Premenstrueel syndroom: Symptomen voor en bij menstruatie

Het premenstrueel syndroom (PMS) verwijst naar verschijnselen die optreden in de tweede helft van de menstruele cyclus (14 of meer dagen na de eerste dag van de laatste menstruatie) en die één of twee tot vier dagen na het starten van de menstruatie weer weggaan. De vrouw heeft hierbij milde tot intense mentale en/of fysieke problemen zoals angst, gevoelige borsten, een verlies aan libido en duizeligheid. De diagnose bestaat vooral uit het uitsluiten van andere aandoeningen. Een gezonde levensstijl is de sleutel in de behandeling van PMS, de afkorting van het premenstrueel syndroom. Daarnaast is vrij verkrijgbare en op doktersvoorschrift verkrijgbare medicatie beschikbaar om de verschijnselen van het syndroom te minderen.

• Epidemiologie
• Oorzaken
• Risicofactoren bij vrouwen
• Symptomen voor en bij menstruatie
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling via een gezonde levensstijl en medicatie
• Prognose
• Complicaties
• Preventie

Epidemiologie

PMS is een veelvoorkomend probleem dat ongeveer 50% van de vrouwen in hun reproductieve jaren treft. De prevalentie kan variëren afhankelijk van de criteria die worden gebruikt om de aandoening te definiëren en de onderzochte populatie. Studies suggereren dat tussen de 30% en 80% van de vrouwen symptomen van PMS ervaren, met 5% tot 8% die ernstige symptomen ondervinden die hun dagelijks functioneren beïnvloeden. De prevalentie van de ernstigere vorm, premenstruele dysfore stoornis (PMDD), wordt geschat op ongeveer 3% tot 8% van de vrouwen in hun reproductieve jaren.

Oorzaken

De exacte oorzaak van PMS is niet bekend. Veranderingen in de hormoonspiegels in de hersenen spelen vermoedelijk een rol. Vrouwen met het premenstrueel syndroom reageren ook anders op deze hormonen. Het PMS is gerelateerd aan sociale, culturele, biologische en psychologische factoren.

Risicofactoren bij vrouwen

Drie op de vier vrouwen ervaren PMS-symptomen tijdens de vruchtbare jaren. PMS komt vaker voor bij vrouwen:

• die een fysiek of emotioneel trauma hebben opgelopen
• die gebruik maken van verslavende middelen
• met een geschiedenis van een postpartumdepressie (depressie na de bevalling) of een affectieve stemmingsstoornis
• met een geschiedenis van huiselijk geweld
• met een persoonlijke of familiale voorgeschiedenis van een zware depressie of PMS
• met minstens één kind
• tussen het late tweede decennium en het late vierde decennium

De symptomen verergeren vaak in het laatste derde decennium en in het vierde decennium wanneer de vrouw de overgang naar de menopauze nadert.

Symptomen voor en bij menstruatie

De symptomen keren vaak terug in een voorspelbaar patroon. De ernst varieert echter per maand en per vrouw. De meeste vrouwen ervaren (zeer) milde tot matige symptomen. Circa 20% van de vrouwen ervaart zeer intense symptomen. De meest voorkomende symptomen van PMS zijn zowel mentaal als fysiek gerelateerd.

Mentale problemen

Mentale problemen die gepaard gaan met het premenstrueel syndroom zijn:

• angst / een angstige stemming / een toename van angst
• concentratieproblemen
• een depressie
• een nerveuze gespannenheid
• een slecht beoordelingsvermogen
• een slecht zelfbeeld
• gevoelens van schuld
• hopeloosheid
• huilbuien
• minder tolerantie voor geluiden en verlichting
• nervositeit
• prikkelbaarheid
• sociale isolatie
• spanning
• stemmingswisselingen
• verdriet
• vergeetachtigheid
• verwardheid
• vijandig of agressief gedrag, met uitbarstingen van woede naar zichzelf of anderen toe

Fysieke problemen

De meest voorkomende fysieke problemen zijn:

• borstpijn (gevoelige borsten)
• buikpijn en/of buikkrampen
• constipatie of diarree
• duizeligheid
• een gevoel van een gezwollen buik en borsten
• een gewichtstoename, gerelateerd aan vochtretentie (het vasthouden van vocht)
• een hongergevoel/overeten/vreetbuien (polyfagie)
• een groene ontlasting
• een opgeblazen gevoel of gasvorming
• een strakke huid aan vingers en benen
• een verlies van libido (neemt bij sommige vrouwen toe)
• gewrichtspijn (medische term: artralgie)
• hartkloppingen (palpitaties)
• hoofdpijn
• onhandigheid
• opflakkeringen van acne
• slaapproblemen (te veel of te weinig slapen)
• sloomheid
• spierpijn (myalgie)
• vermoeidheid

Diagnose en onderzoeken

De diagnose van PMS is lastig omdat hiervoor geen specifieke laboratoriumonderzoeken beschikbaar zijn. De arts moet bijgevolg andere aandoeningen uitsluiten en wanneer de symptomen niet aan een andere ziekte toe te schrijven zijn, is sprake van het PMS. Hiervoor voert hij wel eerst een grondig lichamelijk en gynaecologisch onderzoek uit bij de vrouw, en overloopt hij haar medische geschiedenis. Een bloedonderzoek en onderzoeken naar een mogelijke schildklieraandoening zijn ook nodig. De vrouw noteert bovendien de symptomen inclusief de ernst, de duurtijd, en de datum waarop deze symptomen verschijnen. Dit plaatst ze in een dagboek/kalender dat ze gedurende minimaal drie maanden bijhoudt. Dit helpt bij het bevestigen van de diagnose van het premenstrueel syndroom.

Behandeling via een gezonde levensstijl en medicatie

Zelfzorg

Een gezonde levensstijl is de eerste stap naar het behandelen van PMS. Dit vermindert bij veel vrouwen de symptomen. Dit houdt in dat een vrouw voldoende moet drinken, maar liefst geen frisdranken, alcohol of dranken met cafeïne. Dit vermindert het opgeblazen gevoel, de vochtretentie en andere symptomen. Een gezonde en gevarieerde voeding met volle granen, groenen en fruit en weinig of geen zout en suiker is de basis voor een gezonde levensstijl. Minimaal om de drie uur een kleine maaltijd eten is ook aanbevolen. Het is goed om regelmatig inspanning te leveren om de ernst van de PMS-symptomen te minderen. Vaker en langer inspanningen leveren vlak voor de menstruatie is hierbij aangewezen. Medicatie nemen voor slapeloosheid is nuttig, maar het is nog beter om zelf te werken aan andere slaapgewoonten en een regelmatig dagritme uit te bouwen. Voedingssupplementen zoals vitamine B6, calcium en magnesium helpen tevens bij een aantal vrouwen. Dit geldt ook voor tryptofaan dat zich in zuivelproducten bevindt. Vrij verkrijgbare medicijnen zoals aspirine, ibuprofen en andere NSAID's (niet-steroïdale anti-inflammatoire geneesmiddelen) verminderen de hoofdpijn, de rugpijn, de menstruele krampen, en de gevoelige borsten. Yoga en andere ontspanningstechnieken kunnen eveneens nuttig zijn.

Medicatie

Bij ernstige symptomen kan de arts medicatie voorschrijven om de symptomen van PMS te verlichten. De behandeling varieert afhankelijk van de ernst van de symptomen en kan onder meer omvatten:

• Antidepressiva, zoals selectieve serotonineheropnameremmers (SSRI's), kunnen helpen bij het verbeteren van de stemming en verminderen van angst en depressieve symptomen.
• Anticonceptiepillen kunnen helpen bij het reguleren van de hormoonspiegels en het verminderen van PMS-symptomen.
• Diuretica kunnen nuttig zijn bij het verminderen van vochtretentie en zwelling.
• Progestagenen, een type hormoontherapie, kunnen ook worden overwogen.
• Calcium en magnesium supplementen kunnen voorgeschreven worden ter verlichting van symptomen.

Chirurgische behandeling

In zeldzame gevallen kan een chirurgische behandeling overwogen worden, zoals het verwijderen van de eierstokken (oöforectomie), vooral als andere behandelingen niet effectief zijn en de symptomen ernstig zijn.

Prognose

De prognose voor vrouwen met PMS is over het algemeen goed. De symptomen kunnen na de overgang volledig verdwijnen. Bij veel vrouwen verminderen de symptomen met de leeftijd of na de bevalling. Hoewel PMS een aanzienlijke invloed kan hebben op de kwaliteit van leven, kunnen veel vrouwen verlichting vinden door veranderingen in levensstijl, zelfzorgmaatregelen, en indien nodig medicatie.

Complicaties

Als PMS niet wordt behandeld of goed beheerd, kan dit leiden tot:

• ernstige depressie en angststoornissen
• problemen met het dagelijks functioneren en sociale isolatie
• minder productiviteit op het werk of in andere bezigheden
• een negatieve impact op de relatie met partner of familie

Bij vrouwen met premenstruele dysfore stoornis (PMDD) kunnen de symptomen ernstiger zijn en aanzienlijke invloed hebben op het dagelijks leven.

Preventie

Hoewel het niet mogelijk is om PMS volledig te voorkomen, kunnen de symptomen worden verminderd door een gezonde levensstijl en het vermijden van risicofactoren zoals stress en ongezonde voeding. Regelmatige lichaamsbeweging, voldoende slaap, en het vermijden van alcohol en cafeïne kunnen helpen bij het verminderen van de symptomen van PMS. Het bijhouden van een dagboek kan vrouwen helpen om patronen te identificeren en hun symptomen beter te beheren.

Lees verder

• Premenstruele dysfore stoornis: Symptomen voor menstruatie
• Maandverband: Soorten maandverbanden tijdens menstruatie
• Menstruele migraine: Hoofdpijn in/rond de menstruatieperiode
• Menstruele pijn: Krampen en andere symptomen bij menstruatie