Anale fistel: Vorming tunnel tussen rectum en huid rond anus

Een fistel is een abnormale tunnel of verbinding tussen twee lichaamsstructuren. Een anale fistel ontstaat wanneer zich een tunnel ontwikkelt tussen het rectum (endeldarm) of de anus en de huid eromheen. Deze aandoening kan ontstaan door niet goed genezen abcessen, infecties of cysten. De fistelvorming rond de anus veroorzaakt vaak veel pijn, zwelling, pusafscheiding en algemene symptomen zoals vermoeidheid en koorts. De behandeling richt zich eerst op de onderliggende oorzaak, gevolgd door chirurgische reparatie. Ondanks behandeling kunnen er complicaties optreden.

• Epidemiologie
• Voorkomen en risicogroepen
• Regionale en demografische verschillen
• Mechanisme
• Pathogenese
• Rol van infectie en ontsteking
• Oorzaken van fistelvorming
• Risicofactoren van anale fistels
• Medische aandoeningen
• Omgevings- en gedragsfactoren
• Risicogroepen
• Patiënten met inflammatoire aandoeningen
• Postoperatieve en postpartum vrouwen
• Symptomen: Pijn en zwelling rond de anus
• Anus
• Algemene tekenen
• Alarmsymptomen
• Pijn en afscheiding
• Terugkerende infecties
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Prognose van anale fistels
• Korte termijn
• Langetermijnuitkomsten
• Complicaties van abnormale tunnel tussen rectum en perianale huid
• Preventie van anale fistels

Anale fistel: Vorming tunnel tussen rectum en huid rond anus

Epidemiologie

Voorkomen en risicogroepen

Anale fistels komen vaker voor bij mannen dan bij vrouwen, met een piekincidentie tussen de leeftijd van 30 en 50 jaar. Ze worden vaak geassocieerd met inflammatoire darmziekten zoals de ziekte van Crohn, die het risico op fistelvorming aanzienlijk verhogen. Daarnaast zijn patiënten met een voorgeschiedenis van anorectale abcessen bijzonder vatbaar, omdat ongeveer 30-50% van de patiënten met een abces uiteindelijk een fistel ontwikkelt.

Regionale en demografische verschillen

De prevalentie van anale fistels varieert wereldwijd, met hogere aantallen in regio’s waar medische voorzieningen beperkt zijn en infecties minder adequaat behandeld worden. In ontwikkelde landen is er een lichte daling in het voorkomen van fistels door betere diagnostische en chirurgische technieken.

Mechanisme

Pathogenese

Anale fistels ontstaan meestal als gevolg van een geïnfecteerd anorectaal abces dat zich uitbreidt en een verbinding vormt tussen het rectum of de anus en de huid. De ontsteking leidt tot vernietiging van het omliggende weefsel, waardoor een tunnel ontstaat die niet spontaan geneest.

Rol van infectie en ontsteking

De primaire oorzaak is vaak een bacteriële infectie die leidt tot de vorming van pus. Dit proces wordt verergerd door factoren zoals slechte hygiëne, immunosuppressie of onderliggende aandoeningen zoals diabetes of Crohn. Bij patiënten met Crohn ontstaat de fistel door granulomateuze ontsteking die diepe ulcera en perforaties veroorzaakt.

Oorzaken van fistelvorming

Een anale fistel ontstaat wanneer een abnormale verbinding ontstaat tussen het rectum (endeldarm) of de anus en de perianale huid (huid rond de anus). Dit kan gebeuren door een opeenhoping van bacteriën die zich in het nabijgelegen weefsel ophopen, waardoor pus gevormd wordt. Wanneer deze pus zich een weg naar buiten zoekt, blijft er een kleine tunnel achter.

Fistelvorming wordt vaak veroorzaakt door niet goed genezen anale abcessen, anale cysten (abnormaal gevormde zakvormige holte in de anus) of infecties van de anale klieren. Een fistel kan ook ontstaan door zweren of andere verwondingen, bijvoorbeeld na bekkenchirurgie. Zelden kunnen aandoeningen zoals tuberculose (bacteriële infectie met longproblemen), seksueel overdraagbare aandoeningen of een chronische darmziekte de oorzaak zijn van deze anorectale aandoening. In sommige gevallen ontstaan anale fistels spontaan zonder duidelijke oorzaak.

Risicofactoren van anale fistels

Bepaalde factoren verhogen het risico op het ontwikkelen van anale fistels:

• bevallen vrouwen diverticulitis (infectie van de kleine zakjes die uit de zijkant van de dikke darm steken) een inflammatoire darmaandoening zoals de ziekte van Crohn (aandoening met diarree en buikpijn) en colitis ulcerosa (chronische darmziekte met diarree) een trauma een voorgeschiedenis van een anaal abces of anale fistels hidradenitis suppurativa (chronische huidaandoening die abcessen en littekens veroorzaakt) hiv kanker in het bekkengebied radiotherapie in he bekkengebied seksueel overdraagbare aandoeningen tuberculose (bacteriële infectie met longproblemen)

Medische aandoeningen

Inflammatoire darmziekten, zoals de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa, verhogen het risico op fistels. Diabetes kan ook bijdragen door slechte wondgenezing en verhoogde vatbaarheid voor infecties.

Omgevings- en gedragsfactoren

Langdurige constipatie, slechte hygiëne, en herhaald trauma aan het perianale gebied zijn belangrijke risicofactoren. Bovendien kunnen patiënten met een verzwakt immuunsysteem door bijvoorbeeld HIV een verhoogd risico hebben.

Risicogroepen

Patiënten met inflammatoire aandoeningen

Personen met de ziekte van Crohn lopen een verhoogd risico vanwege de diepgaande ontstekingen die zich naar omliggende weefsels verspreiden. Ongeveer 20-40% van deze patiënten ontwikkelt gedurende hun leven een fistel.

Postoperatieve en postpartum vrouwen

Vrouwen die complicaties hebben ervaren na een bevalling of rectale operaties behoren ook tot een risicogroep, vooral als er sprake is van perineale scheuren of infecties.

Symptomen: Pijn en zwelling rond de anus

Anus

Patiënten ervaren vaak pijn rond de anus, vooral als de fistel veroorzaakt is door een infectie. De pijn verergert bij het maken van een stoelgang of bij het plassen. Sommige patiënten lijden ook aan fecale incontinentie (moeite met het beheersen van de stoelgang). Een ander typisch kenmerk van anale fistels is een aanhoudende (en vaak stinkende) afscheiding van pus of bloed die door de opening in de huid rondom de anus sijpelt. Rond de anus kan de patiënt ook zwelling, pijn, roodheid en jeuk ervaren. Soms is het uiteinde van de fistel zichtbaar als een gat in de huid vlakbij de anus.

Algemene tekenen

Daarnaast kunnen algemene symptomen optreden, zoals koorts of koude rillingen, vermoeidheid, een algemeen ziek gevoel en ongemak.

Alarmsymptomen

Pijn en afscheiding

Patiënten klagen vaak over aanhoudende pijn in het perianale gebied, vooral tijdens defecatie. Er kan ook sprake zijn van pus- of bloedverlies via een opening in de huid.

Terugkerende infecties

Frequent terugkerende perianale infecties of abcessen kunnen een teken zijn van een onderliggende fistel. Koorts en zwelling in het gebied kunnen wijzen op een acute infectie.

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk onderzoek
De arts begint met het verzamelen van informatie over de symptomen van de patiënt en zijn medische geschiedenis. Vervolgens voert de arts een digitaal rectaal onderzoek uit door voorzichtig een vinger in de anus te steken om tekenen van een fistel op te sporen. Vaak kan de diagnose gesteld worden door de huid rond de anus te onderzoeken op afwijkingen.

Diagnostisch onderzoek
Indien nodig zal de arts aanvullende diagnostische onderzoeken aanvragen om meer informatie te verkrijgen. Dit kan onder andere een anoscopie zijn, waarbij de binnenkant van de anus wordt bekeken. Mogelijk plaatst de arts ook een fistelonde (smal instrument) in de anushuid om de aanwezigheid en het pad van de tunnel te onderzoeken. Soms zijn verdere testen nodig, zoals een CT-scan, een MRI-scan, een echografie, een proctoscopie (inwendig kijkonderzoek van de endeldarm en anus), en/of een sigmoïdoscopie (inwendig kijkonderzoek van het laatste gedeelte van de dikke darm).

Behandeling

Als de fistel veroorzaakt wordt door een infectie of een chronische aandoening, zal de arts eerst deze aandoeningen behandelen voordat de fistel zelf gerepareerd wordt. De genezing van een fistel vereist meestal een chirurgische ingreep. Onbehandeld kunnen sommige fistels leiden tot terugkerende abcessen of infecties. Afhankelijk van de ernst en locatie van de fistel kan de operatie relatief eenvoudig zijn of in meerdere stappen worden uitgevoerd. Sommige ingrepen kunnen invloed hebben op de spieren die de anus openen en sluiten, wat kan resulteren in enige mate van fecale incontinentie (onvrijwillig verlies van stoelgang). Pijnstillers worden vaak gebruikt om de pijn te verlichten. Medicijnen worden voorgeschreven om eventuele infecties te behandelen. Ontlastingverzachters, vezels of bulklaxeermiddelen worden aanbevolen om de druk tijdens de stoelgang te verminderen.

Prognose van anale fistels

Korte termijn

Met een correcte chirurgische behandeling is de prognose over het algemeen goed, maar de kans op terugkeer is aanwezig, vooral bij patiënten met inflammatoire darmziekten.

Langetermijnuitkomsten

Zonder behandeling kan een fistel leiden tot ernstige complicaties, zoals sepsis of fecale incontinentie. Bij complexe fistels, zoals die bij Crohn, kan uitgebreide chirurgische ingreep en langdurige medische behandeling nodig zijn.

Complicaties van abnormale tunnel tussen rectum en perianale huid

Complicaties van een anale fistel kunnen onder meer zijn:

• Terugkerende fistels: Na behandeling kan een fistel terugkeren, wat verdere chirurgische ingrepen noodzakelijk kan maken.
• Fecale incontinentie: Chirurgische ingrepen kunnen soms leiden tot problemen met het beheersen van de stoelgang.
• Infecties: Postoperatieve infecties kunnen optreden, wat de genezing kan vertragen.
• Pijn en ongemak: Ondanks behandeling kunnen patiënten aanhoudende pijn of ongemak ervaren.
• Littekens en weefselveranderingen: Littekens en veranderingen in het omliggende weefsel kunnen optreden na chirurgie.

Preventie van anale fistels

Preventie van anale fistels kan moeilijk zijn, vooral omdat veel oorzaken niet volledig te vermijden zijn. Toch zijn er enkele maatregelen die het risico kunnen verminderen:

• Vroegtijdige behandeling van anale abcessen: Zorg voor een snelle en effectieve behandeling van abcessen kan helpen om fistelvorming te voorkomen.
• Behandeling van chronische aandoeningen: Effectieve controle van chronische aandoeningen zoals de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa kan het risico op fistels verminderen.
• Hygiëne en wondverzorging: Goede hygiëne en zorgvuldige wondverzorging kunnen het risico op infecties en daaropvolgende fistelvorming verkleinen.
• Gezonde levensstijl: Een gezonde levensstijl, inclusief een vezelrijk dieet, kan bijdragen aan een gezonde darmfunctie en het voorkomen van aandoeningen die fistels kunnen veroorzaken.

Lees verder

• Anaal abces: Verzameling pus bij anus met pijn en zwelling
• Anale jeuk: Oorzaken van jeukende anus (pruritus ani)
• Anorectaal abces: Verzameling van pus rond anus en rectum
• Anorectale aandoeningen: Problemen rond anus en rectum