Pneumomediastinum: Vrije lucht in ruimte tussen longen

Bij pneumomediastinum (mediastinaal emfyseem) bevindt zich vrije lucht in het mediastinum. Het mediastinum is de ruimte in het midden van de borst, tussen de longen en rond het hart. De aandoening ontstaat vaak door een verhoogde druk in de longen of luchtwegen, al zijn ook andere oorzaken bekend van pneumomediastinum. Wanneer zich vrije lucht in de ruimte tussen de longen bevindt, ervaart de patiënt pijn achter het borstbeen. De behandeling hangt af van de etiologie, maar bij milde oorzaken volstaan enkele zelfzorgmaatregelen.

• Oorzaken pneumomediastinum
• Verhoogde druk in longen of luchtwegen
• Luchtwegaandoeningen
• Symptomen: Pijn op de borst
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van vrije lucht in ruimte tussen longen
• Prognose van vrije lucht in ruimte tussen longen
• Complicaties bij lucht in mediastinum

Oorzaken pneumomediastinum

Pneumomediastinum is een zeldzame aandoening die het gevolg is van een letsel of ziekte. De lucht is afkomstig van de longen, de luchtpijp, de centrale bronchiën (luchtpijpvertakkingen), de slokdarm en gaan van de peritoneale holte van het mediastinum naar de nek of de buik. Meestal ontsnapt lucht uit een deel van de long of luchtwegen in het mediastinum. Soms is de oorzaak niet te achterhalen; het komt ook voor dat de aandoening spontaan optreedt en dit dan vooral bij jongvolwassen mannen.

Verhoogde druk in longen of luchtwegen

Een verhoogde druk in de longen of luchtwegen is te wijten aan:

• abnormaal hard blazen
• braken
• niezen
• overmatig zingen, schreeuwen
• persen tijdens de bevalling
• persen tijdens het maken van stoelgang
• roken
• snelle stijgingen in hoogte of duiken (decompressie) en een barotrauma
• te veel hoesten / hoestbuiten
• tillen van zware lasten / gewichtheffen

Luchtwegaandoeningen

Luchtwegaandoeningen zijn eveneens soms verantwoordelijk voor de ziekte. Voorbeelden hiervan zijn:

• aanwezigheid van vreemde lichamen in de luchtwegen met luchtopsluiting
• astma (chronische ontsteking van de luchtwegen in de longen)
• bronchiëctasieën (verwijde en geïrriteerde luchtwegen)
• chronische bronchitis (ontsteking van luchtpijpvertakkingen)
• COPD (chronisch obstructief longlijden)
• een interstitiële longziekte (littekens en ontsteking in de longen)
• een longinfectie
• een longtumor
• een tracheobronchiale perforatie (doorboring van de luchtpijp en luchtvertakkingen)
• epiglottitis (levensbedreigende ontsteking van het strotklepje)
• longkanker
• pneumothorax (een klaplong)
• tuberculose (bacteriële infectie met longproblemen)

Andere oorzaken van pneumomediastinum zijn:

• chirurgie (aan de borstkas, de nek of achter het peritoneum = buikvlies)
• een bindweefselaandoening zoals dermatomyositis (huidaandoening met huiduitslag en spierproblemen) of polymyositis (auto-immuunaandoening met spierzwakte)
• een darmperforatie (gat in darm)
• een infectie in de nek of in het midden van de borst zoals een dentale of retrofaryngeale infectie, histoplasmose, mediastinitis,
• een maagperforatie (gat in maagwand met buikpijn en braken)
• een scheur van de luchtpijp
• een slokdarmperforatie, bijvoorbeeld door slokdarmkanker, het Boerhaave-syndroom of door endoscopische interventie
• een trauma
• het gebruik van een ademhalingstoestel
• het gebruik van ingeademde recreatieve drugs (drugsverslaving), zoals cocaïne, marihuana, methamfetamine
• het Mallory-Weiss-syndroom (scheur met bloeding in slokdarm)
• inademing van giftige dampen
• intubatie
• mediastinitis (infectie van borstkasruimte met overmatige productie van gas door bacteriën)
• peritonitis (ontsteking van buikvlies door infectie in buikholte met overmatige productie van gas door bacteriën)
• slokdarmcarcinoom (slokdarmkanker)

Symptomen: Pijn op de borst

Niet alle patiënten met pneumomediastinum hebben klachten. De symptomatische patiënt met pneumomediastinum ervaart plotselinge, acute pijn achter het borstbeen / ernstige centrale pijn op de borst tijdens het ademen, alsook wanneer hij een andere houding aanneemt. De pijn straalt mogelijk uit (uitstralingspijn) naar de rug, de nek, de schouders en de darmen. Daarnaast treedt kortademigheid op. Slikproblemen, hoestbuien, nekpijn, braken, stemvervorming (zoals bij het inademen van helium) behoren ook tot de mogelijke klachten. Verder heeft de patiënt een licht verhoogde lichaamstemperatuur. Ook voelt de patiënt een krakend geluid (lijkt op het geluid van het een sneeuwbal) wanneer hij met de vinger voorzichtig in de nekstreek of boven de sleutelbeenderen drukt. Wanneer de patiënt namelijk op dit gebied drukt, drukt hij de luchtbelletjes kapot die opgehoopt waren onder de huid.

Diagnose en onderzoeken

Een klinisch onderzoek van de patiënten onthult mogelijk tachycardie (een versnelde hartslag), tachypneu (een versnelde ademhaling) of angst. De arts spoort bij het onderzoek tevens het teken van Hamman op, wat verwijst naar de Amerikaans arts L. Hamman (1877–1946) die dit teken beschreven heeft. Hierbij beluistert de arts naar de hartgeluiden met zijn stethoscoop (auscultatie). Hij bemerkt scherp klinkend borrelend of knarsend geluid in de hartstreek bij pneumomediastinum en/of (meestal linkszijdige) pneumothorax wat teweeggebracht is door de hartactie. De krakende geluiden zijn eveneens merkbaar aan de huid boven het borstbeen, de sleutelbeenderen en ter hoogte van de nek. Verder is een radiografisch onderzoek (röntgenfoto) van de longen nodig voor het bevestigen van de diagnose.

Behandeling van vrije lucht in ruimte tussen longen

Zelfzorg
Aangezien duiken en vliegen mogelijk pneumomediastinum veroorzaken, vermijdt de patiënt deze in de eerste weken nadat de diagnose is gesteld. Ook het maken van drukverhogende handelingen, zoals heffen, het gebruik van blaasinstrumenten, schreeuwen, zingen enzovoort is uit den boze. Voldoende rusten en slapen is aanbevolen. Stoppen met roken is tot slot een ander advies.

Professionele medische zorg
De arts behandelt de eventueel onderliggende oorzaak van pneumomediastinum. Wanneer mechanische ventilatie de oorzaak is van de aandoening, is een dringende behandeling vereist omdat anders mogelijk een klaplong of een ophoping van lucht in het hartzakje tot stand komt.

Prognose van vrije lucht in ruimte tussen longen

Recidieven zijn gemeld en daarom is een goede opvolging door de arts vereist, al komen de klachten wel zelden terug. Een spontaan pneumodediastinum verdwijnt bij de meeste patiënten vanzelf, maar sommige patiënten lijden langdurig aan klachten (meer dan twee maanden).

Complicaties bij lucht in mediastinum

Complicaties van pneumomediastinum zijn onder meer uitgebreid subcutaan emfyseem of pneumothorax, waarvoor de arts een chirurgische ingreep moet uitvoeren. Wanneer de lucht terechtkomt in de ruimte achter de keel en het peritoneum, ontstaan ongemak en ademhalingsproblemen. In zeldzame gevallen komt de lucht terecht tussen het mediastinum en de bovenste wervelkolom wat leidt tot pneumorrhachis (vrije lucht in het wervelkanaal).