Anorectale aandoeningen: Problemen rond anus en rectum

Anorectale aandoeningen zijn goedaardige of kwaadaardige problemen in het anale gebied die zowel mannen als vrouwen van elke leeftijd treffen. Vaak zijn de symptomen niet specifiek zoals anale pijn, jeuk, obstipatie, diarree, bloed bij de ontlasting, pijn bij het maken van stoelgang en/of een zwelling rond het rectum (endeldarm) en de anus. Het is belangrijk voor de arts om een goede diagnose te krijgen via een medische geschiedenis, een lichamelijk onderzoek en/of diagnostische onderzoeken voor het inzetten van de juiste medicamenteuze en/of chirurgische behandeling en/of het doorvoeren van wijzigingen in de levensstijl.

• Epidemiologie
• Oorzaken
• Aambeien
• Anale abcessen en anale fistels
• Anale jeuk (pruritus ani, jeukende anus)
• Anale kloven
• Anorectale abcessen
• Fecale incontinentie
• Proctalgia fugax
• Risicofactoren
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Prognose
• Complicaties
• Preventie

Epidemiologie

Anorectale aandoeningen komen veel voor in de algemene bevolking en kunnen zowel mannen als vrouwen treffen. Aandoeningen zoals aambeien, fissuren en fistels hebben een prevalentie van ongeveer 10-20% in de volwassen bevolking. Hoewel deze aandoeningen op elke leeftijd kunnen voorkomen, zijn ze vaker bij volwassenen van middelbare leeftijd en ouder, vooral bij degenen met een zittende levensstijl of chronische constipatie.

Oorzaken

De oorzaken van anorectale aandoeningen variëren afhankelijk van de specifieke aandoening. Aambeien ontstaan vaak door verhoogde druk op de aderen in het rectum en de anus, wat kan worden veroorzaakt door chronische constipatie, zwangerschap, of langdurig zitten. Anale fissuren worden meestal veroorzaakt door harde ontlasting of constipatie, terwijl anorectale fistels vaak ontstaan na een infectie of abces. Andere factoren zoals langdurig zitten en ontstekingsziekten kunnen ook bijdragen aan het ontstaan van anorectale aandoeningen.

Aambeien

Aambeien (hemorroïden) zijn gezwollen aderen in de anus. Deze veroorzaken meestal pijnloze rectale bloedingen, ongemak en anale jeuk. Patiënten ervaren bloed in de ontlasting in de vorm van rood bloed op het toiletpapier en bloed aan de buitenkant van de stoelgang, eventueel in combinatie met slijm in de poep. Aambeien zijn de meest voorkomende oorzaak van rectaal bloedverlies. Het bloedverlies is echter soms aanzienlijk, wat leidt tot bloedarmoede met ijzertekort (ferriprieve anemie). De diagnose van aambeien gebeurt meestal door inspectie, een digitaal rectaal onderzoek en een proctoscopie (inwendig kijkonderzoek van de endeldarm en anus). Bij milde symptomen is een behandeling niet nodig. Afhankelijk van de ernst van de klachten, injecteert de arts het anale gebied met een sclerosant, of voert hij een rubberbandligatie of chirurgische ingreep uit voor het behandelen van aambeien. Voorts is een vezelrijke voeding en/of eventueel een laxeermiddel aanbevolen om constipatie en overbelasting te verminderen.

Anale abcessen en anale fistels

Anale abcessen en anale fistels (vorming van abnormale tunnels tussen rectum en huid en rond anus) zijn anorectale aandoeningen die een spectrum van dezelfde ziekte zijn. Een perianaal (rond de anus) abces is het eerste symptoom van een infectie, die vervolgens in de chronische vorm leidt tot perianale fistels. Bij ongeveer de helft van de patiënten ontwikkelt een abces zich tot een fistel. Aanhoudende pijn en zwelling zijn mogelijke tekenen die zowel zichtbaar als voelbaar aanwezig zijn. Endoanale echografie, een MRI-scan en/of een onderzoek onder verdoving is meestal vereist om de primaire en eventuele secundaire sporen van anale fistels te definiëren en elke bijbehorende ziekte te detecteren. De behandeling is meestal chirurgisch waarbij ongeveer 90% van de fistels wordt geopend of uitgesneden. De fistels genezen nadat het abces is ingesneden.

Anale jeuk (pruritus ani, jeukende anus)

Pruritus ani (anale jeuk) is een vaak voorkomend symptoom dat ongeveer 1 tot 5% van de bevolking treft, vooral mannen. De patiënt krijgt te maken met anale jeuk als gevolg van tal van mogelijke oorzaken, zoals:

• anuskanker (kanker aan anus met anale bloedingen en jeuk)
• bepaalde seksueel overdraagbare aandoeningen
• huidaandoeningen (psoriasis of eczeem)
• infecties zoals bijvoorbeeld een draadworminfectie (Enterobius vermicularis) of een schimmelinfectie (bijvoorbeeld candidiasis)
• mechanische factoren (fecale verontreiniging of aambeien)
• medicijnen (colchicine of neomycine)
• plaatselijke irriterende stoffen (zeep of wasoplossingen)
• sommige voedingsmiddelen (koffie, chocolade en citrus)
• systemische aandoeningen

Het verkrijgen van een gedetailleerde medische geschiedenis van de patiënt is van cruciaal belang voor een accurate en tijdige diagnose. Verder is een onderzoek van het perianale gebied nodig. De behandeling bestaat uit zoutbaden en het gebied drooghouden. De patiënt krijgt voorts een gepaste behandeling door de onderliggende aandoening, bijvoorbeeld wormdodende medicijnen voor worminfecties of schimmeldodende medicijnen voor schimmelinfecties.

Anale kloven

Bij een anale kloof (anale fissuur) ontstaat een scheur in het slijmvlies, wat scherpe tot scheurende pijn bij en na het maken van de stoelgang veroorzaakt. Het is mogelijk een geïsoleerd primair probleem bij volwassenen van jonge tot middelbare leeftijd. Soms verschijnen anale kloven in combinatie met de ziekte van Crohn of colitis ulcerosa waarbij eveneens perianale abcessen als complicatie optreden. De diagnose gebeurt meestal alleen aan de hand van de geschiedenis in combinatie met een lichamelijk onderzoek. Een digitaal rectaal onderzoek is vaak niet mogelijk vanwege pijn en sfincterspasmen (krampen in de sluitspier). De spasmen veroorzaken niet alleen pijn, maar schaden ook de wondgenezing. In ernstige gevallen voert de arts een proctoscopie en sigmoïdoscopie (onderzoek van het laatste gedeelte van de dikke darm) onder narcose uit om andere anorectale aandoeningen uit te sluiten. De eerste behandeling gebeurt met lokale anesthesiegel en ontlastingsverzachters. Botulinumtoxine (botox) zet de arts in bij chronische fissuren. In ernstige gevallen is een operatie nodig.

Anorectale abcessen

Anorectale abcessen zijn een veel voorkomende oorzaak van een ziekenhuisopname. Ze komen twee tot drie keer vaker voor bij mannen, vooral bij mannen die geslachtsgemeenschap hebben met mannen en die penetrerende anale seks beoefenen. Anorectale abcessen zijn mogelijk het eerste teken van de ziekte van Crohn (aandoening met diarree en buikpijn), colitis ulcerosa (chronische darmziekte met diarree) en tuberculose (bacteriële infectie met longproblemen). Een perianaal en ischiorectaal abces, de meest voorkomende vormen, gaan gepaard met pijnlijke, gevoelige zwellingen en een afscheiding. Het diagnosticeren en opvolgen van de letsels gebeurt via een onderzoek onder verdoving, een MRI-scan en een endoanale echografie. De behandeling gebeurt met een chirurgische incisie (insnijding) en een drainage (pus afvoeren) in combinatie met een antibioticakuur.

Fecale incontinentie

Fecale incontinentie is een slopende, gênante en mogelijk verwoestende aandoening waarbij patiënten terugkerend ongewild de stoelgang verliezen. De ernst varieert van een lichte bevuiling met kleine hoeveelheden vloeibare ontlasting tot het verlies van de volledige ontlasting. Een gedetailleerde medische, chirurgische en obstetrische (m.b.t. de zwangerschap en geboorte) voorgeschiedenis zijn nodig, met name van de incontinentie, de darmklachten en het medicatiegebruik. Een lichamelijk en digitaal rectaal onderzoek zijn essentieel. Daarnaast zijn enkele diagnostische testen nodig, zoals een anorectale manometrie (onderzoek met drukmeting van de anus) en/of een colonoscopie (inwendig kijkonderzoek van de dikke darm). De behandeling begint met veranderingen in de levensstijl. Soms zijn ook wijzigingen in de medicatie nodig. Het plannen van de toilettijden, een gemakkelijke toegang tot hulpmiddelen en het verkorten van de afstand naar het toilet zijn enkele andere tips om de symptomen van fecale incontinentie te verminderen. Andere medicamenteuze behandelingen zijn tot slot inzetbaar voor het verlichten van de klachten.

Proctalgia fugax

Proctalgia fugax is een aandoening waarbij een patiënt ernstige anorectale pijn ervaart die vanzelf verdwijnt. De aanvallen duren 5 seconden tot 90 minuten, komen op elk moment van de dag tot stand en wekken patiënten soms uit de slaapstand. De aanvallen komen maar gemiddeld één keer per maand tot stand. De patiënt ervaart terugkerende perioden van pijn in de anus of het lage rectum (endeldarm) die niet uitstraalt (geen uitstralingspijn). De oorzaak is niet bekend (oktober 2020), maar vermoedelijk is dit gedeeltelijk te wijten aan krampen van de interne anale sluitspier en/of de samendrukking van de nervus pudendus (zenuw die loopt van het schaambeen tot aan het stuitje). Patiënten met de anorectale aandoening zijn meestal niet in staat om een uitlokkende factor voor het optreden van pijn te identificeren. Hoewel de symptomen van proctalgia fugax uniek en karakteristiek zijn, verwart de arts de aandoening soms met pijnlijke aambeien, anale fissuren, ontstekingsaandoeningen, en anuskanker. Een medicamenteuze behandeling is meestal onnodig door de vluchtige (fugax), zeldzame aard van de symptomen.

Risicofactoren

Risicofactoren voor anorectale aandoeningen omvatten chronische constipatie, langdurig zitten, zwangerschap, en een dieet laag in vezels. Personen met een voorgeschiedenis van anale chirurgie, ontstekingsdarmen, of eerdere anorectale aandoeningen lopen een verhoogd risico. Ook kunnen erfelijke factoren een rol spelen bij de ontwikkeling van deze aandoeningen.

Alarmsymptomen

Alarmsymptomen bij anorectale aandoeningen kunnen ernstige pijn, bloeding uit de anus, en aanhoudende jeuk omvatten. Andere symptomen die medische aandacht vereisen zijn ongebruikelijke veranderingen in ontlasting, zoals slijm of pus, en het verschijnen van abcessen of knobbels rond de anus. Bij vermoeden van kanker, zoals anaal melanoom, zijn symptomen zoals onverwachte gewichtsverlies en langdurige pijn belangrijk om onmiddellijk medisch te laten onderzoeken.

Diagnose en onderzoeken

De diagnose van anorectale aandoeningen begint vaak met een grondige medische anamnese en lichamelijk onderzoek. Artsen kunnen anale inspectie, digitale rectale onderzoeken en proctoscopie uitvoeren om de aanwezigheid van aambeien, fissuren of andere afwijkingen te bevestigen. In sommige gevallen zijn aanvullende onderzoeken, zoals endoscopie of echografie, nodig om de omvang van de aandoening te beoordelen en om tumoren of andere ernstige aandoeningen uit te sluiten.

Behandeling

Behandeling van anorectale aandoeningen hangt af van de aard en ernst van de aandoening. Voor milde gevallen kunnen veranderingen in dieet en levensstijl, zoals verhoogde vezelinname en vermijding van langdurig zitten, voldoende zijn. Medicijnen zoals lokale pijnstillers en ontstekingsremmers kunnen helpen bij de behandeling van pijn en ontsteking. Ernstigere gevallen kunnen chirurgische interventie vereisen, zoals hemorrhoïdectomie voor aambeien of chirurgische correctie van fistels en fissuren.

Prognose

De prognose voor anorectale aandoeningen is over het algemeen goed, vooral als de aandoening tijdig wordt behandeld. De meeste patiënten ervaren verlichting van symptomen met conservatieve behandeling en levensstijlveranderingen. In gevallen die chirurgische interventie vereisen, is de prognose ook gunstig, hoewel een postoperatieve herstelperiode nodig kan zijn.

Complicaties

Complicaties van anorectale aandoeningen kunnen omvatten chronische pijn, recidief van symptomen, en infecties na chirurgische ingrepen. In zeldzame gevallen kan er een complicatie optreden door een ongeopende fistel of een vergevorderd stadium van anorectaal melanoom. Langdurige of onbehandelde aandoeningen kunnen leiden tot meer ernstige gezondheidsproblemen en een verslechtering van de kwaliteit van leven.

Preventie

Preventie van anorectale aandoeningen omvat het aannemen van een vezelrijk dieet, het vermijden van langdurig zitten, en het tijdig behandelen van constipatie. Regelmatige lichaamsbeweging kan helpen bij het voorkomen van constipatie en het bevorderen van een gezonde darmfunctie. Het is ook nuttig om aandacht te besteden aan goede hygiëne rond de anus en om medische hulp te zoeken bij vroege symptomen van anorectale aandoeningen.

Lees verder

• Anorectaal abces: Verzameling van pus rond anus en rectum
• Anale fistel: Vorming tunnel tussen rectum en huid rond anus
• Anorectale malformatie: Ontlasting kan lichaam niet verlaten
• Anaal abces: Verzameling pus bij anus met pijn en zwelling