Status asthmaticus: Ernstig acuut astma met kortademigheid

De incidentie en prevalentie van ernstig astma nemen zowel bij volwassenen als bij kinderen toe anno oktober 2020. Alle patiënten met astma, een chronische ontsteking van de luchtwegen in de longen, lopen het risico op het ontwikkelen van status asthmaticus (acuut ernstige astma). Dit is een acute episode van progressieve symptomen en slecht reageren op standaard behandelingen. Het is heel belangrijk dat een arts status asthmaticus op de juiste manier herkent en aanpakt, omdat een patiënt anders te maken krijgt met acuut ademhalingsfalen en mogelijk komt te overlijden. Tal van medicijnen behandelen status asthmaticus. Mogelijk is echter mechanische ventilatie nodig voor de behandeling van deze levensbedreigende astma-aanval.

• Epidemiologie
• Oorzaken van status asthmaticus
• Risicofactoren van acuut ernstige astma
• Symptomen: Ernstige, progressieve kortademigheid
• Ademhaling
• Andere symptomen
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van ernstige astma-aanval
• Medicijnen
• Andere behandelingen
• Prognose
• Complicaties van longaandoening
• Preventie

Epidemiologie

Status asthmaticus is een ernstige en potentieel levensbedreigende vorm van astma die relatief zeldzaam is, maar wel een significant risico vormt voor mensen met ernstig astma. Het komt voor bij zowel kinderen als volwassenen, hoewel het vaker voorkomt bij mensen met een voorgeschiedenis van moeilijk te beheersen astma of bij degenen die niet adequaat worden behandeld.

Oorzaken van status asthmaticus

Ongeveer 50% van de ernstige astma-aanvallen is toe te schrijven aan infecties van de hogere luchtwegen zoals virale verkoudheidsinfecties.

Andere oorzaken zijn onder andere:

• allergische reacties op voedingsmiddelen (voedselallergie)
• de blootstelling aan allergenen (uitlokkende stoffen van een allergische rectie) en dan vooral allergenen van huisdieren bij ernstig atopische patiënten
• een chlamydiale longontsteking
• herpes simplex-virusinfecties.
• het niet naleven van het medicatiegebruik voor astma
• het onvoldoende gebruik van inhalatie- (ingeademde) of orale (via de mond ingenomen) corticosteroïden.
• irriterende inhalatie (rook, verf, enzovoort)
• lichaamsbeweging
• niet-steroïde ontstekingsremmende blootstelling bij patiënten die allergisch zijn voor aspirine

Hierdoor ontstaat een levensbedreigende episode van een luchtwegobstructie (verstopping van de luchtwegen), wat leidt tot de ademhalingsgerelateerde symptomen van acuut ernstige astma.

Niet altijd is de arts in staat om de oorzaak van de ernstige longaandoening te identificeren.

Risicofactoren van acuut ernstige astma

Risicofactoren voor het ontwikkelen van status asthmaticus omvatten een slecht gecontroleerde astma, frequente acute astma-aanvallen, een geschiedenis van ziekenhuisopnames voor astma, en blootstelling aan bekende triggers zoals allergenen of luchtvervuiling. Onvoldoende gebruik van voorgeschreven medicatie kan ook een belangrijke risicofactor zijn.

Symptomen: Ernstige, progressieve kortademigheid

Ademhaling

Patiënten met status asthmaticus hebben snel progressieve, ernstige kortademigheid (dyspneu) die zich in de loop van uren tot dagen heeft ontwikkeld. In de meeste gevallen is er een doorlooptijd van enkele dagen.

Andere ademhalingsgerelateerde symptomen zijn:

• een beklemming op de borst
• een blauwe tint aan de lippen en vingernagels (cyanose)
• een droge hoest (die vaak ’s nachts erger is)
• een extreme piepende ademhaling (wheezing)
• een snelle en/of moeizame ademhaling
• gaan zitten of opstaan om gemakkelijker te ademen
• het gebruik van bijkomende ademhalingsspieren
• zich buiten adem voelen (zelfs wanneer de patiënt gaat liggen)

Door de kortademigheid is een patiënt mogelijk niet in staat om meer dan een paar woorden na elkaar uit te spreken.

Andere symptomen

Enkele andere tekenen omvatten:

• agitatie (rusteloosheid)
• angst
• concentratieproblemen
• een verminderde alertheid / een verminderd bewustzijn
• gebogen schouders en spierspanning in de buik en nek
• vermoeidheid / dreigende uitputting
• verwardheid
• zweten

Alarmsymptomen

Alarmsymptomen van status asthmaticus zijn onder andere ernstige kortademigheid, piepende ademhaling, en een significante afname van de luchtstroom die niet reageert op gebruikelijke behandelingen. De symptomen kunnen snel verergeren, en de patiënt kan tekenen van zuurstoftekort vertonen, zoals blauwe lippen of huid.

Diagnose en onderzoeken

Vraaggesprek
Bij het doorlopen van het vraaggesprek, stelt de arts vragen rond:

• andere belangrijke medische aandoeningen
• de aanwezige symptomen
• de blootstelling aan allergenen
• de trainingsintolerantie
• het aantal ziekenhuisopnames / bezoeken aan de spoedafdeling / opnames en intubaties op de intensive care
• het huidige medicatiegebruik en de frequentie van het gebruik

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk en diagnostisch onderzoek
De arts luistert naar de ademgeluiden van de patiënt via zijn stethoscoop (auscultatie) en hoort dan verzwakt ademgeruis. Verder meet hij de zuurstofsaturatie via een pulsoximerie; de zuurstofverzadigingsniveaus zijn meestal verlaagd.

Differentiële diagnose
De symptomen van acuut ernstige astma bootsen soms de symptomen na van andere aandoeningen zoals:

• bronchiolitis (luchtweginfectie met ademhalingsproblemen)
• een anafylactische allergische reactie (ernstige allergische reactie)
• een Aspergillus-infectie (schimmelinfectie met longproblemen)
• een ingeslikt vreemd voorwerp dat de luchtwegen blokkeert
• een longontsteking
• mucoviscodose (taaislijmziekte met verstopping van organen)

Behandeling van ernstige astma-aanval

Status asthmaticus wordt beschouwd als een medisch noodgeval waarvoor een onmiddellijke behandeling nodig is. De arts wil de vernauwing van de luchtpijpvertakkingen en de ontsteking zo snel mogelijk behandelen omdat anders complicaties ontstaan en de patiënt mogelijk kan komen te overlijden.

Medicijnen

De arts zet volgende mogelijke (combinaties van) medicijnen in:

• antibiotica
• bèta-agonisten
• bronchodilatoren (medicijnen die de luchtwegen verwijden)
• corticosteroïden
• heliox en zuurstof
• ketamine
• magnesiumsulfaat (intraveneus = via een ader toegediend)
• methylxanthines
• paralytische medicijnen
• propofol
• theofylline

Andere behandelingen

Hydratatie (vocht toedienen), met intraveneuze normale zoutoplossing tegen een redelijke snelheid, is essentieel. Speciale aandacht voor het voorkomen van elektrolytenstoornissen bij de patiënt is belangrijk. Verder is mechanische ventilatie en sedatie soms vereist.

Prognose

Status asthmaticus is een ernstige medische aandoening die zonder behandeling tot de dood kan leiden. Vaak zijn combinaties van behandelingen vereist om de ademhaling te verbeteren en het risico op complicaties te verminderen. Over het algemeen zijn de resultaten goed wanneer de patiënt naar de eerste hulp wordt gebracht en snel wordt behandeld. Wanneer de patiënt echter mechanische ventilatie nodig heeft, variëren de resultaten van matig tot ernstig. Soms komen deze patiënten te overlijden. De reden voor de hoge morbiditeit en mortaliteit is te wijten aan een longontsteking opgelopen in het ziekenhuis (ziekenhuisinfectie) terwijl een patiënt beademd wordt.

Complicaties van longaandoening

Er zijn er een paar complicaties verbonden een status asthmaticus:

• ademhalingsalkalose: Te vroege hyperventilatie leidt tot een laag kooldioxidegehalte in het bloed.
• ademhalingsfalen of gestopte ademhaling: De luchtwegen verwijden en vullen zich met slijm zodat een patiënt niet kan ademen.
• hartstilstand: Een gebrek aan zuurstof doet het hart stoppen.
• hypercarbie: Naarmate de ziekte vordert, zijn de longen niet meer in staat om kooldioxide te verwijderen, dus ontstaat een teveel van deze stof. Dit gebeurt vooral bij patiënten die mechanisch beademd worden.
• hypoxemie: Langdurig onvoldoende zuurstof in het bloed leidt tot hersenschade of de dood.
• pneumomediastinum: Uit de longen en in de borstholte lekt lucht.
• pneumothorax (klaplong): De long zakt in en lucht lekt in de ruimte tussen de long en borstwand.
• toxiciteit van medicijnen: Luchtwegverwijders zijn mogelijk toxisch (giftig) voor meerdere organen.

Preventie

Preventie van status asthmaticus richt zich op het effectief beheren van astma door regelmatig gebruik van voorgeschreven medicatie en het vermijden van bekende triggers. Het is belangrijk om een gedetailleerd astmabeheerplan te volgen en regelmatig medische controles te ondergaan om de astma onder controle te houden en ernstige aanvallen te voorkomen.

Lees verder

• Astma: Chronische ontsteking van de luchtwegen in de longen
• Bronchodilatoren: Luchtwegverwijders voor longaandoeningen
• Allergisch astma: Ontstoken luchtwegen door allergenen
• Brittle astma: Ernstige een aanhoudende symptomen van aanval
• Eosinofiele astma: Belemmerde luchtstroom met kortademigheid