Aarsmaden: symptomen, besmetting, oorzaken en behandeling

Wat zijn aarsmaden (oxyuren), hoe raak je geïnfecteerd met aarsmaden en welke klachten geeft een infectie met aarsmaden? Een infectie met aarsmaden is de meest voorkomende worminfectie in Nederland en het is vooral erg vervelend vanwege de anale jeuk waarmee zo'n besmetting gepaard gaat. Een infectie met aarsmaden of het krijgen van wormpjes, wordt over het algemeen beschouwd als een typische kinderkwaal, maar ook volwassenen kunnen er last van krijgen. De behandeling van aarsmaden geschiedt met behulp van wormdodende medicijnen. Een goede persoonlijke hygiëne is belangrijk om een infectie met de aarsmade te voorkomen.

• Een infectie met aarsmaden
• Risicogroepen
• Aarsmaden symptomen
• Complicaties
• Aarsmaden besmetting en oorzaken
• Eitjes van aarsmaden
• Zelfbesmetting en besmetting van anderen
• Levenscyclus van de aarsmade
• Incubatieperiode
• Aarsmaden risicofactoren
• Onderzoek en diagnose
• Behandeling van aarsmaden
• Medicatie bij aarsmaden
• Hygiënemaatregelen
• Andere maatregelen
• Preventie
• Handen wassen
• Nagels knippen en beddengoed verschonen
• 's Ochtends wassen
• Niet krabben
• Ziekteverloop en prognose

Een infectie met aarsmaden

Een infectie met aarsmaden is de meest voorkomende worminfectie in Nederland en één van de meest voorkomende wereldwijd. De officiële naam van de aarsmaden is Enterobius vermicularis of oxyuris. De aarsmade behoort tot de rondwormen, een grote groep van zeer algemeen voorkomende wormen. Aarsmaden zijn dun en wit, en variëren in grootte van ongeveer 5 tot 13 millimeter. In de volksmond spreek men van 'wormpjes'. Je ziet ze na besmetting in de ontlasting rondkruipen en de anale jeuk kan gekmakend zijn. Terwijl de besmette persoon slaapt, leggen vrouwelijke aarsmaden duizenden microscopisch kleine eitjes in de plooien van de huid rond de anus. Dit kan flinke jeuk geven. Behandeling bestaat uit een wormafdrijvend middel en het grondig wassen van beddengoed en ondergoed. Voor het beste resultaat, moet het hele gezin worden (mee)behandeld.

Risicogroepen

De mensen die het vaakst worden besmet, zijn kinderen jonger dan 18 jaar, mensen die zorgen voor geïnfecteerde kinderen en mensen die opgenomen zijn in een zorginstelling.

Aarsmaden symptomen

Kenmerkend voor een infectie met aarsmaden is dat er ’s nachts jeukklachten ontstaan bij de anus, in de bilspleet en soms bij de schaamlippen. Daarnaast kan er buikpijn en misselijkheid optreden. Een kind kan soms door de jeuk slecht slapen en daardoor overdag moe en kribbig zijn. Het krabben kan leiden tot een ontsteking, een kapotte huid en een branderige anus. In ontlasting kun je soms bewegende wormpjes zien rondkruipen.

Complicaties

Typische aarsmadeninfecties veroorzaken geen ernstige problemen. In zeldzame gevallen kunnen zware plagen een infectie van de vrouwelijke geslachtsorganen veroorzaken. De parasiet kan van het anale gebied naar de vagina en vervolgens naar de baarmoeder, de eileiders en rond de bekkenorganen reizen. Dit kan problemen veroorzaken zoals ontsteking van de vagina (vaginitis) en ontsteking van de binnenkant van de baarmoeder (endometritis).

Andere (zeldzame) complicaties van een infectie met de aarsmade zijn:

• urineweginfectie
• gewichtsverlies
• infectie van een deel van de buik (peritoneale holte)

Aarsmaden besmetting en oorzaken

Eitjes van aarsmaden

Aarsmaden zijn een menselijke parasiet, net als de hoofdluis en de schurftmijt. Dit betekent dat besmetting slechts plaatsvindt van mens tot mens, meestal door het inslikken van eitjes die zich op de vingers van een geïnfecteerd persoon bevinden (zelfbesmetting). Aarsmaden bevinden zich in het onderste deel van de dikke darm en in de blindedarm, maar 's nachts kruipen de vrouwtjeswormen naar het anale gebied en leggen hun eitjes op de huid rond de anus. Dit kan leiden tot intense jeuk en door krabben worden de eitjes vaak verder verspreid. De eitjes kunnen onder de vingernagels terechtkomen en als het kind zijn vingers naar zijn mond brengt, kan hij deze eitjes binnenkrijgen. Deze eitjes kunnen ook worden overgedragen aan andere kinderen, familieleden, en op voorwerpen in huis of op school blijven kleven, zoals speelgoed, meubels of kleding. De eitjes kunnen aan de vingers of in voedsel terechtkomen om iemand anders te besmetten. De ingeslikte eitjes komen uit in de twaalfvingerige darm en de larven zakken verder af en daarmee is de cirkel rond. Overigens kunnen de eitjes buiten het lichaam lang in leven blijven.

Zelfbesmetting en besmetting van anderen

Het mannetje is ongeveer een halve millimeter groot, het vrouwtje tot 1,5 centimeter lang. Na de bevruchting migreert het vrouwtje naar de anus. Daar legt het 's nachts tot 10.000 of meer eitjes in de huidplooien direct rond de anus. Hierdoor ontstaat een jeukende sensatie, wat een krabreflex uitlokt. Hierdoor komen er al snel eitjes op de handen en onder de vingernagels terecht. Als de besmette vingers in de mond worden gestopt, is zelfbesmetting mogelijk.

Ook kunnen de eieren tijdens de bereiding van voedsel of door handcontact overgebracht worden op voorwerpen. De eitjes blijven tot drie weken infectieus in een vochtige omgeving. Daardoor is herbesmetting van de resterende eieren mogelijk, zelfs na een geslaagde behandeling.

Aarsmaden wordt vooral overgedragen door handcontact. Via de handen komen ze in de mond terecht en worden ze ingeslikt. Een belangrijke risicofactor is slechte hygiëne en onzorgvuldig handen wassen. De parasiet kan ook worden overgedragen tijdens geslachtsgemeenschap. Vooral anaal-orale praktijken maken infectie mogelijk.

Levenscyclus van de aarsmade

De levenscyclus van deze lastpak begint met het eten van de eitjes van de aarsmade. Deze komen uit in de twaalfvingerige darm. Dat is het eerste deel van de dunne darm, daar waar het voedsel wordt gemengd met allerlei sappen zoals maagsappen, gal, alvleeskliersappen en darmsappen. De larven groeien snel. Ze bereiken een grootte van 140 tot 150 micrometer. Daarna migreren ze door de dunne darm naar de dikke darm. Dat is de plek van de darm waar voedselresten in het lichaam worden opgenomen die de dunne darm niet heeft kunnen verwerken. Tijdens deze trek vervellen ze tweemaal en worden ze volwassen.

De mannelijke en vrouwelijke aarsmaden paren in de kronkeldarm of het ileum. Dat is het laatste deel van de dunne darm. Daarna leggen de mannelijke aarsmaden meestal het loodje; zij hebben hun taak volbracht. Zij worden dan met de ontlasting uitgepoept. De zwangere vrouwelijke aarsmaden nestelen zich in het ileum, de blindedarm (begin van de dikke darm), de appendix en het rechtszijdige deel of stijgende deel van de dikke darm waar ze zich hechten aan het slijmvlies en de inhoud van de dikke darm inslikken. Bijna het hele lichaam van een zwangere aarsmade raakt gevuld met eieren. Naar schatting gaat het om vele duizenden eitjes, ergens tussen de 10.000 tot 16.000. Het leggen van de eitjes begint ongeveer vijf weken na de eerste opname van de eitjes van de aarsmade door de menselijke gastheer. De vrouwtjes migreren door de dikke darm naar het rectum met een snelheid van 12 tot 14 centimeter per uur en ze komen uit bij de anus. Er is zuurstof nodig voor de rijping van de eieren. Ze komen 's nachts naar buiten en leggen eitjes rond de anus. Aldaar veroorzaken de eitjes jeuk aan de anus en in de bilspleet. Na het afleggen van de eieren wordt het vrouwtje ondoorzichtig en sterft alras.

Incubatieperiode

De incubatieperiode of incubatietijd is de tijd die verstrijkt tussen de besmetting en de eerste klinische symptomen. Zodra iemand eitjes van de aarsmade heeft ingeslikt, is de incubatietijd 1 tot 2 maanden. Eenmaal volwassen, migreert de volwassen vrouwelijke worm naar de dikke darm en legt ze 's nachts eieren rond de anus, wanneer veel van hun gastheren (vooral kinderen) slapen. Mensen die besmet zijn met aarsmaden kunnen de parasiet aan anderen overdragen zolang er een vrouwelijke aarsmade is die eieren op de perianale huid legt. Een persoon kan zichzelf ook opnieuw infecteren of opnieuw besmet raken met eieren van een andere persoon.

Aarsmaden risicofactoren

Risicofactoren voor een infectie met aarsmaden zijn:

• Leeftijd. Met name kinderen (een dreumes, peuter of kleuter) lopen ze nogal eens op, bijvoorbeeld in crèches of kleuterscholen. De microscopisch kleine eitjes kunnen gemakkelijk worden verspreid naar familieleden, ouders, verzorgers of andere kinderen op school of de kinderopvang.
• Wonen in kleine, gemeenschappelijke ruimten. Mensen die in instellingen wonen, lopen een groter risico op een besmetting met aarsmaden.

Onderzoek en diagnose

De diagnose wordt vaak gesteld op grond van de klachten van de patiënt en de waarneming van de ouder(s) en/of verzorger(s). Aarsmaden kun je in de ontlasting terugvinden als kleine, bewegende witgele wormpjes. Bovendien is jeuk bij de anus in de nachtelijke uren een kenmerkend symptoom.

Behandeling van aarsmaden

Medicatie bij aarsmaden

Een wormdodend middel kan jou of je kind verlossen van de aarsmaden. Mebendazol is een middel dat vrij verkrijgbaar is bij de apotheek. Lees eerst de bijsluiter voor gebruik. Het is verstandig om alle personen van het huishouden mee te behandelen, teneinde herbesmetting te voorkomen.

Hygiënemaatregelen

Naast medicatie is een goede hygiëne van belang:

• Iedere dag en iedere nacht schoon ondergoed aantrekken.
• Was ondergoed en beddengoed op ten minste 60 graden.
• Knip de nagels van kinderen kort.
• Regelmatig handen en nagels grondig schoonmaken met desinfecterende zeep.
• Zowel voor als na het slapen de handen en nagels goed wassen met desinfectiezeep
• Reinig regelmatig speelgoed, deurknoppen, de keuken en het toilet.

Andere maatregelen

Verder kun je je kind overdag en ’s nachts een strakke onderbroek aantrekken, zodat hij minder gemakkelijk kan krabben. Smeer de bilnaad in met een watervrije zalf, zoals vaseline. Dit helpt de jeuk en pijn tegengaan.

Preventie

Handen wassen

Handen wassen met zeep en warm water na gebruik van het toilet, het verschonen van luiers en voordat je voedsel eet, is de meest succesvolle manier om infectie met de aarsmade te voorkomen. Om de verspreiding en mogelijke herinfectie te stoppen, moeten mensen die besmet zijn elke ochtend hun anus afspoelen onder de douche, waarmee een groot deel van de eieren op de huid verwijderd worden. Geïnfecteerde mensen mogen niet het bad delen met anderen in de periode dat ze besmet zijn.

Nagels knippen en beddengoed verschonen

Het is zinvol om regelmatig vingernagels te knippen en nagelbijten te voorkomen. Regelmatig wisselen van ondergoed en beddengoed, is een goede manier om mogelijke overdracht van eitjes en herinfectie te voorkomen. Ga niet het beddengoed uitkloppen, maar doe deze voorzichtig in een wasmachine en daarna wassen op ten minste 60 graden, gevolgd door een hete droger om eventuele eitjes te doden.

's Ochtends wassen

Omdat aarsmaden 's nachts hun eitjes leggen, kan het wassen van het anale gebied in de ochtend helpen om het aantal van deze eitjes van je lichaam te verwijderen. Douchen kan mogelijke herbesmetting in badwater helpen voorkomen.

Niet krabben

Voorkom krabben in het anale gebied. Knip de vingernagels van je kind, zodat er minder ruimte is voor eieren om te verzamelen. Stel voor dat je kind niet op zijn of haar nagels bijt.

Ziekteverloop en prognose

Een besmetting met aarsmaden is meestal onschadelijk. Complicaties komen zelden voor. Vooral bij kinderen komt het vaak voor dat ze zichzelf 's nachts herbesmetten. Door te krabben rond de anus en daarna op vingers / duimen te zuigen komen de eitjes rechtstreeks van de anus naar de mond.

De medicamenteuze behandeling wordt zeer goed verdragen en er zijn weinig bijwerkingen. Complicaties zijn ook zeldzaam. Soms komen de wormeitjes in de vagina terecht waar ze zich verder ontwikkelen. Dit veroorzaakt een ontstekingsreactie, die gepaard kan gaan met pijn en mogelijk afscheiding. Als de infectie ernstig is, kan de darmfunctie worden beperkt en kan er een ontsteking optreden.

Lees verder

• Aarsmaden: klein witte wormpjes rond aars of anus
• Wormen bij mensen: oorzaken wormen in darmen en ontlasting
• Kleine witte wormpjes in ontlasting: oorzaak en behandeling
• Anale jeuk (jeukende anus): oorzaken van jeuk aan de anus
• Jeukende anus na ontlasting, met bloed of wormen