Pneumomediastinum: Vrije lucht in ruimte tussen longen

Pneumomediastinum, ook wel mediastinaal emfyseem genoemd, is een aandoening waarbij vrije lucht zich ophoopt in het mediastinum. Het mediastinum is de ruimte in het midden van de borstkas, gelegen tussen de longen en rondom het hart. Deze aandoening kan ontstaan door een verhoogde druk in de longen of luchtwegen, maar er zijn ook andere bekende oorzaken van pneumomediastinum. Wanneer er lucht in de ruimte tussen de longen komt, kan de patiënt pijn achter het borstbeen ervaren. De behandeling hangt af van de oorzaak, maar bij milde gevallen kunnen zelfzorgmaatregelen voldoende zijn.

• Oorzaken van pneumomediastinum
• Verhoogde druk in de longen of luchtwegen
• Luchtwegaandoeningen
• Symptomen van pneumomediastinum
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van pneumomediastinum
• Prognose van pneumomediastinum
• Complicaties van pneumomediastinum
• Preventie van pneumomediastinum
• Vermijd drukverhogende activiteiten
• Behandeling van luchtwegaandoeningen
• Gezonde levensstijl
• Vroegtijdige medische behandeling

Oorzaken van pneumomediastinum

Pneumomediastinum is een zeldzame aandoening die kan ontstaan door verschillende oorzaken, vaak gerelateerd aan letsel of ziekte. Lucht komt meestal uit de longen, de luchtpijp, de centrale bronchiën (luchtpijpvertakkingen), of de slokdarm en verplaatst zich van de peritoneale holte van het mediastinum naar de nek of buik. Soms is de oorzaak moeilijk te achterhalen, en kan de aandoening spontaan optreden, vooral bij jongvolwassen mannen.

Verhoogde druk in de longen of luchtwegen

Een verhoogde druk in de longen of luchtwegen kan ontstaan door:

• Abnormaal hard blazen
• Braken
• Niezen
• Overmatig zingen of schreeuwen
• Persen tijdens de bevalling
• Persen tijdens stoelgang
• Roken
• Snelle stijgingen in hoogte of duiken (decompressie) en barotrauma
• Excessief hoesten / hoestbuien
• Tilwerkzaamheden en zwaar gewichtheffen

Luchtwegaandoeningen

Sommige luchtwegaandoeningen kunnen ook bijdragen aan pneumomediastinum. Voorbeelden hiervan zijn:

• Aanwezigheid van vreemde lichamen in de luchtwegen met luchtopsluiting
• Astma (chronische ontsteking van de luchtwegen)
• Bronchiëctasieën (verwijde en geïrriteerde luchtwegen)
• Chronische bronchitis (ontsteking van de luchtpijpvertakkingen)
• COPD (chronisch obstructief longlijden)
• Interstitiële longziekte (littekens en ontsteking in de longen)
• Longinfecties
• Longtumoren
• Tracheobronchiale perforatie (doorboring van de luchtpijp en luchtvertakkingen)
• Epiglottitis (levensbedreigende ontsteking van het strotklepje)
• Longkanker
• Pneumothorax (klaplong)
• Tuberculose (bacteriële infectie met longproblemen)

Andere oorzaken van pneumomediastinum zijn:

• Chirurgie aan de borstkas, de nek, of het peritoneum (buikvlies)
• Bindweefselaandoeningen zoals dermatomyositis (huidaandoening met huiduitslag en spierproblemen) of polymyositis (auto-immuunaandoening met spierzwakte)
• Darmperforatie (gat in de darm)
• Infecties in de nek of het mediastinum, zoals dentale of retrofaryngeale infecties, histoplasmose, mediastinitis
• Maagperforatie (gat in de maagwand met buikpijn en braken)
• Scheuren van de luchtpijp
• Slokdarmperforatie, bijvoorbeeld door slokdarmkanker, het Boerhaave-syndroom of door endoscopische interventie
• Trauma
• Gebruik van ademhalingstoestellen
• Ingebruikname van recreatieve drugs (drugsverslaving), zoals cocaïne, marihuana, methamfetamine
• Mallory-Weiss-syndroom (scheur met bloeding in de slokdarm)
• Inademing van giftige dampen
• Intubatie
• Mediastinitis (infectie van de borstkasruimte met overmatige productie van gas door bacteriën)
• Peritonitis (ontsteking van het buikvlies door infectie in de buikholte met overmatige gasproductie door bacteriën)
• Slokdarmcarcinoom (slokdarmkanker)

Symptomen van pneumomediastinum

Niet alle patiënten met pneumomediastinum ervaren symptomen. De patiënten die symptomen vertonen, ervaren vaak plotselinge, acute pijn achter het borstbeen of ernstige centrale pijn op de borst tijdens het ademen en bij verandering van houding. De pijn kan uitstralen naar de rug, nek, schouders en darmen. Andere mogelijke symptomen zijn kortademigheid, slikproblemen, hoestbuien, nekpijn, braken, en stemvervorming (zoals bij inademing van helium). De patiënt kan ook een lichte koorts ervaren. Bovendien kan er een krakend geluid worden gehoord, vergelijkbaar met het geluid van een sneeuwbal, wanneer de huid in de nekstreek of boven de sleutelbeenderen lichtjes wordt ingedrukt. Dit geluid ontstaat doordat luchtbelletjes onder de huid worden doorbroken.

Diagnose en onderzoeken

Tijdens een klinisch onderzoek kan de arts tachycardie (versnelde hartslag), tachypneu (versnelde ademhaling) of angst constateren. De arts zoekt ook naar het teken van Hamman, genoemd naar de Amerikaanse arts L. Hamman (1877–1946) die dit teken beschreef. Tijdens het beluisteren van de hartgeluiden met een stethoscoop (auscultatie) kan een scherp klinkend borrelend of knarsend geluid worden gehoord, wat kan wijzen op pneumomediastinum en/of (meestal linkszijdige) pneumothorax, veroorzaakt door de hartactie. Deze krakende geluiden zijn ook voelbaar aan de huid boven het borstbeen, de sleutelbeenderen en in de nek. Een radiografisch onderzoek (röntgenfoto) van de longen is noodzakelijk om de diagnose te bevestigen.

Behandeling van pneumomediastinum

Zelfzorg
Als pneumomediastinum wordt veroorzaakt door duiken of vliegen, moet de patiënt deze activiteiten vermijden in de weken na de diagnose. Ook moet men drukverhogende activiteiten zoals heffen, het spelen van blaasinstrumenten, schreeuwen en zingen vermijden. Voldoende rust en slaap zijn aanbevolen. Stoppen met roken is ook een belangrijk advies, evenals het vermijden van blootstelling aan rook.

Professionele medische zorg
De arts zal de onderliggende oorzaak van het pneumomediastinum behandelen. Indien mechanische ventilatie de oorzaak is, is dringende medische interventie vereist om complicaties zoals pneumothorax of luchtophoping in het hartzakje te voorkomen.

Prognose van pneumomediastinum

De prognose voor pneumomediastinum is over het algemeen goed. Recidieven zijn mogelijk, maar klachten keren zelden terug. Meestal verdwijnt een spontaan pneumomediastinum vanzelf, hoewel sommige patiënten langdurig klachten kunnen ervaren (langer dan twee maanden).

Complicaties van pneumomediastinum

Mogelijke complicaties van pneumomediastinum zijn uitgebreid subcutaan emfyseem of pneumothorax, waarvoor chirurgische ingreep nodig kan zijn. Lucht die zich in de ruimte achter de keel en het peritoneum bevindt, kan leiden tot ongemak en ademhalingsproblemen. In zeldzame gevallen kan lucht zich tussen het mediastinum en de bovenste wervelkolom ophopen, wat resulteert in pneumorrhachis (vrije lucht in het wervelkanaal).

Preventie van pneumomediastinum

Preventie van pneumomediastinum richt zich voornamelijk op het vermijden van risicofactoren en het beheersen van aandoeningen die de kans op deze aandoening kunnen vergroten. Hier zijn enkele belangrijke preventieve maatregelen:

Vermijd drukverhogende activiteiten

• Vermijd overmatig zingen en schreeuwen.
• Beperk activiteiten die leiden tot overmatig hoesten of intense braken.
• Vermijd duiken en andere activiteiten die leiden tot snelle veranderingen in atmosferische druk, zoals vliegen, vooral als je eerder symptomen van pneumomediastinum hebt gehad.
• Vermijd het tillen van zware lasten en intensieve krachttraining.

Behandeling van luchtwegaandoeningen

• Zorg voor een adequate behandeling van astma, chronische bronchitis, en andere luchtwegaandoeningen.
• Volg het behandelplan bij COPD en andere chronische aandoeningen om exacerbaties te voorkomen.

Gezonde levensstijl

• Stop met roken en vermijd blootstelling aan tabaksrook.
• Vermijd het gebruik van recreatieve drugs, zoals cocaïne en methamfetamine, die de luchtwegen kunnen irriteren en het risico op pneumomediastinum kunnen verhogen.
• Zorg voor een gezonde voeding en regelmatige lichaamsbeweging om een algemeen goede gezondheid te behouden en risico’s te verminderen.

Vroegtijdige medische behandeling

• Zoek medische hulp bij symptomen zoals aanhoudende pijn op de borst, kortademigheid, of andere ongebruikelijke symptomen die kunnen wijzen op luchtwegaandoeningen.
• Laat je regelmatig controleren als je een aandoening hebt die het risico op pneumomediastinum verhoogt, zoals een bindweefselaandoening of een geschiedenis van luchtweginfecties.
• Door deze preventieve maatregelen te volgen, kun je het risico op het ontwikkelen van pneumomediastinum verminderen en bijdragen aan een betere algehele gezondheid.