Proctalgia fugax: anuskrampen, krampende pijn anus, rectum

Stekende pijn in de anus, krampende pijn in anus of anuskrampen, wat kan dit zijn? Proctalgia fugax is een aandoening die reeds door de Romeinen werd beschreven en wordt gekenmerkt door tijdelijke, vaak nachtelijke, hevige pijn rond het rectum. Patiënten beschrijven vaak dat ze ontwaken uit een diepe slaap met een scherpe pijn, die wordt omschreven als een intens stekende pijn die wordt ervaren als een messteek diep in het rectum. De pijn is meestal van korte duur, dat wil zeggen minder dan 20 minuten en verdwijnt net zo geheimzinnig als het komt. Er zijn meerdere maatregelen die je kunt treffen om de pijn te verlichten als deze zich voordoet.

• Anorectale pijn
• Anuskramp door onderliggende aandoening
• Functionele anorectale pijnsyndromen
• Wat is proctalgia fugax?
• Oorzaak van proctalgia fugax
• Risicofactoren van anuskrampen
• Symptomen van proctalgia fugax
• Onderzoek en diagnose
• Behandeling van anuskramp
• Anale dilatatie
• Druk op de anus uitoefenen
• Warm zitbad
• Medicatie
• Zalf
• Injecties
• Luchtwegverwijder
• Voorkomen van toekomstige aanvallen
• Geassocieerde aandoeningen
• Prognose

Anorectale pijn

Anuskramp door onderliggende aandoening

Anorectale pijn (pijn in anus of rectum, ook wel endeldarm genoemd) is een relatief vaak voorkomend symptoom. Veel patiënten wachten lang met het raadplegen van een huisarts vanwege schaamte en soms ook uit angst voor een akelige diagnose. Anuskramp kan voorkomen als symptoom bij verschillende aandoeningen, zoals:

• de ziekte van Crohn;
• colitis ulcerosa;
• anale fissuren (kloofjes); en
• tumoren of infecties in de endeldarm.

Hierbij is er dus een achterliggende ziekte de oorzaak van de krampen. In veel gevallen is er echter geen aanwijsbare oorzaak en gaat het om een zogenaamde functionele anorectale aandoening. Dat is een aandoening van de anus of het rectum, zonder dat er een aanwijsbare lichamelijke oorzaak gevonden wordt.

Functionele anorectale pijnsyndromen

Er worden twee functionele anorectale pijnsyndromen onderscheiden:

• Proctalgia fugax (PF); en
• Levator ani syndroom (LAS), een vorm van chronische rectale pijn.¹

Beide aandoeningen zijn karakteristieke, benigne anorectale pijnsyndromen waarvan de etiologie niet duidelijk is. Ondanks hun goedaardige karakter, kunnen ze ernstig ongerief veroorzaken bij de persoon die eraan lijdt. In dit artikel wordt nader ingegaan op de aandoening 'proctalgia fugax'.

Wat is proctalgia fugax?

Proctalgia fugax werd meer dan 2000 jaar geleden voor de eerste keer beschreven door de Romeinen. De aandoening wordt gekenmerkt door tijdelijke, vaak nachtelijke, hevige pijn rond het rectum.¹ Bij personen van 15 jaar en ouder blijkt 8% deze aandoening te hebben. Slechts een klein deel van hen heeft hiervoor een arts geraadpleegd. Het komt in alle leeftijdsgroepen voor, bij mannen en vrouwen ongeveer in gelijke mate. 72% van de patiënten heeft minder dan 6 aanvallen per jaar. Patiënten beschrijven vaak dat ze ontwaken uit een diepe slaap met een scherpe pijn. Deze pijn wordt veelal omschreven als een intens stekende pijn, die wordt ervaren als een messteek diep in het rectum. De pijn is meestal van korte duur, dat wil zeggen minder dan 20 minuten, soms zelfs maar enkele seconden en het verdwijnt net zo geheimzinnig als dat het komt.

Oorzaak van proctalgia fugax

Het is niet bekend waardoor proctalgia fugax wordt veroorzaakt. Een lichamelijke afwijking is nooit gevonden. Het wordt niet veroorzaakt door aambeien, kloven, poliepen, of andere rectale aandoeningen. Het lijkt niet van psychosomatische oorsprong, maar sommige patiënten rapporteren meer aanvallen in tijden van emotionele stress. Proctalgia fugax is mogelijk een neuralgie of zenuwpijn van de nervus pudendus.² Er zijn ook andere theorieën over mogelijke oorzaken in omloop, zoals accumulatie van rectaal gas.³ Voor de patiënt is het belangrijk om te weten dat er geen sprake is van een ernstige aandoening.

Risicofactoren van anuskrampen

Doorgaans treft de aandoening alleen personen in of na de puberteit en het komt vaker voor bij vrouwen dan bij mannen. Mogelijke risicofactoren zijn bepaalde procedures om aambeien te behandelen of hysterectomie (baarmoederverwijdering). Mogelijke triggers voor proctalgia fugax zijn onder meer:

• spanning, stress en angst
• seksuele activiteit
• menstruatie
• obstipatie

Symptomen van proctalgia fugax

Bij proctalgia fugax gaat het meestal om een (zeer) hevige, krampachtige pijn rond het rectum. Dit kan enkele seconden of minuten duren tot wel een half uur. Het treedt vooral ’s nachts op. De pijn komt doorgaans met tussenpozen van enkele weken tot vele maanden terug. De aanvallen van anale kramp kunnen gepaard gaan met begeleidende verschijnselen, zoals:

• transpireren:
• misselijkheid; en
• valse aandrang.

De felle kramp is vergelijkbaar met de pijn bij kuitkrampen. Persen tijdens defecatie (stoelgang) en een orgasme kunnen een aanval oproepen.

Onderzoek en diagnose

De arts baseert zijn diagnose op de zeer kenmerkende symptomen en het ontbreken van enige andere oorzaak nadat lichamelijk onderzoek is verricht. De arts onderzoekt de anus op fissuren (anale kloofjes) en hemorroïden (aambeien). Zo nodig kan ook een rectaal toucher (het onderzoeken van het rectum) worden verricht om anale/rectale aandoeningen uit te sluiten. Dit zijn normaal gesproken geen belastende onderzoeken.

Behandeling van anuskramp

Er is geen genezing mogelijk. De aanvallen zijn veelal te kort voor een effectieve medische behandeling. Vaak is de pijnaanval over voordat een pijnstiller werkzaam is. Er is geen chirurgische ingreep die effectief is gebleken. Er zijn enkele methoden bekend die de pijn kunnen verlichten:

Anale dilatatie

Anale dilatatie (verwijding) door manipulatie met een vinger in de anus.

Druk op de anus uitoefenen

een tweede is het geven van druk op de anale zone met behulp van een gesloten vuist.

Warm zitbad

Het nemen van een warm zitbad. Dit ontspant de spieren van de anus.

Medicatie

mogelijk hebben clonidine, nifedipine en diltiazem een gunstige effect (deze medicijnen verwijden onder andere de bloedvaten).

Zalf

Het plaatselijk aanbrengen van nitroglycerinezalf, welke de interne sluitspier ontspant en de druk in het anale kanaal vermindert, is mogelijk succesvol.

Injecties

Lokale injecties botuline A toxine, welke wordt gebruikt om spierpijn door verkrampte spieren als gevolg van dystonie of spasticiteit te behandelen, zijn veelbelovend.

Luchtwegverwijder

mogelijk bekorten inhalaties van salbutamol (een luchtwegverwijder die wordt gebruikt bij astma-aanvallen) de duur van de pijnklachten bij patiënten met hevige en langdurige aanvallen.³

Voorkomen van toekomstige aanvallen

Er is helaas geen betrouwbare methode om toekomstige aanvallen te voorkomen. Sommige artsen zijn van mening dat een vezelrijk dieet en het innemen van veel vocht ervoor zorgt dat de ontlasting zacht wordt en spasmen voorkomt. Vaak wordt een vezelsupplement aanbevolen. Het is voor de patiënt in ieder geval belangrijk om te weten dat er geen sprake is van een ernstige aandoening.

Geassocieerde aandoeningen

Hoewel proctalgia fugax geen specifieke oorzaak heeft, zijn er enkele aandoeningen die kunnen worden geassocieerd of die vaak tegelijkertijd voorkomen. Het kan hierbij gaan om menstruatie en obstipatie. Vaak kan een episode van deze pijnlijke anale krampen worden geassocieerd met psychische problemen zoals angst, depressie of stress. Andere aandoeningen die een verband kunnen hebben met proctalgia fugax zijn anusfissuur (kloofje), een perianaal abces, evenals rectum- en anuskanker.

Prognose

Als je anale pijn van welke aard dan ook hebt, dan is het belangrijk dat je dit met je huisarts bespreekt. Deze pijn kan een symptoom zijn van een ziekte of aandoening die moet worden behandeld. Als er echter geen andere aandoening of ziekte de pijn veroorzaakt, en je wordt gediagnosticeerd met proctalgia fugax, dan zijn er behandelingen en maatregelen die de pijn kunnen verlichten. Als de pijn en spasmen verband lijken te houden met momenten waarop er een toename van stress is of waarbij je je depressief voelt, kan psychotherapie worden aanbevolen..

Noten:

1. Kleine kwaal, Proctalgia fugax, in: Huisarts en Wetenschap, jaargang 2008, nummer 8:403-404.
2. Takano M. Proctalgia fugax: caused by pudendal neuropathy? Dis Colon Rectum 2005;48:114-20.
3. Kleine kwaal, Proctalgia fugax, in: Huisarts en Wetenschap, jaargang 2008, nummer 8:403-404.

Lees verder

• Anus: anusaandoeningen of anale klachten met jeuk en pijn
• Rectale/anale bloedingen: bloed uit anus, rectum, darm, maag
• Anuskramp: oorzaak en symptomen van krampende pijn anus
• Anuskanker: knobbel of gezwel bij anus door anale kanker
• Pijn aan de anus of anale pijn: oorzaken van pijnlijke anus