Pijn achter het borstbeen (retrosternale pijn): Oorzaken

Het borstbeen (sternum) is een plat bot dat zich in het midden van de borst bevindt. Retrosternale pijn is pijn die zich voordoet achter (retro) het bot van het borstbeen. Deze vorm van pijn op de borst komt bij de meeste personen op een bepaald moment in het leven voor, bijvoorbeeld door brandend maagzuur. Diverse andere oorzaken zijn bekend voor retrosternale pijn op de borst. Niet altijd is de oorzaak ernstig, maar in sommige gevallen, zoals bijvoorbeeld bij een hartprobleem, is een snelle diagnose en medische behandeling vereist. Medicijnen behandelen tot slot de meeste oorzaken van retrosternale pijn, al is soms een medische procedure of chirurgische ingreep nodig om het onderliggende probleem van pijn achter het borstbeen te herstellen.

• Organen achter het borstbeen
• Epidemiologie
• Mechanisme
• Oorzaken van retrosternale pijn
• Buikproblemen
• Hartproblemen
• Luchtwegproblemen
• Orthopedische problemen
• Tumoren
• Andere oorzaken
• Risicofactoren
• Risicogroepen
• Geassocieerde symptomen
• Ademhalingsproblemen, hoesten of koorts
• Slikproblemen
• Uitstralingspijn naar de arm
• Zure smaak in de mond
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van pijn achter het borstbeen
• Prognose van pijn achter het borstbeen
• Complicaties van retrosternale pijn
• Preventie van retrosternale pijn
• Praktische tips voor het omgaan met pijn achter het borstbeen (retrosternale pijn)
• Let goed op de symptomen
• Raadpleeg een arts bij ernstige pijn
• Vermijd triggers die de pijn verergeren
• Probeer rust te nemen en vermijd inspanning
• Probeer antacida voor maaggerelateerde pijn
• Verbeter je houding en eetgewoonten
• Gebruik warmtetherapie voor milde pijn
• Houd een pijn- en voedseldagboek bij
• Volg de adviezen van je arts

Organen achter het borstbeen

Achter het borstbeen bevinden zich de volgende structuren:

• De grote bloedvaten: Deze omvatten onder andere de aorta en de longslagaders, die bloed vervoeren naar en van het hart.
• De luchtpijp (trachea): De luchtpijp is de buis die lucht van de keel naar de longen leidt en bevindt zich centraal in de borstholte.
• De oorsprong van de bronchi: Dit zijn de vertakkingen van de luchtpijp die de lucht naar de verschillende longkwabben verdelen.
• De slokdarm: De slokdarm is de buis die voedsel en vloeistoffen van de mond naar de maag transporteert.
• De wervels van de nek (cervicaal) en de borstwand (thoracaal): Deze wervels vormen de ruggengraat en ondersteunen de borstkas.
• Het hart: Dit vitaal orgaan bevindt zich in het midden van de borstholte en pompt bloed door het lichaam.
• Restanten van de thymusklier: De thymusklier is betrokken bij de ontwikkeling van het immuunsysteem, vooral tijdens de kindertijd.

Daarnaast overlappen organen en weefsels elkaar gedeeltelijk in het centrale gedeelte van de borstholte. Hierdoor kunnen deze structuren ook gedeeltelijk in het gebied achter het borstbeen liggen. Dit geldt voor:

• Het mediastinum: Het gebied tussen de longen, dat belangrijke structuren zoals de hartzakjes en de bloedvaten bevat.
• Het pericardium: Het membraan dat het hart omhult en beschermt.
• De pleura: De dubbele laag van membranen die de longen omhult en de binnenkant van de borstholte bekleedt.
• De longen: De ademhalingsorganen die verantwoordelijk zijn voor de gasuitwisseling.

Verder veranderen de borstholte en de omliggende structuren tijdens het in- en uitademen, wat ook retrosternale pijn kan veroorzaken. Dit gebeurt omdat de ademhalingsbewegingen invloed hebben op de positie en spanning van de betrokken structuren.

De pijn achter het borstbeen is echter niet altijd uitsluitend afkomstig van deze lichaamsstructuren. Soms kan de pijn uitstralen vanuit andere lichaamsdelen of een andere oorzaak hebben, zoals:

• Uitstralingspijn: Pijn die vanuit een ander lichaamsdeel uitstraalt naar de regio achter het borstbeen.
• Verwijzende pijn: Pijn die door andere aandoeningen kan worden doorgegeven aan het gebied achter het borstbeen.

Het is daarom belangrijk om de oorzaak van retrosternale pijn grondig te onderzoeken om de juiste diagnose te stellen en een effectieve behandeling te vinden.

Epidemiologie

De epidemiologie van pijn achter het borstbeen, ook wel retrosternale pijn genoemd, is belangrijk om inzicht te krijgen in de frequentie, risicofactoren en populaties die getroffen worden door deze aandoening. Pijn achter het borstbeen kan een breed scala aan onderliggende oorzaken hebben, variërend van goedaardige aandoeningen tot potentieel levensbedreigende situaties zoals hartaanvallen.

Prevalentie
Pijn achter het borstbeen komt relatief vaak voor in de huisartsenpraktijk. Het wordt gezien in verschillende leeftijdsgroepen, maar komt het meest voor bij volwassenen tussen de 40 en 60 jaar. Van de patiënten die zich met thoracale pijn presenteren, wordt slechts een klein percentage daadwerkelijk gediagnosticeerd met hartziekten.

Leeftijd en geslacht
Hoewel retrosternale pijn in alle leeftijdsgroepen kan voorkomen, neemt de incidentie toe met de leeftijd. Mannen hebben vaak een hogere prevalentie van hartgerelateerde oorzaken van deze pijn, terwijl bij vrouwen spijsverteringsproblemen zoals refluxziekte vaak de oorzaak zijn.

Regionale verschillen
De prevalentie van retrosternale pijn varieert per regio, afhankelijk van factoren zoals dieet, toegang tot medische zorg, en het niveau van fysieke activiteit.

Mechanisme

De mechanismen die ten grondslag liggen aan pijn achter het borstbeen zijn divers en kunnen zowel van cardiogene als niet-cardiogene oorsprong zijn. Het begrijpen van deze mechanismen is cruciaal voor het stellen van een juiste diagnose en behandeling.

Cardiogene oorzaken
Cardiogene oorzaken zijn een van de meest zorgwekkende mechanismen van pijn achter het borstbeen. De pijn wordt vaak veroorzaakt door ischemie van het hart, wat kan optreden bij angina pectoris of een myocardinfarct (hartaanval). De verminderde bloedtoevoer naar het hart veroorzaakt een gebrek aan zuurstof, wat leidt tot pijn.

Gastro-intestinale oorzaken
Veel patiënten ervaren retrosternale pijn als gevolg van gastro-intestinale aandoeningen zoals gastro-oesofageale refluxziekte (GERD), maagzweren of esofagitis. Deze aandoeningen veroorzaken ontsteking en irritatie van het slokdarmslijmvlies, wat zich uit in pijn achter het borstbeen.

Musculoskeletale oorzaken
Pijn die uitgaat van de spieren en botten in de borstkas kan ook achter het borstbeen worden gevoeld. Dit kan het gevolg zijn van overbelasting, letsel of ontsteking van de gewrichten tussen de ribben en het borstbeen.

Oorzaken van retrosternale pijn

Buikproblemen

Door problemen met het spijsverteringskanaal ontstaat vaak pijn achter het borstbeen.

• een slokdarmscheur
• een slokdarmzweer
• galkoliek (buikpijn door galsteen die galweg blokkeert)
• gastritis (een ontsteking van het maagslijmvlies)
• gastroduodenale ulcus (een maagzweer)
• gastro-oesofageale reflux (symptomen van brandend maagzuur)
• het Boerhaave-syndroom
• het Mallory-Weiss-syndroom (scheur met bloeding in slokdarm)
• oesofagitis (een slokdarmontsteking)
• pancreatitis (een alvleesklierontsteking met buikpijn)
• slokdarmkrampen

Hartproblemen

Diverse hartaandoeningen kunnen mogelijk leiden tot pijn achter het borstbeen. Deze ernstige aandoeningen wil de arts altijd eerst uitsluiten wanneer een patiënt met pijn op de borst achter het borstbeen kampt:

• angina pectoris (pijn op de borst, teken van een hartaanval)
• aortastenose (vernauwing van een aortaklep in het hart)
• cardiomyopathie (een hartspieraandoening)
• een aortadissectie (scheur in de wand van de aorta met pijn op de borst)
• een hartaanval (beperkte bloedstroom naar het hart)
• een hypertensieve crisis
• hartfibrillatie
• mitralisklepprolaps (bloed stroomt terug naar de linkerboezem)
• pericarditis (ontsteking van het vlies rond het hart = hartzakje)

Luchtwegproblemen

Diverse longaandoeningen en luchtwegproblemen kunnen pijn achter het borstbeen veroorzaken:

• antrax (miltvuur: infectie met symptomen aan huid en longen)
• een longembolie (afsluiting van een slagader in de longen)
• een longontsteking
• hemothorax (bloed tussen de borstwand en de long)
• mediastinitis (ontsteking van de borstkasruimte tussen de longen)
• pleuritis (borstvliesontsteking met pijn op de borst)
• pleurodynie (pijn aan het borstvlies)
• pneumomediastinum (vrije lucht in de ruimte tussen de longen)
• pneumothorax (klaplong: lucht tussen de borstwand en de longen)
• tracheïtis (ontsteking van de luchtpijp)

Orthopedische problemen

Diverse orthopedische problemen kunnen pijn achter het sternum (borstbeen) veroorzaken:
botmetastasen (uitzaaiingen van kanker in de botten)

• het SAPHO-syndroom
• het Tietze-syndroom (reumatische aandoening met pijn op de borst)
• osteofyten (benige botuitsteeksels rond gewrichten) in de regio van het borstbeen
• ziekte van Bechterew (blijvende gewrichtsverstijving)

Tumoren

Goedaardige of kwaadaardige tumoren (zoals slokdarmkanker en longkanker) in de buurt van het borstbeen vormen een belangrijke oorzaak van retrosternale pijn.

Andere oorzaken

Verder zijn enkele andere oorzaken bekend van pijn achter het borstbeen:

• een gemaskeerde depressie
• gordelroos (infectie met huiduitslag en symptomen aan gezicht)
• intercostale neuralgie (zenuwpijn tussen de ribben)

Risicofactoren

Pijn achter het borstbeen kan een aantal risicofactoren hebben die de kans vergroten dat iemand deze aandoening ontwikkelt. Deze factoren kunnen variëren afhankelijk van de onderliggende oorzaak van de pijn.

Roken
Roken is een belangrijke risicofactor voor hart- en vaatziekten, wat op zijn beurt een veelvoorkomende oorzaak is van retrosternale pijn. Het verhoogt de kans op het ontwikkelen van atherosclerose, wat de bloedvaten vernauwt en de bloedtoevoer naar het hart vermindert.

Overgewicht en obesitas
Obesitas is een risicofactor voor zowel hart- en vaatziekten als gastro-intestinale problemen, zoals refluxziekte. Het verhoogt de druk op de maag en het hart, waardoor pijn achter het borstbeen kan ontstaan.

Ongezond voedingspatroon
Een dieet rijk aan verzadigde vetten, zout en bewerkte voedingsmiddelen kan bijdragen aan hart- en vaatziekten en gastro-intestinale aandoeningen, waardoor de kans op retrosternale pijn toeneemt.

Risicogroepen

Bepaalde patiëntengroepen hebben een verhoogd risico op het ervaren van pijn achter het borstbeen. Dit zijn vaak mensen die al bestaande aandoeningen hebben of die bepaalde leefstijlfactoren vertonen.

Patiënten met hart- en vaatziekten
Patiënten met een geschiedenis van hartziekten, zoals angina pectoris of een eerder doorgemaakte hartaanval, hebben een verhoogd risico op het ontwikkelen van pijn achter het borstbeen als gevolg van ischemie of andere hartproblemen.

Patiënten met gastro-intestinale aandoeningen
Mensen die lijden aan gastro-intestinale aandoeningen, zoals gastro-oesofageale refluxziekte (GERD), maagzweren of slokdarmziekten, lopen ook een verhoogd risico op retrosternale pijn door de irritatie van de slokdarm.

Ouderen
Oudere patiënten hebben vaak een verhoogd risico op zowel hart- als gastro-intestinale aandoeningen die pijn achter het borstbeen kunnen veroorzaken. Daarnaast kan het vermogen van het lichaam om pijn te detecteren en te verhelpen verminderen naarmate men ouder wordt.

Geassocieerde symptomen

Hoe een patiënt retrosternale pijn ervaart, is individueel bepaald. Vaak kampen patiënten met milde tot ondraaglijke brandende, stekende, drukkende en/of plettende pijn op de borst die variabel is in frequentie (constant, met tussenpozen, éénmalig) en duur (acuut of chronisch). Vaak gaan geassocieerde symptomen gepaard met dit type pijn, wat dan voor de arts nuttig is voor het opsporen van de onderliggende oorzaak.

Ademhalingsproblemen, hoesten of koorts

Deze symptomen wijzen in de richting van luchtwegaandoeningen die retrosternale pijn veroorzaken tijdens een normale ademhaling. Meestal verergert de pijn tijdens de ademhaling. Ook hoesten patiënten vaak bloederig sputum (slijm) op (natte hoest). Een verminderde eetlust komt ook voor bij luchtwegaandoeningen.

Slikproblemen

Wanneer slikproblemen ontstaan bij het doorslikken van vast voedsel, is dit vaak een teken van een belemmering van de slokdarm of een vorm van kanker in de slokdarm.

Uitstralingspijn naar de arm

Wanneer de patiënt kampt met uitstralingspijn in de arm (armpijn), de kaak (kaakpijn), de nek (nekpijn) of de buik (buikpijn), is dit vaak te wijten aan hartproblemen waarvoor zo snel mogelijk medische hulp vereist is. Andere tekenen van mogelijke hartproblemen zijn een verandering in de kleur van de nagels en veranderingen in de kleur van de tong (cyanose: blauwzucht = tekort aan zuurstof aan de weefsels), een verhoogde hartslag (tachycardie), meer zweten (hyperhidrose), kortademigheid, duizeligheid, flauwvallen, misselijkheid en/of braken.

Zure smaak in de mond

Een zure smaak in de mond treedt vaak ’s nachts of bij het gaan liggen op; dit is vaak te wijten aan zure reflux.

Alarmsymptomen

Pijn achter het borstbeen kan wijzen op ernstige onderliggende aandoeningen, zoals een hartaanval, en het is van cruciaal belang dat patiënten zich bewust zijn van alarmsymptomen die onmiddellijke medische aandacht vereisen.

Pijn op de borst met uitstraling
Pijn die uitstraalt naar de arm, nek, kaak of rug, samen met retrosternale pijn, kan wijzen op een hartaanval. Dit is een dringend alarmsymptoom dat onmiddellijke medische zorg vereist.

Kortademigheid en zweten
Symptomen zoals kortademigheid, zweten, duizeligheid of misselijkheid samen met pijn achter het borstbeen kunnen ook wijzen op een hartaanval of andere ernstige hartproblemen.

Duizeligheid en bewustzijnsverlies
Als pijn achter het borstbeen gepaard gaat met duizeligheid, licht gevoel in het hoofd of bewustzijnsverlies, moet dit als een alarmsymptoom worden beschouwd, vooral bij patiënten met een geschiedenis van hart- of vaatziekten.

Diagnose en onderzoeken

Door de locatie van retrosternale pijn, verwarren patiënten dit vaak met een symptoom van verschillende hartaandoeningen, wat angst oplevert. De arts wil bijgevolg diverse onderzoeken uitvoeren om hartproblemen als oorzaak uit te sluiten. Meestal ligt het probleem namelijk niet aan het hart, maar het is wel mogelijk en daarom voert de arts diverse hartonderzoeken uit, zoals een echocardiografie (hartfilmpje) en een elektrocardiografie (meting van de elektrische activiteit van het hart). Beeldvormende onderzoeken zoals een röntgenfoto van de borstkas (thoraxfoto), een MRI-scan of een CT-scan zijn nodig om sommige aandoeningen (zoals tumoren) te bevestigen of uit te sluiten. In sommige gevallen, bijvoorbeeld bij een infectie, is een bloedonderzoek ook nuttig.

Behandeling van pijn achter het borstbeen

De behandeling van retrosternale pijn op de borst is afhankelijk van de onderliggende oorzaak, want pas dan is de arts in staat om de juiste behandeling uit te voeren. Hartproblemen vereisen een grondige controle, want soms zijn niet-invasieve ingrepen nodig om de oorzaak van pijn op de borst goed te behandelen. Dergelijke medische procedures vinden vooral plaats bij patiënten met het acuut coronair syndroom, waarbij een verstopping van de bloedvaten van het hart tot stand komt, waardoor de bloedstroom afgeremd is. Bij meer algemene oorzaken van retrosternale pijn op de borst, zoals bij zure reflux, is het gebruik van medicijnen om maagzuur te verminderen (antacida, protonpompremmers) vaak aangewezen.

Prognose van pijn achter het borstbeen

De prognose van retrosternale pijn hangt sterk af van de onderliggende oorzaak. Hier zijn enkele algemene richtlijnen:

• Goedaardige oorzaken: Bij aandoeningen zoals brandend maagzuur of milde spijsverteringsproblemen is de prognose doorgaans goed. Deze aandoeningen reageren vaak goed op medicatie en aanpassingen in levensstijl, en de symptomen kunnen vaak worden verlicht of opgelost.
• Hartaandoeningen: Voor patiënten met hartgerelateerde oorzaken van retrosternale pijn, zoals angina pectoris of een hartaanval, is de prognose afhankelijk van de snelheid en effectiviteit van de behandeling. Vroegtijdige interventie en een passende behandeling kunnen de prognose verbeteren en complicaties verminderen.
• Luchtweg- en longaandoeningen: De prognose voor aandoeningen zoals longontsteking of pleuritis hangt af van de ernst van de aandoening en de reactie op behandeling. Veel van deze aandoeningen kunnen succesvol worden behandeld met medicijnen en andere therapieën, hoewel sommige gevallen langdurige zorg kunnen vereisen.
• Kanker: Voor patiënten met tumoren of kanker in de borstholte is de prognose variabel en afhankelijk van het type kanker, de stadia en de behandelingsopties. Vroege detectie en agressieve behandeling kunnen de vooruitzichten verbeteren, maar sommige kankersoorten hebben een meer uitdagende prognose.
• Orthopedische en andere aandoeningen: Prognoses voor aandoeningen zoals het Tietze-syndroom of botmetastasen variëren op basis van de aard van de aandoening en de behandelingsreactie. Behandeling kan de symptomen verminderen en de functie verbeteren, hoewel sommige aandoeningen mogelijk een langdurige of chronische zorg vereisen.

Het is cruciaal om de specifieke oorzaak van retrosternale pijn vast te stellen om een accurate prognose te geven en een effectief behandelplan op te stellen.

Complicaties van retrosternale pijn

• Fracturen: Een veelvoorkomende complicatie is de verzwakking van het bot door de aanwezigheid van de tumor, wat kan leiden tot breuken of fracturen, vooral als de tumor een aanzienlijk deel van het bot uitrekt of verzwakt.
• Chondrosarcoom: Hoewel zeldzaam, kan een enchondroom in sommige gevallen uitgroeien tot een kwaadaardig gezwel, bekend als chondrosarcoom. Dit is een ernstige complicatie die aanvullende behandeling en controle vereist.
• Botdeformatie: Langdurige aanwezigheid van de tumor kan leiden tot botdeformatie, wat de functie van het aangedane ledemaat kan beïnvloeden en mogelijk tot langdurige pijn of beperking leidt.
• Pijn: In sommige gevallen kan een enchondroom pijn veroorzaken, vooral als het bot verzwakt is of als de tumor groeit. Dit kan leiden tot functionele beperkingen en een verminderde levenskwaliteit.
• Infecties: Na een operatie voor de verwijdering van de tumor bestaat een risico op postoperatieve infecties, die behandeld moeten worden met antibiotica en andere medische interventies.

Preventie van retrosternale pijn

Preventie van pijn achter het borstbeen richt zich voornamelijk op het voorkomen van de onderliggende oorzaken, zoals hart- en vaatziekten en gastro-intestinale aandoeningen.

Gezond voedingspatroon
Een evenwichtig voedingspatroon kan helpen het risico op zowel hart- als gastro-intestinale aandoeningen te verminderen. Het vermijden van vette, gefrituurde voedingsmiddelen en het kiezen van een dieet rijk aan groenten, fruit en volkorenproducten kan de gezondheid van het hart verbeteren en reflux verminderen.

Stoppen met roken
Roken is een belangrijke risicofactor voor hartziekten en moet worden vermeden om het risico op retrosternale pijn veroorzaakt door hartproblemen te verminderen. Stoppen met roken heeft onmiddellijk voordelen voor de cardiovasculaire gezondheid.

Regelmatige lichaamsbeweging
Regelmatige lichaamsbeweging helpt bij het onderhouden van een gezond gewicht en vermindert het risico op hartziekten, wat de kans op retrosternale pijn verlaagt. Het bevordert ook de algehele gezondheid van het spijsverteringsstelsel.

Praktische tips voor het omgaan met pijn achter het borstbeen (retrosternale pijn)

Pijn achter het borstbeen, ook wel retrosternale pijn genoemd, kan verschillende oorzaken hebben, van maagklachten tot hartproblemen. Het is belangrijk om de oorzaak van de pijn te achterhalen om de juiste behandeling te krijgen. Hier volgen praktische tips voor het omgaan met deze pijn en wanneer je medische hulp moet inschakelen.

Let goed op de symptomen

Houd bij wat je voelt en wanneer de pijn optreedt. Is de pijn scherp, stekend of juist een drukkend gevoel? Verergert de pijn bij bepaalde activiteiten, zoals eten, liggen of bewegen?

Noteer ook of er andere symptomen zijn, zoals kortademigheid, duizeligheid of pijn die uitstraalt naar de arm, kaak of rug, wat kan wijzen op een ernstiger probleem zoals een hartaanval.

Raadpleeg een arts bij ernstige pijn

Als de retrosternale pijn gepaard gaat met pijn op de borst, ademhalingsmoeilijkheden, zweten of misselijkheid, zoek dan onmiddellijk medische hulp. Dit kunnen tekenen zijn van een hartaanval of andere ernstige aandoeningen.

Zelfs als de pijn mild lijkt, is het belangrijk om een arts te raadplegen voor een juiste diagnose.

Vermijd triggers die de pijn verergeren

Als de pijn wordt veroorzaakt door maagzuur of brandend maagzuur, vermijd dan gekruid, vet of zuur voedsel dat de symptomen kan verergeren.

Eet kleinere, frequentere maaltijden om te voorkomen dat je maag overbelast raakt. Vermijd ook alcohol en cafeïne, omdat deze de symptomen kunnen verergeren.

Probeer rust te nemen en vermijd inspanning

Bij pijn achter het borstbeen is het belangrijk om fysieke inspanning te vermijden totdat je de oorzaak hebt vastgesteld. Probeer te rusten in een comfortabele positie.

Als de pijn ontstaat na inspanning of lichamelijke activiteit, geef je lichaam dan de tijd om te herstellen.

Probeer antacida voor maaggerelateerde pijn

Als de retrosternale pijn te maken heeft met brandend maagzuur of gastro-oesofageale refluxziekte (GERD), kunnen antacida helpen om de maagzuurproductie te neutraliseren.

Raadpleeg een arts of apotheker voor de juiste medicijnen of behandelingen.

Verbeter je houding en eetgewoonten

Zorg ervoor dat je een goede zithouding hebt, vooral tijdens het eten. Dit kan helpen om druk op je maag en slokdarm te verminderen.

Probeer rechtop te zitten tijdens het eten en na de maaltijd gedurende 30 minuten, om refluxklachten te verminderen.

Gebruik warmtetherapie voor milde pijn

Als de retrosternale pijn niet wordt veroorzaakt door een ernstig medisch probleem, kun je proberen een warm kompres op je borst aan te brengen om de spieren te ontspannen en de pijn te verlichten.

Zorg ervoor dat het kompres niet te heet is en gebruik het in periodes van 15-20 minuten.

Houd een pijn- en voedseldagboek bij

Als de pijn vaak terugkomt, kan het helpen om een dagboek bij te houden van je maaltijden en symptomen. Dit kan je helpen te identificeren welke voedingsmiddelen of activiteiten de pijn verergeren.

Raadpleeg je arts met je bevindingen om een betere behandelingsoptie te bepalen.

Volg de adviezen van je arts

Als je arts een specifieke behandeling heeft voorgeschreven, zoals medicijnen voor GERD of een maagzweer, volg dan nauwgezet het advies en neem de voorgeschreven medicijnen op de juiste tijden in.

Bij chronische retrosternale pijn kan langdurige behandeling nodig zijn om de symptomen onder controle te houden.

Met deze praktische tips kun je de retrosternale pijn beter beheersen en de juiste stappen ondernemen om de oorzaak van de pijn vast te stellen.