Status asthmaticus: Ernstig acuut astma met kortademigheid

De incidentie en prevalentie van ernstig astma nemen zowel bij volwassenen als bij kinderen toe anno oktober 2020. Alle patiënten met astma, een chronische ontsteking van de luchtwegen in de longen, lopen het risico op het ontwikkelen van status asthmaticus (acuut ernstige astma). Dit is een acute episode van progressieve symptomen en slecht reageren op standaard behandelingen. Het is heel belangrijk dat een arts status asthmaticus op de juiste manier herkent en aanpakt, omdat een patiënt anders te maken krijgt met acuut ademhalingsfalen en mogelijk komt te overlijden. Tal van medicijnen behandelen status asthmaticus. Mogelijk is echter mechanische ventilatie nodig voor de behandeling van deze levensbedreigende astma-aanval.

• Epidemiologie
• Oorzaken van status asthmaticus
• Risicofactoren van acuut ernstige astma
• Symptomen: Ernstige, progressieve kortademigheid
• Ademhaling
• Andere symptomen
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van ernstige astma-aanval
• Medicijnen
• Andere behandelingen
• Prognose
• Complicaties van longaandoening
• Preventie
• Praktische omgangstips voor status asthmaticus
• Vermijden van triggers en snelle toegang tot medicatie
• Noodsituatieplan en medische opvolging
• Misvattingen rond status asthmaticus
• Status asthmaticus is gewoon een verergering van astma
• Status asthmaticus komt alleen voor bij mensen met een lange voorgeschiedenis van astma
• Status asthmaticus is hetzelfde als een astma-aanval
• Status asthmaticus wordt altijd veroorzaakt door een infectie
• Medicijnen voor status asthmaticus kunnen altijd thuis worden toegediend
• Als iemand met status asthmaticus een goede ademhaling krijgt, is de behandeling voorbij
• Status asthmaticus is altijd het gevolg van slechte zelfzorg

Epidemiologie

Status asthmaticus is een ernstige en potentieel levensbedreigende vorm van astma die relatief zeldzaam is, maar wel een significant risico vormt voor mensen met ernstig astma. Het komt voor bij zowel kinderen als volwassenen, hoewel het vaker voorkomt bij mensen met een voorgeschiedenis van moeilijk te beheersen astma of bij degenen die niet adequaat worden behandeld.

Oorzaken van status asthmaticus

Ongeveer 50% van de ernstige astma-aanvallen is toe te schrijven aan infecties van de hogere luchtwegen zoals virale verkoudheidsinfecties.

Andere oorzaken zijn onder andere:

• allergische reacties op voedingsmiddelen (voedselallergie)
• de blootstelling aan allergenen (uitlokkende stoffen van een allergische rectie) en dan vooral allergenen van huisdieren bij ernstig atopische patiënten
• een chlamydiale longontsteking
• herpes simplex-virusinfecties.
• het niet naleven van het medicatiegebruik voor astma
• het onvoldoende gebruik van inhalatie- (ingeademde) of orale (via de mond ingenomen) corticosteroïden.
• irriterende inhalatie (rook, verf, enzovoort)
• lichaamsbeweging
• niet-steroïde ontstekingsremmende blootstelling bij patiënten die allergisch zijn voor aspirine

Hierdoor ontstaat een levensbedreigende episode van een luchtwegobstructie (verstopping van de luchtwegen), wat leidt tot de ademhalingsgerelateerde symptomen van acuut ernstige astma.

Niet altijd is de arts in staat om de oorzaak van de ernstige longaandoening te identificeren.

Risicofactoren van acuut ernstige astma

Risicofactoren voor het ontwikkelen van status asthmaticus omvatten een slecht gecontroleerde astma, frequente acute astma-aanvallen, een geschiedenis van ziekenhuisopnames voor astma, en blootstelling aan bekende triggers zoals allergenen of luchtvervuiling. Onvoldoende gebruik van voorgeschreven medicatie kan ook een belangrijke risicofactor zijn.

Symptomen: Ernstige, progressieve kortademigheid

Ademhaling

Patiënten met status asthmaticus hebben snel progressieve, ernstige kortademigheid (dyspneu) die zich in de loop van uren tot dagen heeft ontwikkeld. In de meeste gevallen is er een doorlooptijd van enkele dagen.

Andere ademhalingsgerelateerde symptomen zijn:

• een beklemming op de borst
• een blauwe tint aan de lippen en vingernagels (cyanose)
• een droge hoest (die vaak ’s nachts erger is)
• een extreme piepende ademhaling (wheezing)
• een snelle en/of moeizame ademhaling
• gaan zitten of opstaan om gemakkelijker te ademen
• het gebruik van bijkomende ademhalingsspieren
• zich buiten adem voelen (zelfs wanneer de patiënt gaat liggen)

Door de kortademigheid is een patiënt mogelijk niet in staat om meer dan een paar woorden na elkaar uit te spreken.

Andere symptomen

Enkele andere tekenen omvatten:

• agitatie (rusteloosheid)
• angst
• concentratieproblemen
• een verminderde alertheid / een verminderd bewustzijn
• gebogen schouders en spierspanning in de buik en nek
• vermoeidheid / dreigende uitputting
• verwardheid
• zweten

Alarmsymptomen

Alarmsymptomen van status asthmaticus zijn onder andere ernstige kortademigheid, piepende ademhaling, en een significante afname van de luchtstroom die niet reageert op gebruikelijke behandelingen. De symptomen kunnen snel verergeren, en de patiënt kan tekenen van zuurstoftekort vertonen, zoals blauwe lippen of huid.

Diagnose en onderzoeken

Vraaggesprek
Bij het doorlopen van het vraaggesprek, stelt de arts vragen rond:

• andere belangrijke medische aandoeningen
• de aanwezige symptomen
• de blootstelling aan allergenen
• de trainingsintolerantie
• het aantal ziekenhuisopnames / bezoeken aan de spoedafdeling / opnames en intubaties op de intensive care
• het huidige medicatiegebruik en de frequentie van het gebruik

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk en diagnostisch onderzoek
De arts luistert naar de ademgeluiden van de patiënt via zijn stethoscoop (auscultatie) en hoort dan verzwakt ademgeruis. Verder meet hij de zuurstofsaturatie via een pulsoximerie; de zuurstofverzadigingsniveaus zijn meestal verlaagd.

Differentiële diagnose
De symptomen van acuut ernstige astma bootsen soms de symptomen na van andere aandoeningen zoals:

• bronchiolitis (luchtweginfectie met ademhalingsproblemen)
• een anafylactische allergische reactie (ernstige allergische reactie)
• een Aspergillus-infectie (schimmelinfectie met longproblemen)
• een ingeslikt vreemd voorwerp dat de luchtwegen blokkeert
• een longontsteking
• mucoviscodose (taaislijmziekte met verstopping van organen)

Behandeling van ernstige astma-aanval

Status asthmaticus wordt beschouwd als een medisch noodgeval waarvoor een onmiddellijke behandeling nodig is. De arts wil de vernauwing van de luchtpijpvertakkingen en de ontsteking zo snel mogelijk behandelen omdat anders complicaties ontstaan en de patiënt mogelijk kan komen te overlijden.

Medicijnen

De arts zet volgende mogelijke (combinaties van) medicijnen in:

• antibiotica
• bèta-agonisten
• bronchodilatoren (medicijnen die de luchtwegen verwijden)
• corticosteroïden
• heliox en zuurstof
• ketamine
• magnesiumsulfaat (intraveneus = via een ader toegediend)
• methylxanthines
• paralytische medicijnen
• propofol
• theofylline

Andere behandelingen

Hydratatie (vocht toedienen), met intraveneuze normale zoutoplossing tegen een redelijke snelheid, is essentieel. Speciale aandacht voor het voorkomen van elektrolytenstoornissen bij de patiënt is belangrijk. Verder is mechanische ventilatie en sedatie soms vereist.

Prognose

Status asthmaticus is een ernstige medische aandoening die zonder behandeling tot de dood kan leiden. Vaak zijn combinaties van behandelingen vereist om de ademhaling te verbeteren en het risico op complicaties te verminderen. Over het algemeen zijn de resultaten goed wanneer de patiënt naar de eerste hulp wordt gebracht en snel wordt behandeld. Wanneer de patiënt echter mechanische ventilatie nodig heeft, variëren de resultaten van matig tot ernstig. Soms komen deze patiënten te overlijden. De reden voor de hoge morbiditeit en mortaliteit is te wijten aan een longontsteking opgelopen in het ziekenhuis (ziekenhuisinfectie) terwijl een patiënt beademd wordt.

Complicaties van longaandoening

Er zijn er een paar complicaties verbonden een status asthmaticus:

• ademhalingsalkalose: Te vroege hyperventilatie leidt tot een laag kooldioxidegehalte in het bloed.
• ademhalingsfalen of gestopte ademhaling: De luchtwegen verwijden en vullen zich met slijm zodat een patiënt niet kan ademen.
• hartstilstand: Een gebrek aan zuurstof doet het hart stoppen.
• hypercarbie: Naarmate de ziekte vordert, zijn de longen niet meer in staat om kooldioxide te verwijderen, dus ontstaat een teveel van deze stof. Dit gebeurt vooral bij patiënten die mechanisch beademd worden.
• hypoxemie: Langdurig onvoldoende zuurstof in het bloed leidt tot hersenschade of de dood.
• pneumomediastinum: Uit de longen en in de borstholte lekt lucht.
• pneumothorax (klaplong): De long zakt in en lucht lekt in de ruimte tussen de long en borstwand.
• toxiciteit van medicijnen: Luchtwegverwijders zijn mogelijk toxisch (giftig) voor meerdere organen.

Preventie

Preventie van status asthmaticus richt zich op het effectief beheren van astma door regelmatig gebruik van voorgeschreven medicatie en het vermijden van bekende triggers. Het is belangrijk om een gedetailleerd astmabeheerplan te volgen en regelmatig medische controles te ondergaan om de astma onder controle te houden en ernstige aanvallen te voorkomen.

Praktische omgangstips voor status asthmaticus

Status asthmaticus is een ernstige astma-aanval die niet verbetert met de gebruikelijke medicatie en onmiddellijke medische hulp vereist.

Vermijden van triggers en snelle toegang tot medicatie

Patiënten moeten zich bewust zijn van hun astma-triggers en deze zoveel mogelijk vermijden. Dit kan het vermijden van rook, extreme temperaturen, sterke geuren en bepaalde allergenen omvatten. Het is cruciaal dat patiënten altijd hun inhalator bij zich hebben en weten hoe ze deze correct moeten gebruiken. Bij een aanval kan het ook noodzakelijk zijn om sneller over te schakelen op een hogere dosis medicatie, zoals voorgeschreven door de arts.

Noodsituatieplan en medische opvolging

Een patiënt met status asthmaticus moet altijd een duidelijk noodplan hebben voor het geval van een ernstige aanval. Dit omvat het weten wanneer het noodzakelijk is om medische hulp te zoeken. Patiënten dienen regelmatig hun arts te raadplegen om hun medicatie en astmabeheerplan bij te werken en ervoor te zorgen dat ze adequaat voorbereid zijn op toekomstige aanvallen.

Misvattingen rond status asthmaticus

Status asthmaticus is een ernstige en potentieel levensbedreigende aandoening die vaak verkeerd begrepen wordt. Het is belangrijk om de juiste informatie te hebben om misverstanden te voorkomen en de juiste zorg te bieden aan mensen die ermee te maken hebben. Er zijn verschillende misvattingen over status asthmaticus die het begrip van deze aandoening beïnvloeden.

Status asthmaticus is gewoon een verergering van astma

Veel mensen denken dat status asthmaticus gewoon een verergering is van astma, maar het is veel ernstiger. Het is een acute exacerbatie van astma die niet reageert op de gebruikelijke medicatie en die een onmiddellijke medische interventie vereist. Dit kan leiden tot ernstige ademhalingsproblemen en vereist vaak ziekenhuisopname. Bij de behandeling worden vaak verdovingen gebruikt om de luchtwegen te ontspannen en de ademhaling te verbeteren.

Status asthmaticus komt alleen voor bij mensen met een lange voorgeschiedenis van astma

Een andere misvatting is dat status asthmaticus alleen voorkomt bij mensen die al lange tijd astma hebben. Hoewel het vaker voorkomt bij mensen met een langdurige astma-geschiedenis, kan het zich ook ontwikkelen bij mensen die nieuwere astma- of allergieën hebben allergieën. Zelfs milde astma kan plotseling escaleren naar status asthmaticus, vooral als er uitlokkende factoren zoals infecties, allergenen of bloedonderzoeken zijn.

Status asthmaticus is hetzelfde als een astma-aanval

Er wordt vaak gedacht dat status asthmaticus hetzelfde is als een gewone astma-aanval, maar dat is niet juist. Terwijl een astma-aanval meestal goed reageert op de gebruikelijke behandelingen, zoals medicatie, is status asthmaticus veel ernstiger. Het kan leiden tot zuurstoftekort en vereist intensieve medische behandeling om de luchtwegen te openen en de ademhaling te herstellen.

Status asthmaticus wordt altijd veroorzaakt door een infectie

Hoewel infecties, zoals verkoudheden of huidinfecties, vaak een uitlokkende factor kunnen zijn, is status asthmaticus niet altijd gerelateerd aan infecties. Het kan ook worden veroorzaakt door allergieën, blootstelling aan irriterende stoffen zoals sigarettenrook of andere triggers. De exacte oorzaak is vaak moeilijk te bepalen, maar het is belangrijk om alle mogelijke factoren in overweging te nemen bij de behandeling.

Medicijnen voor status asthmaticus kunnen altijd thuis worden toegediend

Veel mensen denken dat ze hun medicijnen voor status asthmaticus altijd thuis kunnen nemen, maar dit is niet altijd het geval. In veel gevallen is medische hulp nodig in een ziekenhuisomgeving waar intraveneuze medicijnen en zuurstoftherapie kunnen worden toegediend. Thuisbehandeling is alleen effectief als het snel de symptomen onder controle kan krijgen, maar vaak is ziekenhuisopname noodzakelijk.

Als iemand met status asthmaticus een goede ademhaling krijgt, is de behandeling voorbij

Er is de misvatting dat als iemand met status asthmaticus na behandeling weer goed kan ademen, de situatie voorbij is. Dit is niet altijd waar. Hoewel verbetering van de ademhaling een positief teken is, moet de patiënt vaak nog enige tijd onder toezicht staan om te verzekeren dat de symptomen niet terugkeren. Na de acute fase is verdere monitoring belangrijk om ervoor te zorgen dat er geen complicaties optreden, zoals een longeninfectie of hersenenproblemen.

Status asthmaticus is altijd het gevolg van slechte zelfzorg

Een andere misvatting is dat status asthmaticus altijd te wijten is aan slechte zelfzorg door de patiënt. Hoewel inadequate medicatie en het niet volgen van behandelplannen kunnen bijdragen aan het risico, zijn er veel andere factoren die buiten de controle van de patiënt liggen, zoals omgevingsfactoren of plotselinge medische complicaties. Het is belangrijk om de patiënt niet de schuld te geven, maar hen te ondersteunen in hun herstelproces.

Lees verder

• Astma: Chronische ontsteking van de luchtwegen in de longen
• Bronchodilatoren: Luchtwegverwijders voor longaandoeningen
• Allergisch astma: Ontstoken luchtwegen door allergenen
• Brittle astma: Ernstige een aanhoudende symptomen van aanval
• Eosinofiele astma: Belemmerde luchtstroom met kortademigheid