaan. Deze aandoening veroorzaakt hersenafwijkingen die leiden tot spierproblemen, epileptische aanvallen, ongecoördineerde spierbewegingen (ataxie), verminderd gezichtsvermogen, verminderd gehoorvermogen, spasticiteit (verhoogde spierspanning of spierstijfheid), een ontwikkelingsachterstand en een slechte controle over de ademhaling.Mitochondriaal DNA-depletiesyndroom
Het mitochondriaal DNA-depletiesyndroom manifesteert zich meestal in de kindertijd. Bekende symptomen zijn spierzwakte, leverfalen, voedingsproblemen en een ontwikkelingsachterstand.Mitochondriale myopathie, encefalopathie, lactaatacidose, stroke-like (MELAS)
Bij MELAS verschijnen de klachten meestal in de puberteit of vroege volwassenheid. Patiënten kunnen lijden aan beroerteachtige episodes, migraine (aanvallen van een aura en/of eenzijdige hoofdpijn), braken, epileptische aanvallen, spierzwakte, gehoorverlies, diabetes mellitus (suikerziekte) en/of een kort gestalte.Myoclonische epilepsie geassocieerd met haveloze rode vezels (MERRF)
In de late kindertijd tot volwassenheid ontstaan tekenen van MERRF, waaronder myoclonus (schokkerige bewegingen), epileptische aanvallen, spierzwakte en/of ongecoördineerde spierbewegingen (ataxie).Mitochondriale neurogastro-intestinale encefalomyopathie (MNGIE)
Bij MNGIE ontstaan de symptomen meestal vóór de leeftijd van twintig jaar. Veel voorkomende tekenen zijn oogbewegingsproblemen, een hangend ooglid (ptosis), zwakte van de ledematen, spijsverteringsproblemen en perifere neuropathie (schade aan zenuwen met pijn en zwakte).Neuropathie, ataxie en retinitis pigmentosa (NARP)
Het NARP-syndroom manifesteert zich vaak in de vroege kindertijd tot volwassenheid. Patiënten ervaren ongecoördineerde spierbewegingen (ataxie) en netvliesdegeneratie, wat leidt tot verlies van gezichtsvermogen.Pearson-syndroom
Tekenen van het Pearson-syndroom zijn meestal zichtbaar in de kindertijd en omvatten ernstige bloedarmoede en alvleesklierproblemen. Overlevenden ontwikkelen vaak symptomen van het Kearns-Sayre-syndroom (KSS).Progressieve externe oftalmoplegie
Patiënten met progressieve externe oftalmoplegie ontwikkelen symptomen meestal in de adolescentie of volwassenheid, waaronder oogbewegingsproblemen en vaak ook tekenen van andere mitochondriale aandoeningen.
Hoofdpijn is één van de mogelijke tekenen / Bron: Concord90, PixabaySymptomen aan spieren en hersenen
Mitochondriale myopathieën kunnen leiden tot een breed scala aan symptomen, afhankelijk van het type aandoening. Mogelijke getroffen lichaamsstructuren zijn:- Alvleesklier: diabetes mellitus
- Hart: cardiomyopathie (zwakte van de hartspieren), geleidingsblok, hartritmestoornissen, hartfalen
- Lever: leverfalen, leververvetting (leversteatose)
- Nieren: het syndroom van Fanconi (aandoening van nierbuisjes met verlies van essentiële metabolieten in urine), het nefrotisch syndroom (nierziekte met te veel eiwit in de urine)
- Ogen: hangende oogleden (ptosis), het onvermogen om ogen te bewegen (externe oftalmoplegie), blindheid (retinitis pigmentosa, optische atrofie), staar
- Skeletspieren: spieratrofie (spierverlies), spierzwakte, spiervermoeidheid, spierkrampen, uitscheiding van spiereiwit myoglobine in urine (myoglobinurie), inspanningsintolerantie
- Spijsverteringskanaal (maag en darmen): slikproblemen, braken, een vol gevoel, chronische diarree, symptomen van een darmobstructie (verstopping in de darm met buikpijn en braken)
- Zenuwstelsel / hersenen: hoofdpijn, problemen met de perifere zenuwen, epileptische aanvallen, spasmen, ontwikkelingsachterstand, leerstoornissen, doofheid, dementie, een beroerte (vaak vóór de leeftijd van veertig jaar), visuele systeemdefecten, evenwichtsproblemen of coördinatieproblemen (ataxie)
Alarmsymptomen
Progressieve spierzwakte en vermoeidheid
Patiënten met mitochondriale myopathieën ervaren vaak progressieve spierzwakte, die verergerd wordt bij fysieke activiteit. Ze kunnen ook extreme vermoeidheid ervaren, zelfs bij minimale inspanning.Neurologische symptomen en ademhalingsproblemen
Neurologische symptomen zoals verminderde coördinatie, spraakproblemen, en ademhalingsmoeilijkheden kunnen zich ook ontwikkelen, afhankelijk van welke delen van de hersenen en spieren worden aangetast.
Een oogonderzoek is vaak nodig / Bron: Jeff Dahl, Wikimedia Commons (CC BY-SA-3.0)Diagnose en onderzoeken
De diagnose van mitochondriale myopathieën begint met het melden van symptomen, de medische geschiedenis en de familiale geschiedenis. Een lichamelijk onderzoek door de arts volgt, waarbij lichaamsvloeistoffen worden getest met een bloedonderzoek. Weefsels worden onderzocht via een spierbiopsie. Een lumbale punctie (ruggenprik) kan worden uitgevoerd om het hersenvocht te onderzoeken. Een elektrocardiografie (hartfilmpje) is nuttig om de elektrische activiteit van het hart te meten. Tevens kan een elektromyografie worden ingezet om de zenuwfunctie van de spieren te testen. Afhankelijk van de symptomen kan de arts aanvullende onderzoeken uitvoeren, zoals een oogonderzoek, een gehooronderzoek en een neurologisch onderzoek. Beeldvormende onderzoeken zoals een CT-scan en MRI-scan van de hersenen bieden extra informatie over de hersenstructuren.Behandeling van mitochondriale myopathie
Anno augustus 2024 is er geen specifieke behandeling voor mitochondriale myopathieën. Behandeling richt zich daarom op het beheersen van de symptomen. Voedingssupplementen zoals creatine, carnitine en Co-enzym Q10 kunnen helpen bij het verbeteren van de energieproductie in de cellen. Fysiotherapie is nuttig om de spieren te versterken en de mobiliteit te verbeteren. Sommige patiënten maken gebruik van mobiliteitshulpmiddelen zoals braces, rollators of rolstoelen. Spierzwakte in de keel kan leiden tot spreekproblemen en slikproblemen; logopedie kan hierbij ondersteuning bieden door de spieren te versterken of de zwakte te omzeilen. Ademhalingstherapie kan helpen bij het versterken van de ademhalingsspieren en mogelijk zijn ook ademhalingsapparaten nodig. Medicijnen kunnen worden voorgeschreven om een onregelmatige hartslag, epileptische aanvallen of pijn te behandelen.Prognose
De prognose van mitochondriale myopathieën varieert sterk en is afhankelijk van het type en de ernst van de aandoening, de aangetaste organen, en de specifieke genetische mutatie. Omdat mitochondriale myopathieën progressieve aandoeningen zijn, kan de ziekteverloop aanzienlijke gevolgen hebben voor de levenskwaliteit en levensverwachting van patiënten.Factoren die de prognose beïnvloeden
De prognose wordt grotendeels bepaald door de mate waarin vitale organen zoals het hart, de hersenen en de ademhalingsspieren zijn aangedaan. Patiënten met milde spierzwakte of beperkte betrokkenheid van andere systemen hebben doorgaans een betere prognose en kunnen vaak een relatief normaal leven leiden met aangepaste zorg en therapieën.Bij patiënten met een ernstige multisysteem-aantasting, zoals progressieve encefalopathie, cardiomyopathie of ademhalingsfalen, kan de levensverwachting aanzienlijk verkort zijn. Deze patiënten hebben vaak intensieve medische ondersteuning nodig, zoals ademhalingsondersteuning of pacemakerimplantatie.
Langetermijnperspectief en behandelingseffectiviteit
Hoewel er geen genezing beschikbaar is, kan een tijdige diagnose en een goed behandelplan bijdragen aan een betere levenskwaliteit en een tragere progressie van symptomen. Individuele therapieën, zoals voedingssupplementen (bijvoorbeeld co-enzym Q10) en fysiotherapie, kunnen soms een gunstig effect hebben, hoewel de resultaten variëren per patiënt.Complicaties
Mitochondriale myopathieën kunnen leiden tot diverse complicaties door de betrokkenheid van meerdere orgaansystemen. Deze complicaties kunnen het ziekteverloop verergeren en vereisen vaak intensieve medische zorg.Cardiovasculaire complicaties
Hartproblemen zijn een veelvoorkomende complicatie bij mitochondriale myopathieën. Cardiomyopathie, hartritmestoornissen, en hartfalen kunnen optreden door de energie-insufficiëntie in hartspiercellen. Zonder adequate behandeling kunnen deze aandoeningen levensbedreigend zijn.Neurologische en spiergerelateerde complicaties
Neurologische symptomen, zoals epilepsie, cognitieve achteruitgang en ataxie, komen regelmatig voor en kunnen leiden tot ernstige beperkingen in het dagelijks functioneren. Spierzwakte kan verergeren tot het punt dat lopen, staan of zelfs ademhalen moeilijk wordt, wat kan leiden tot ademhalingsinsufficiëntie.Andere complicaties omvatten gehoorverlies, blindheid door progressieve oogproblemen zoals retinale degeneratie, en endocriene stoornissen zoals diabetes mellitus. Regelmatige controles en multidisciplinaire zorg zijn essentieel om deze complicaties vroegtijdig te detecteren en aan te pakken.
Preventie van schade aan mitochondriën
Preventie van mitochondriale myopathieën is complex, aangezien deze aandoeningen genetisch bepaald zijn. De focus ligt op het minimaliseren van de risico's voor het doorgeven van defecte mitochondriën en het optimaliseren van de levenskwaliteit van patiënten met een genetische aanleg.Genetisch advies en reproductieve opties
Voor gezinnen met een bekende familiale geschiedenis van mitochondriale myopathieën is genetisch advies cruciaal. Specialisten kunnen informatie verschaffen over het risico op het doorgeven van de aandoening aan nakomelingen. Reproductieve opties zoals pre-implantatie genetische diagnostiek (PGD) kunnen ouders helpen gezonde embryo’s te selecteren.Bij mitochondriale aandoeningen met maternale overerving kan eiceldonatie worden overwogen om het risico op transmissie van afwijkende mitochondriën te vermijden. Ook prenatale testen kunnen inzicht bieden in de genetische status van de foetus, hoewel deze keuzes persoonlijk en emotioneel uitdagend kunnen zijn.
Levensstijl en secundaire preventie
Hoewel de aandoening zelf niet volledig te voorkomen is, kunnen bepaalde maatregelen de progressie van symptomen vertragen en complicaties voorkomen. Het vermijden van factoren die mitochondriën extra belasten, zoals infecties, overmatige fysieke inspanning, en bepaalde medicatie (bijvoorbeeld middelen die de mitochondriële functie remmen), is essentieel.Daarnaast kunnen een evenwichtig voedingspatroon en het gebruik van supplementen zoals co-enzym Q10 of riboflavine de energieproductie ondersteunen. Regelmatige medische controles bij gespecialiseerde centra zorgen ervoor dat complicaties vroegtijdig worden opgespoord en aangepakt.
Preventie is vooral gericht op risicoreductie en het bieden van de best mogelijke ondersteuning voor patiënten en hun families. Een multidisciplinaire aanpak met betrokkenheid van genetici, neurologen, en andere specialisten is essentieel om de impact van de aandoening te beperken.
