Alström-syndroom: Symptomen van zwaarlijvigheid en blindheid

In 1959 beschreef de Zweedse natuurkundige Carl Henry Alström voor het eerst het syndroom van Alström. Dit is een uiterst zeldzame, erfelijke genetische ziekte waaraan wereldwijd ongeveer negenhonderd patiënten lijden. De oorzaak ligt aan een mutatie (verandering) in het erfelijk materiaal. De aandoening brengt een scala van mogelijke symptomen met zich mee, maar de belangrijkste kenmerken zijn zwaarlijvigheid gedurende het leven, insulineresistentie met als gevolg latere diabetes mellitus type 2, blindheid als gevolg van aangeboren retinale dystrofie en gehoorverlies. Wetenschappers buigen zich nog steeds over de precieze oorzaak van en een behandeling voor dit syndroom.

• Epidemiologie syndroom van Alström
• Oorzaken en risicofactoren
• Symptomen aan onder andere ogen, oren, lever, longen en hart
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Prognose
• Complicaties
• Preventie
• Contactgroepen voor patiënten
• Expertisecentra

Epidemiologie syndroom van Alström

Naar schatting lijden wereldwijd ongeveer negenhonderd patiënten aan het Alström-syndroom. De aandoening komt voor bij alle nationaliteiten, etnische groepen en rassen. In Nederland zijn er slechts ongeveer tien patiënten bekend. In de literatuur zijn er erg weinig onderzoeksrapporten over het Alström-syndroom, wat de uiterst zeldzame aard van deze aandoening weerspiegelt.

Oorzaken en risicofactoren

De oorzaak van het Alström-syndroom is een mutatie in het ALMS1-gen. Deze mutatie leidt tot de defecten in cellulaire functies die verantwoordelijk zijn voor de verschillende symptomen van de aandoening. De risicofactoren omvatten een familiegeschiedenis van dragerschap van de mutatie, aangezien de aandoening autosomaal recessief wordt overgedragen. Beide ouders moeten drager zijn van het gemuteerde gen om het syndroom aan hun kind door te geven.

De overerving van het Alström-syndroom is autosomaal recessief. Beide ouders moeten drager zijn van een gemuteerd ALMS1-gen om de aandoening aan hun kind door te geven. Zelf zijn de ouders vaak gezond en vertonen zij geen symptomen van de aandoening.

Symptomen aan onder andere ogen, oren, lever, longen en hart

Meerdere symptomen komen voor bij het Alström-syndroom. Het syndroom is progressief, wat betekent dat het verergert en er steeds meer symptomen bijkomen in de loop der tijd. Uiteindelijk kunnen de organen uitvallen. Het is individueel afhankelijk of en zo ja in welke mate de volgende symptomen zich presenteren.

Zwaarlijvig

Meestal zijn patiënten die lijden aan het syndroom van Alström, zwaarlijvig.

Ogen

Slechtziendheid of blindheid: Reeds in het eerste levensjaar zijn de eerste symptomen zichtbaar. Zo treden nystagmus (medische term: onwillekeurige snelle oogbewegingen) en fotofobie (overgevoeligheid voor licht) op. Dit leidt tot netvliesdegeneratie waardoor blindheid op elke leeftijd mogelijk is.

Oren

Tussen de 1 en 10 jaar ontwikkelt zich het gehoor. Kinderen zijn meestal slechthorend voordat ze de leeftijd van 10 jaar bereiken. In eerste instantie betreft het gehoorverlies de hoge frequenties. De hersenen ontvangen geen auditieve informatie omdat het gehoorverlies gerelateerd is aan het verlies van de zenuwfunctie. De patiënt wordt geadviseerd regelmatig gehooronderzoek te ondergaan zodat de oorarts in staat is het gehoorverlies op te volgen.

Lever

Diverse leverfunctiestoornissen zijn mogelijk, zoals: portale hypertensie (te hoge bloeddruk in de leverpoortader (> 12 mm/Hg)), steatose (vervetting van de lever) en verhoging van leverenzymen.

Longen

Patiënten met het syndroom van Alström hebben vaak longproblemen zoals bronchitis (ontsteking van de luchtpijpvertakkingen) en COPD. COPD staat voor "Chronic Obstructive Pulmonary Disease" en is een verzamelnaam voor chronische, irreversibele en diffuse vernauwingen van de luchtwegen (chronisch obstructief longlijden). Hierbij zitten de longen steeds vol met kleine ontstekingen die permanente schade veroorzaken. Er bestaat geen behandeling voor COPD. Symptomen zijn ademtekort bij bijvoorbeeld traplopen, werken of aankleden. Daarnaast is er een verhoogde slijmvliesafscheiding (hypersecretie van de longen), kunnen er longontstekingen (pneumonie) optreden, en kan de patiënt last hebben van luchtweginfecties en/of pulmonale hypertensie. Dit laatste is een chronische en zeldzame longziekte waarbij de druk in de bloedvaten van de longen te hoog is.

Hart

Dilaterende cardiomyopathie

Bij deze aandoening verslapt de hartspier waardoor één of meer hartholtes verwijden. Het openen en sluiten van de hartkleppen verloopt hierdoor minder goed, wat kan leiden tot lekkage van een hartklep. Tevens vermindert de pompkracht van een verwijd hart. Vooral tijdens inspanning stroomt er minder bloed dan normaal door het lichaam.

Congestieve cardiomyopathie

Het hart heeft moeite om het bloed naar alle delen van het lichaam rond te pompen. Dit resulteert in een vocht- en bloedophoping in de longen, wat leidt tot kortademigheid. Ook een zwelling van de voeten, enkels en benen is mogelijk.

Restrictieve cardiomyopathie

Bij restrictieve cardiomyopathie verandert het spierweefsel van het hart naar stijf bindweefsel, waardoor de hartspier niet meer goed ontspant. Als gevolg hiervan vult de hartkamer zich onvoldoende met bloed. Er treedt een stijging van de bloeddruk in de boezems op en de wanden van de boezems verdikken. In een later stadium kunnen de boezems verwijden, wat kan leiden tot hartritmestoornissen (atriumfibrillatie) of hartfalen (slecht rondpompen van bloed door het hart).

In de puberteit of later kunnen drie verschillende cardiomyopathieën optreden: dilaterende cardiomyopathie, congestieve cardiomyopathie en restrictieve cardiomyopathie.

Andere symptomen

Andere symptomen van patiënten met het Alström-syndroom treden op bij veroudering en omvatten:

• Alopecia: Kale plekken op het hoofd (haaruitval)
• Astma of ademhalingsproblemen
• Diabetes insipidus: Dit heeft niets te maken met de welbekende suikerziekte diabetes mellitus. Bij diabetes insipidus werkt het regelmechanisme voor vochtopname en vochtuitscheiding van het lichaam niet goed. Patiënten met diabetes insipidus hebben veel dorst, plassen erg grote hoeveelheden (polyurie) en plassen vaak (pollakisurie) omdat de nieren voortdurend water uitscheiden. Dit kan leiden tot uitdroging (dehydratie), wat mogelijk resulteert in een lage bloeddruk, hoge hartslag (tachycardie) en constipatie.
• Diabetes mellitus: Suikerziekte
• Eeuwige honger: Patiënten met Alström ervaren geen verzadigingsgevoel. Dit is vooral problematisch voor baby’s en jonge kinderen, maar ook voor veel jongvolwassenen en volwassenen. Zij leven altijd met het gevoel honger te hebben, wat frustrerend is omdat ze zich moeten beperken tot gemiddeld gezonde voeding terwijl ze nog steeds signalen van honger ervaren.
• Frequente urineweginfecties
• Gastro-oesofageale reflux: Het terugstromen van maaginhoud naar de slokdarm en vervolgens naar de mond
• Geavanceerde botleeftijd: Hogere leeftijd van botgroei dan de werkelijke leeftijd van de persoon
• Hirsutisme, hyperandrogenisme: Overmatige beharing
• Hyperlipidemie: Uiteenlopende stoornissen in de vetstofwisseling
• Hyperostose frontalis interna: Frequent voorkomende goedaardige verdikking van de binnenzijde van het frontale bot van de schedel. Dit wordt vaak gezien bij vrouwen na de menopauze, maar gebeurt bij patiënten met Alström al op veel jongere leeftijd en is niet gebonden aan geslacht, aangezien vrijwel niemand met het Alström-syndroom de leeftijd van de menopauze behaalt.
• Hypertensie: Door een te hoge bloeddruk is er een verhoogd risico op ziekten
• Hyperurikemie (verhoogde urinezuurspiegels in het bloed)
• Hypothyreoïdie: Te traag werkende schildklier
• Laag niveau van groeihormoon: Niet volledig uitgroeien (groeihormoondeficiëntie: aandoening met tekort aan groeihormonen)
• Laag niveau van testosteron: Hierdoor ontwikkelen de testikels en geslachtsorganen zich onvolledig. Bovendien heeft de man vaak een hoge stem omdat de baardgroei minder ontwikkeld is.
• Nierfalen (verminderde of afwezige nierfunctie): Door problemen met de nieren in combinatie met diabetes kunnen de nieren hard achteruitgaan, wat kan leiden tot de noodzaak van dialyse.
• Niervergiftiging: Dit ontstaat rond de leeftijd van 20 tot 40 jaar.
• Onregelmatige menstruatie met de kans op onvruchtbaarheid (vrouwelijke onvruchtbaarheid)
• Scoliose: Zijwaartse kromming van de ruggengraat
• Splenomegalie: Vergrote milt
• Verdonkeren van delen van de huid
• Vroegtijdig versleten gewrichten

Diagnose en onderzoeken

Diagnose van de ziekte

De diagnose van het Alström-syndroom wordt gesteld aan de hand van de genoemde symptomen, maar kan soms worden bevestigd met genetisch onderzoek. De diagnose kan moeilijk zijn omdat sommige symptomen congenitaal (aangeboren) zijn, terwijl andere pas tijdens de ontwikkeling van het kind ontstaan.

Differentiële diagnose

Het Alström-syndroom kan soms worden verward met het Bardet-Biedl-syndroom. Dit laatste syndroom wordt echter vaak gekenmerkt door verstandelijke beperking en afwijkingen aan handen en voeten, terwijl dit bij het Alström-syndroom niet het geval is.

Behandeling

Voor het Alström-syndroom is geen specifieke behandeling beschikbaar, maar ondersteunende behandelingen kunnen helpen bij het verlichten van de symptomen. Vanwege de verscheidenheid aan symptomen is een regelmatige en intensieve follow-up door verschillende medische specialisten noodzakelijk.

• Diabetes: dieet, medicatie en/of insuline, alvleeskliertransplantatie
• Hartproblemen: medicatie, soms een operatie of een transplantatie
• Nierenaandoeningen: niertransplantaties, vaak in combinatie met een alvleeskliertransplantatie
• Slechthorendheid: hoorapparaat of een cochleair implantaat (CI)
• Slechtziendheid: speciale bril, leeshulpmiddelen, mobiliteitstraining, braille, …

Prognose

De levensverwachting van patiënten met het Alström-syndroom bedraagt volgens de literatuur zelden meer dan 40 jaar, hoewel er gevallen bekend zijn van patiënten die ouder worden. Veel patiënten overlijden voor hun dertigste.

Complicaties

De complicaties van het Alström-syndroom kunnen ernstig zijn en omvatten:

• Gewrichtsproblemen: Door de aanwezigheid van verhoogde urinezuurspiegels kunnen jichtaanvallen optreden, wat leidt tot pijn en zwelling in de gewrichten.
• Zelfverwonding: Sommige patiënten kunnen door de symptomen van het syndroom gedrag vertonen dat leidt tot zelfbeschadiging, zoals bijten op vingers of andere delen van het lichaam.
• Neurologische schade: De voortdurende spasticiteit en andere bewegingsstoornissen kunnen bijdragen aan verdere neurologische problemen en functionele beperkingen.
• Nierproblemen: Chronische nierproblemen kunnen leiden tot nierfalen, waarvoor mogelijk dialyse of niertransplantatie nodig is.
• Hartproblemen: De aanwezigheid van verschillende soorten cardiomyopathieën kan de hartfunctie ernstig beïnvloeden en leiden tot hartfalen.
• Metabole stoornissen: Problemen met het metabolisme kunnen leiden tot ernstige complicaties zoals diabetes mellitus type 2 en hyperlipidemie

Preventie

Er is momenteel geen bekende manier om het Alström-syndroom te voorkomen, aangezien het een genetische aandoening is die wordt overgedragen via autosomale recessie. Voor ouders die een verhoogd risico hebben om drager te zijn van het ALMS1-gen, kan genetische counseling nuttig zijn om de kans op het doorgeven van de aandoening aan hun kinderen te beoordelen.

Contactgroepen voor patiënten

De Stichting Alström Syndroom The Netherlands ondersteunt patiënten en hun familieleden, en brengt hen met elkaar in contact. Deze stichting heeft tevens een YouTube-kanaal met filmpjes van activiteiten ten voordele van de stichting. Op Facebook is er ook een pagina van Denan en Milan, gerelateerd aan de Stichting Alström The Netherlands. In België bestaat er geen contactgroep of patiëntenvereniging. Verder zijn er op Facebook groepen zoals Alström UK. Alström in Amerika is zeer actief op het gebied van onderzoek en ontwikkeling. Ook is er een Duitstalige lotgenotengroep.

Expertisecentra

In België en Nederland bestaat er (nog) geen expertisecentrum voor deze ziekte. In Engeland zijn er wel initiatieven en in Amerika is er een groot centrum dat ook toegankelijk is voor patiënten vanuit het buitenland: http://www.alstrom.org.uk.

Lees verder

• Boucher-Neuhäuser-Syndroom: Afwijkingen aan ogen en ataxie
• Dekaban-Arima-syndroom: Afwezige kleine hersenen
• Syndroom van Bálint: "Ziende blind" zijn
• Syndroom van Bonnet (visuele hallucinaties zien)
• Wolfram-syndroom: Neurodegeneratieve aandoening