Hyperlipidemie: Verhoogde vetten in het bloed

Cholesterol en triglyceriden zijn lipiden (vetten) die een cruciale rol spelen in de gezondheid. Hyperlipidemie is de medische term voor een toestand waarbij de concentratie van lipiden, zoals triglyceriden en/of cholesterol, in het bloed te hoog is. Deze aandoening is veelvoorkomend en staat bekend als een belangrijke risicofactor voor hart- en vaatziekten, waaronder hartinfarcten en beroertes. Hyperlipidemie kan worden veroorzaakt door diverse aandoeningen, bijwerkingen van medicijnen, en leefstijlfactoren zoals roken, overgewicht, en een gebrek aan fysieke activiteit. Vaak speelt erfelijkheid ook een rol. Een gezonde voeding en medicatie kunnen helpen om lipidengehaltes te verbeteren en de bijbehorende gezondheidsrisico's te verlagen.

• Terminologie cholesterol en triglyceriden
• Normaal lipidengehalte
• Oorzaken van hyperlipidemie
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van verhoogde vetten in het bloed: Voeding en medicatie
• Nieuwe behandelingsopties en trends
• Prognose: Kans op hart- en vaataandoeningen
• Complicaties
• Preventie van hyperlipidemie

Terminologie cholesterol en triglyceriden

Cholesterol

Cholesterol is een vetachtige stof (lipide) die in het bloed wordt aangetroffen en voornamelijk in de lever wordt geproduceerd. Het speelt een essentiële rol bij de opbouw van celmembranen en de productie van bijnierschorshormonen en geslachtshormonen. Cholesterol circuleert in het bloed verpakt in lipoproteïnen, die in drie hoofdtypen worden ingedeeld:

• HDL: HDL-cholesterol, vaak aangeduid als "goede cholesterol", verwijdert cholesterol uit de vaatwanden en transporteert het naar de lever voor verwerking. Hogere niveaus van HDL-cholesterol zijn gunstig voor de gezondheid.
• LDL: LDL-cholesterol, bekend als "slechte cholesterol", heeft de neiging om zich af te zetten in de wanden van slagaders, wat kan leiden tot atherosclerose (aderverkalking). Dit verhoogt het risico op hart- en vaatziekten.
• VLDL: VLDL-cholesterol transporteert triglyceriden van de lever naar de weefsels in het lichaam. Verhoogde niveaus van VLDL kunnen bijdragen aan een verhoogd risico op hart- en vaatziekten.

Triglyceriden

Triglyceriden zijn de belangrijkste vorm van vet (lipiden) die in het lichaam worden opgeslagen. Ze ontstaan uit de afbraak van vetten die via de voeding worden opgenomen. Bovendien worden overtollige energie uit koolhydraten, vetten en eiwitten omgezet in triglyceriden. Deze worden door lipoproteïnen, zoals cholesterol, door het bloed getransporteerd. Triglyceriden worden opgeslagen in vetcellen en gebruikt als energiebron wanneer voedingsstoffen niet beschikbaar zijn.

Normaal lipidengehalte

De aanbevolen waarden voor lipiden kunnen variëren afhankelijk van individuele omstandigheden en gezondheidsrisico's:

• Totale cholesterol: Een niveau lager dan 200 mg/dL wordt aanbevolen. Hypercholesterolemie wordt vastgesteld bij een totaal cholesterolniveau van meer dan 240 mg/dL. Bij kinderen moet het totale cholesterol lager zijn dan 180 mg/dL.
• Triglyceriden: Normale triglycerideconcentraties liggen onder 150 mg/dL. Gehalten van 200-499 mg/dL worden als te hoog beschouwd, en niveaus van 500 mg/dL of hoger worden als zeer hoog gezien.
• HDL-cholesterol: Optimale concentraties van HDL-cholesterol zijn 60 mg/dL of hoger. Niveaus lager dan 40 mg/dL vormen een significante risicofactor voor hartziekten.
• LDL-cholesterol: LDL-cholesterolniveaus onder de 100 mg/dL worden als optimaal beschouwd. Een normale LDL-concentratie kan variëren van 50 tot 70 mg/dL. Hogere LDL-niveaus verhogen het risico op hart- en vaatziekten, maar de arts houdt ook rekening met andere gezondheidsproblemen en risicofactoren bij het bepalen van het cardiovasculaire risico.

Oorzaken van hyperlipidemie

Hyperlipidemie wordt vaak gezien bij personen met overgewicht of een ongezond dieet. Overmatig alcoholgebruik kan ook bijdragen aan verhoogde lipidenwaarden. Soms is hyperlipidemie erfelijk (primaire hyperlipidemie), wat voorkomt bij ongeveer 1 op de 500 mensen.

Aandoeningen

Diverse aandoeningen kunnen bijdragen aan verhoogde lipidenwaarden:

• Anorexia nervosa (eetstoornis gekenmerkt door obsessieve controle over voeding en gewicht, vertekend lichaamsbeeld en fysieke en psychische symptomen)
• Diabetes mellitus (suikerziekte)
• Chronische nierziekte
• Een trage schildklierfunctie (hypothyreoïdie)
• Het Cushing-syndroom (overmatige cortisolproductie met symptomen zoals huid-, spier- en botproblemen)
• Het nefrotisch syndroom (nierziekte gekenmerkt door eiwitverlies in de urine)
• Obstructieve geelzucht

Medicatie

Bepaalde medicijnen kunnen het cholesterol- en triglyceridengehalte beïnvloeden:

• Antiretrovirale therapie (voor de behandeling van hiv-infectie)
• Atypische antipsychotica (voor sommige psychische aandoeningen)
• Bètablokkers (om de hartslag te verlagen)
• Ciclosporine (na orgaantransplantaties)
• Corticosteroïden
• De gecombineerde anticonceptiepil
• Glucocorticoïden (steroïden)
• Oestrogeen
• Proteaseremmers
• Retinoïde derivaten (voor sommige huidaandoeningen)
• Thiazidediuretica (voor bloeddrukcontrole)

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk onderzoek

De arts begint met een gedetailleerd gesprek over de medische geschiedenis en de huidige leefstijl van de patiënt. Hij vraagt ook naar medicatiegebruik, aangezien sommige geneesmiddelen het vetmetabolisme kunnen beïnvloeden. Dit helpt bij het opstellen van een geschikt lipidenprofiel. Bij lichamelijk onderzoek kunnen specifieke tekenen van erfelijke hyperlipidemie worden opgemerkt, zoals:

• Premature Arcus senilis: Een witte of grijze ring zichtbaar aan de rand van de hoornvlies van het oog.
• Pees xanthomata: Harde knobbeltjes op de pezen van de handen en de achillespees (achterkant van de enkel).
• Xanthelasma: Gele cholesterolafzettingen rond de ogen.

Diagnostisch onderzoek

Om hyperlipidemie vast te stellen, moet de patiënt ten minste twaalf uur nuchter zijn voordat een bloedonderzoek wordt uitgevoerd. Dit bloedonderzoek meet de concentraties van cholesterol en triglyceriden in het bloed.

Behandeling van verhoogde vetten in het bloed: Voeding en medicatie

Zelfzorg

Voeding
Een gezond dieet kan helpen om het cholesterol- en triglyceridengehalte te verlagen. Het wordt aanbevolen om dagelijks ten minste vijf porties groenten en fruit te eten, idealiter zeven tot negen porties. Maaltijden moeten voornamelijk bestaan uit voedingsmiddelen met zetmeel (zoals granen, volkorenbrood, aardappelen, rijst, pasta) met de rest aangevuld met groenten en fruit. Vermijd voedingsmiddelen met veel vet, zoals vette vleeswaren, kaas, volle melk, gebakken voedsel, en boter. Kies voor vetarme, mono-onverzadigde of meervoudig onverzadigde vetten. Eet twee tot drie porties vis per week, waarvan minstens één portie vette vis (zwangere vrouwen wordt geadviseerd maximaal twee porties per week te eten). Beperk de zoutinname tot maximaal 6 gram per dag (en nog minder voor kinderen). Kies voor mager vlees zoals kip en gebruik plantaardige olie zoals zonnebloemolie, koolzaadolie, of olijfolie bij het koken. Voedingsmiddelen die plantensterolen of stanolen bevatten kunnen het totale cholesterol en LDL-cholesterol met ongeveer 10% verlagen, maar deze producten moeten met mate worden gebruikt.

Leefstijl
Naast een gezond dieet is het belangrijk om te stoppen met roken en regelmatig fysieke activiteit te bevorderen. Beperk ook de alcoholconsumptie.

Professionele medische zorg

Bij een verhoogd risico op hart- en vaatziekten kan de arts medicatie voorschrijven in combinatie met aanpassingen in de levensstijl. Statines zijn medicijnen die het cholesterol en triglyceriden verlagen door een enzym te blokkeren dat essentieel is voor de productie van cholesterol in de lever.

Nieuwe behandelingsopties en trends

Innovaties in medicatie

Recentelijk zijn er nieuwe klassen van medicijnen ontwikkeld, zoals PCSK9-remmers, die de LDL-cholesterolniveaus verder kunnen verlagen bij patiënten die niet adequaat reageren op statines. Deze medicijnen werken door een eiwit te blokkeren dat de afbraak van LDL-receptoren bevordert, wat resulteert in een grotere opname van LDL uit het bloed.

Rol van digitale gezondheidstechnologie

Nieuwe digitale gezondheidstechnologieën, zoals mobiele apps voor gezondheidsmonitoring en wearables die vitale parameters volgen, kunnen patiënten helpen om hun lipidenprofielen beter te beheren en hun voortgang te monitoren. Deze technologieën kunnen ook bijdragen aan gepersonaliseerde behandelplannen en tijdige aanpassingen in de therapie.

Dieet en voedingssupplementen

Onderzoek naar de effecten van dieet en voedingssupplementen op lipidenprofielen blijft evolueren. Studies suggereren dat bepaalde voedingssupplementen, zoals omega-3-vetzuren en oplosbare vezels, gunstige effecten kunnen hebben op cholesterol- en triglyceridenwaarden. Het is echter belangrijk om dergelijke supplementen alleen onder begeleiding van een arts te gebruiken.

Prognose: Kans op hart- en vaataandoeningen

Zonder behandeling kan hyperlipidemie leiden tot vroegtijdig overlijden door een hartaanval of beroerte (onvoldoende bloedtoevoer naar de hersenen, wat mentale en lichamelijke symptomen kan veroorzaken). Soms blijven patiënten, ondanks medicatie en een gezonde levensstijl, toch hoge lipidenwaarden behouden. De vooruitzichten hangen af van de snelheid van diagnose en het volgen van de behandeling.

Complicaties

Hyperlipidemie kan leiden tot verschillende ernstige complicaties, vooral als het niet adequaat wordt behandeld. Enkele van de belangrijkste complicaties zijn:

• Atherosclerose: Een aandoening waarbij zich plaque (een combinatie van vetten, cholesterol, en andere stoffen) ophoopt in de wanden van de slagaders. Dit kan leiden tot een vernauwing en verstijving van de slagaders, wat de bloedstroom vermindert en kan bijdragen aan ernstige hart- en vaatziekten zoals hartinfarcten en beroertes.
• Coronair arterieziekte (CAD): CAD ontstaat door atherosclerose in de kransslagaders die het hart van bloed voorzien. Dit kan leiden tot angina pectoris (pijn op de borst) en uiteindelijk tot een hartaanval.
• Perifere arteriële ziekte (PAD): Deze aandoening treedt op wanneer atherosclerose de bloedvaten in de benen aantast. Dit kan leiden tot pijn, krampen en verminderde mobiliteit in de benen.
• Cerebrovasculaire accidenten (CVA): Ook bekend als beroertes, ontstaan door een vermindering of onderbreking van de bloedtoevoer naar de hersenen, vaak als gevolg van een bloedstolsel dat ontstaat door atherosclerose.
• Nierziekten: Langdurige hyperlipidemie kan bijdragen aan chronische nierziekte door schade aan de bloedvaten die de nieren van bloed voorzien, wat kan leiden tot nierfalen.
• Retinopathie: Hoge lipidenwaarden kunnen de bloedvaten in de ogen beschadigen, wat kan leiden tot gezichtsproblemen of verlies van gezichtsvermogen.

Preventie van hyperlipidemie

Preventie is cruciaal om hyperlipidemie en de bijbehorende complicaties te voorkomen. Hier zijn enkele effectieve strategieën:

• Gezonde voeding: Een dieet rijk aan groenten, fruit, volkorenproducten, en magere eiwitten, en laag in verzadigde vetten en transvetten kan helpen om het cholesterol- en triglyceridengehalte te verlagen. Het is nuttig om voedingsmiddelen die rijk zijn aan oplosbare vezels, zoals haver en peulvruchten, op te nemen in het dieet.
• Regelmatige lichaamsbeweging: Streef naar minstens 150 minuten matige tot intense fysieke activiteit per week, zoals wandelen, fietsen, of zwemmen. Dit helpt om het HDL-cholesterol te verhogen en het LDL-cholesterol en triglyceriden te verlagen.
• Gewichtsbeheersing: Het handhaven van een gezond gewicht kan helpen om de lipidenwaarden te verbeteren. Zelfs een bescheiden afname van 5-10% van het lichaamsgewicht kan aanzienlijke gezondheidsvoordelen bieden.
• Roken vermijden: Stoppen met roken helpt niet alleen om het risico op hart- en vaatziekten te verlagen, maar verbetert ook de lipidenprofielen.
• Alcoholconsumptie beperken: Beperk de inname van alcohol tot een matige hoeveelheid. Voor de meeste mensen betekent dit niet meer dan één drankje per dag voor vrouwen en twee drankjes per dag voor mannen.
• Medicatie: Voor sommige mensen kan medicatie noodzakelijk zijn om lipiden op een gezond niveau te houden. Statines en andere medicatie kunnen worden voorgeschreven door een arts op basis van individuele gezondheidsbehoeften.
• Regelmatige controles: Regelmatige bloedonderzoeken zijn belangrijk om lipidenwaarden te monitoren en om tijdig in te grijpen bij afwijkende resultaten. Dit helpt bij het vroegtijdig opsporen van problemen en het aanpassen van behandelingen indien nodig.