Proctitis: Ontsteking van de endeldarm (het rectum)

Bij proctitis is het slijmvlies van het rectum (de endeldarm) ontstoken. De endeldarm, die het uiterlijk heeft van een gespierde buis, is verbonden met het uiteinde van de dikke darm. Proctitis kan leiden tot pijn, ongemak, bloedingen en afscheiding van pus of slijm. Veelvoorkomende oorzaken van proctitis zijn inflammatoire darmaandoeningen en seksueel overdraagbare aandoeningen (SOA's). De behandeling varieert afhankelijk van de oorzaak en omvat meestal medicatie en, in sommige gevallen, chirurgie. Veilige seks is cruciaal om de meeste oorzaken van proctitis te voorkomen.

• Epidemiologie
• Mechanisme
• Oorzaken van proctitis
• Risicofactoren
• Risicogroepen
• Symptomen van proctitis: Pijn en bloedingen
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van proctitis: Medicatie en chirurgie
• Prognose
• Complicaties van proctitis
• Preventie van proctitis

Epidemiologie

Proctitis, de ontsteking van het rectum, komt wereldwijd voor en kan zowel acuut als chronisch zijn. De aandoening kan verschillende oorzaken hebben, zoals infecties, inflammatoire darmaandoeningen of blootstelling aan chemische stoffen. De prevalentie van proctitis varieert afhankelijk van de onderliggende oorzaak, maar het is een relatief veel voorkomende aandoening die invloed heeft op zowel mannen als vrouwen van verschillende leeftijden.

Prevalentie van proctitis

De prevalentie van proctitis is moeilijk precies vast te stellen, omdat de aandoening vaak niet altijd wordt gediagnosticeerd, vooral in milde gevallen. Infectieuze proctitis komt vaker voor bij mensen die risicofactoren hebben, zoals een verhoogd risico op seksueel overdraagbare infecties (SOA's), zoals gonorroe en chlamydia. In de context van inflammatoire darmziekten, zoals de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa, kan proctitis een frequentere manifestatie zijn, vooral bij patiënten met een meer ernstige vorm van de ziekte.

Geslachts- en leeftijdsverschillen

Infectieuze proctitis komt vaker voor bij mannen die seks hebben met mannen, voornamelijk vanwege de verhoogde prevalentie van SOA's in deze populatie. Ook bij oudere volwassenen is er een verhoogd risico op proctitis, vooral wanneer het verband houdt met andere gezondheidsproblemen zoals tumoren of langdurig gebruik van bepaalde medicijnen. Chronische inflammatoire darmziekten, waaronder de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa, kunnen ook op elke leeftijd voorkomen, maar zijn vaker te vinden bij jongvolwassenen en middelbare leeftijd.

Regionale verschillen

De prevalentie van infectieuze proctitis kan variëren afhankelijk van geografische locatie, met een hogere incidentie in gebieden met een hoge prevalentie van SOA's. In westerse landen, waar risicogroepen zoals mannen die seks hebben met mannen vaker voorkomen, wordt proctitis vaker gediagnosticeerd. Aan de andere kant wordt inflammatoire darmziekte, waaronder proctitis, ook in verschillende delen van de wereld vaak gezien, hoewel genetische en omgevingsfactoren bijdragen aan de prevalentie in verschillende regio's.

Mechanisme

Proctitis is het resultaat van een ontsteking in het rectum die door verschillende factoren kan worden veroorzaakt. Het mechanisme varieert afhankelijk van de onderliggende oorzaak, maar de ontstekingsreactie kan het gevolg zijn van infectie, auto-immuniteit of chemische blootstelling.

Infectieuze oorzaken van proctitis

Infectieuze proctitis wordt vaak veroorzaakt door bacteriën, virussen of parasieten die het rectum infecteren. Veel voorkomende bacteriële oorzaken zijn onder andere Neisseria gonorrhoeae, Chlamydia trachomatis, en Treponema pallidum (de verwekker van syfilis). Bij virale infecties wordt proctitis vaak veroorzaakt door herpes simplex-virus (HSV) of het humaan papillomavirus (HPV). In sommige gevallen kunnen parasitaire infecties, zoals amoeben, ook de oorzaak zijn van proctitis. De infectie leidt tot ontsteking en zwelling van het slijmvlies van het rectum, wat resulteert in pijn, bloeden en verstoorde darmfunctie.

Auto-immuun- en inflammatoire darmaandoeningen

Proctitis kan ook het gevolg zijn van inflammatoire darmziekten, zoals de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa. Bij deze aandoeningen is de ontsteking vaak chronisch en kan het rectum het eerste deel zijn dat wordt aangetast. De immuunrespons tegen het eigen weefsel leidt tot schade en ontsteking van de darmwand, wat resulteert in de symptomen van proctitis. In sommige gevallen kan de ontsteking zich uitbreiden naar de aangrenzende delen van de dikke darm, waardoor een uitgebreidere vorm van colitis ontstaat.

Straling en chemische blootstelling

Proctitis kan ook het gevolg zijn van blootstelling aan straling, bijvoorbeeld na bestraling voor de behandeling van kanker in het bekkengebied. De straling beschadigt de cellen in het rectum en veroorzaakt ontsteking. Chemische stoffen, zoals bepaalde medicijnen of irriterende stoffen, kunnen ook leiden tot een ontstekingsreactie in het rectum, wat resulteert in proctitis.

Oorzaken van proctitis

Proctitis kan ontstaan door verschillende oorzaken:

• Een auto-immuunaandoening: Dit omvat inflammatoire darmaandoeningen zoals colitis ulcerosa (chronische darmziekte gekenmerkt door diarree, buikpijn en pijnlijke stoelgangsdrang) of de ziekte van Crohn (aandoening gekarakteriseerd door buikpijn, diarree en gewichtsverlies).
• Een behandeling met radiotherapie voor eierstokkanker, rectale kanker of prostaatkanker kan leiden tot proctitis.
• Een infectie: Hiv, Salmonella, Shigella en Campylobacter zijn voorbeelden van infecties die proctitis kunnen veroorzaken.
• Niet-seksueel overdraagbare infecties: Hoewel minder frequent dan SOA's, kunnen infecties die niet seksueel worden overgedragen ook proctitis veroorzaken.
• Een ophoping van eosinofielen (een type witte bloedcellen) in de rectumwand, wat zelden voorkomt bij kinderen jonger dan twee jaar.
• Een seksueel overdraagbare aandoening (SOA): Proctitis veroorzaakt door SOA's komt vaak voor bij mensen die anale seks hebben gehad. SOA's die proctitis kunnen veroorzaken zijn onder andere gonorroe (symptomen aan urinewegen, ogen, keel en bloedbaan), herpes, chlamydia (bacteriële infectie met symptomen aan genitaliën), en lymphogranuloma venereum (zwelling van de lymfeklieren en genitaliën).
• Trauma aan het rectum, bijvoorbeeld door een verwonding of letsel.
• Het drinken van koemelk of borstvoeding van moeders die zuivelproducten consumeren kan bij sommige mensen proctitis veroorzaken.
• Het gebruik van bepaalde geneesmiddelen, zoals antibiotica, die bacteriën in de darmen doden en de groei van schadelijke Clostridium difficile-bacteriën bevorderen.
• Het inbrengen van schadelijke stoffen in het rectum, zoals bepaalde chemische of irriterende stoffen.
• Na chirurgie aan het colon (dikke darm), wat soms proctitis kan veroorzaken.

Risicofactoren

Er zijn verschillende risicofactoren die de kans op het ontwikkelen van proctitis verhogen, afhankelijk van de oorzaak van de aandoening. De meeste risicofactoren zijn gerelateerd aan infecties, auto-immuunziekten of blootstelling aan schadelijke stoffen.

Blootstelling aan seksueel overdraagbare infecties

Mensen die onbeschermde seks hebben, vooral met meerdere partners, lopen een verhoogd risico op infectieuze proctitis, vooral bij mannen die seks hebben met mannen. Risicoverhogende seksueel overdraagbare aandoeningen, zoals gonorroe, chlamydia, syfilis en herpes simplex-virus, kunnen ontsteking in het rectum veroorzaken. Het risico is ook verhoogd bij mensen met hiv, omdat zij meer kans hebben op secundaire infecties.

Inflammatoire darmziekten

Mensen met de ziekte van Crohn of colitis ulcerosa hebben een verhoogd risico op proctitis, vooral wanneer deze ziekten het rectum aantasten. In sommige gevallen is proctitis de eerste manifestatie van een inflammatoire darmziekte, vooral bij mensen met een familiegeschiedenis van deze aandoeningen.

Stralingsbehandeling en chemotherapie

Patiënten die bestraling hebben ondergaan voor kankerbehandelingen in het bekkengebied (zoals voor baarmoederhalskanker, prostaatkanker of rectumkanker) kunnen stralingsproctitis ontwikkelen. Chemotherapie kan ook het risico op darmontsteking verhogen door het immuunsysteem te onderdrukken en de darmen vatbaarder te maken voor infecties en ontstekingen.

Gebruik van bepaalde medicijnen

Het gebruik van bepaalde medicijnen, zoals antibiotica, niet-steroïde anti-inflammatoire geneesmiddelen (NSAID's), of medicijnen voor de behandeling van kanker, kan de kans op het ontwikkelen van proctitis verhogen door het darmmicrobioom te verstoren of door directe irritatie van het slijmvlies van het rectum.

Risicogroepen

Er zijn verschillende risicogroepen die vatbaarder zijn voor het ontwikkelen van proctitis, afhankelijk van de onderliggende oorzaken.

Mensen met een verhoogd risico op SOA's

Patiënten die risicofactoren hebben voor seksueel overdraagbare infecties (SOA's), zoals onbeschermde seks, meerdere seksuele partners of een hiv-infectie, lopen een verhoogd risico op infectieuze proctitis. Deze groep vereist meer aandacht voor preventieve maatregelen en vroegtijdige screening.

Patiënten met inflammatoire darmziekten

Mensen die gediagnosticeerd zijn met inflammatoire darmaandoeningen zoals de ziekte van Crohn of colitis ulcerosa, lopen een verhoogd risico op het ontwikkelen van proctitis, vooral als de ziekte het rectum aantast.

Patiënten die bestraald zijn voor kanker

Patiënten die in het verleden een bestralingbehandeling hebben ondergaan voor kanker in het bekkengebied, zoals voor prostaat- of baarmoederhalskanker, kunnen later in hun leven stralingsproctitis ontwikkelen.

Ouderen

Ouderen zijn vatbaarder voor proctitis, zowel vanwege het verhoogde risico op infecties als door de hogere kans op chronische aandoeningen, zoals inflammatoire darmziekten. Ouderen kunnen ook gevoeliger zijn voor de bijwerkingen van medicijnen en chemotherapie, die bijdragen aan de ontwikkeling van proctitis.

Symptomen van proctitis: Pijn en bloedingen

De symptomen van proctitis kunnen variëren van kortstondig tot chronisch, en kunnen weken, maanden of zelfs jaren aanhouden. Symptomen omvatten:

• Constipatie of diarree.
• Zeer dunne of bloederige ontlasting.
• Anale bloedingen en een rectale afscheiding van pus.
• Rectale pijn of ongemak.
• Tenesmen, een aanhoudende, pijnlijke drang tot stoelgang.
• Pijn aan de anus en de linkerkant van de buik.
• Een gevoel van volheid in de darm.

Alarmsymptomen

Proctitis kan gepaard gaan met verschillende symptomen die wijzen op ernstigere complicaties. Het is belangrijk dat patiënten snel medische hulp zoeken als ze bepaalde symptomen ervaren die wijzen op een verslechtering van hun aandoening.

Bloeding uit het rectum

Bloeden uit het rectum kan een ernstig symptoom zijn van proctitis, vooral als het gepaard gaat met andere symptomen zoals pijn of koorts. Bloeding kan wijzen op een ernstige infectie, een verergering van een inflammatoire darmziekte of schade aan het rectum door stralingsbehandeling.

Pijn en ongemak in de anus

Patiënten met proctitis ervaren vaak pijn of een branderig gevoel in de anus, wat verergert bij stoelgang. Dit kan het gevolg zijn van de ontsteking en irritatie van het rectumslijmvlies. Pijn die gepaard gaat met bloeding of koorts kan duiden op een ernstiger probleem.

Koorts en algemene malaise

Koorts, vermoeidheid en algemene malaise kunnen optreden bij infectieuze proctitis, vooral als het gevolg is van bacteriële of virale infecties. Dit kan ook wijzen op een meer uitgebreide infectie die medische behandeling vereist.

Verlies van controle over de stoelgang

In sommige gevallen van ernstige proctitis kan het verlies van controle over de stoelgang optreden, wat kan duiden op een ernstige ontsteking die de werking van de darmen beïnvloedt. Dit vereist vaak ziekenhuisbehandeling en zorgvuldige monitoring.

Diagnose en onderzoeken

De diagnose van proctitis omvat verschillende onderzoeken:

• Een ontlastingsonderzoek om te bepalen of een bacteriële infectie de oorzaak is.
• Een anoscopie (inwendig kijkonderzoek van de anus).
• Een colonoscopie (inwendig kijkonderzoek van de dikke darm).
• Een proctoscopie (inwendig kijkonderzoek van endeldarm en anus).
• Een sigmoïdoscopie (inwendig kijkonderzoek van het laatste gedeelte van de dikke darm).
• Een bloedonderzoek om infecties of bloedverlies te detecteren.
• In sommige gevallen is een biopsie (verwijderen van een klein stukje weefsel) nodig om de oorzaak van de proctitis vast te stellen.

Behandeling van proctitis: Medicatie en chirurgie

De behandeling van proctitis hangt af van de onderliggende oorzaak:

• Corticosteroïden of mesalazine zetpillen kunnen worden voorgeschreven voor ontstekingsremming.
• Bij infecties worden antibiotica en antimycotica ingezet.
• Patiënten met de ziekte van Crohn krijgen vaak immunosuppressiva om het immuunsysteem te onderdrukken.
• In sommige gevallen is een operatie nodig om beschadigde gebieden in het spijsverteringskanaal te verwijderen.
• Het nemen van een lauw zitbad kan verlichting bieden.
• Eten voor het slapengaan wordt afgeraden; voldoende hydratatie is belangrijk, maar cafeïne moet worden vermeden omdat het de darmen kan irriteren.

Prognose

De prognose voor proctitis is meestal goed, vooral als de oorzaak adequaat wordt behandeld. De symptomen kunnen effectief worden beheerd met de juiste therapie.

Complicaties van proctitis

Complicaties van proctitis kunnen onder andere zijn:

• Een abces.
• Anale fistels, abnormale verbindingen tussen het rectum en de huid rondom de anus.
• Anemie door bloedverlies.
• Een rectovaginale fistel bij vrouwen, wat een abnormale verbinding tussen het rectum en de vagina inhoudt.
• Ernstige bloedingen en zweren aan de binnenkant van het rectum.

Preventie van proctitis

Om proctitis te voorkomen, is veilige seks cruciaal. Het gebruik van een condoom vermindert het risico op seksueel overdraagbare aandoeningen die proctitis kunnen veroorzaken. Het aantal seksuele partners en de frequentie van anale seks kunnen ook invloed hebben op het risico.