Dysautonomie: Aandoening aan het autonome zenuwstelsel

Naar schatting lijden wereldwijd ongeveer zeventig miljoen mensen aan dysautonomie. Dysautonomie, ook wel autonome dysfunctie genoemd, is een aandoening waarbij het autonome zenuwstelsel niet goed functioneert. Dit leidt tot verstoringen in de werking van vitale organen en systemen zoals het hart, de blaas, de darmen, de zweetklieren, de pupillen en de bloedvaten. Dysautonomie kan worden veroorzaakt door diverse aandoeningen zoals de ziekte van Parkinson of diabetes mellitus (suikerziekte). De symptomen kunnen variëren en omvatten angst, oogproblemen en urine- en darmstoornissen. De diagnose van dysautonomie is vaak complex en vereist een multidisciplinaire aanpak. Hoewel er geen genezing beschikbaar is, kunnen symptomatische en ondersteunende behandelingen helpen bij het verlichten van de symptomen.

• Wat is dysautonomie?
• Autonome zenuwstelsel
• Sympathisch zenuwstelsel
• Parasympathisch zenuwstelsel
• Oorzaken van dysautonomie
• Symptomen van dysautonomie
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van dysautonomie
• Prognose en levensverwachting
• Leven met dysautonomie
• Complicaties
• Hart- en vaatproblemen
• Spijsverteringsproblemen
• Neurologische complicaties
• Orthostatische problemen
• Zweetklierproblemen
• Psychologische impact
• Moeilijkheden bij het handhaven van stabiele bloeddruk
• Preventiestrategieën voor dysautonomie
• Gezonde levensstijl
• Hydratatie en zoutinname
• Medicatiebeheer
• Stressmanagement
• Regelmatige medische controles
• Aanpassingen in leefomstandigheden

Wat is dysautonomie?

Dysautonomie is een aandoening waarbij het autonome zenuwstelsel, dat verantwoordelijk is voor onbewuste lichaamsfuncties zoals hartslag, spijsvertering en ademhaling, niet goed functioneert. Dit kan leiden tot een verstoring in de balans tussen het sympathische en parasympathische zenuwstelsel, die beide essentieel zijn voor het reguleren van het lichaam in verschillende situaties.

Autonome zenuwstelsel

Het autonome zenuwstelsel maakt deel uit van het perifere zenuwstelsel en regelt automatische lichaamsfuncties die buiten onze bewuste controle vallen. Het bestaat uit twee hoofdcomponenten:

Sympathisch zenuwstelsel

Het sympathische zenuwstelsel activeert de vecht- of vluchtreactie. Dit systeem verhoogt de hartfrequentie, versnelt de ademhaling en bevordert de bloedtoevoer naar de spieren, waardoor het lichaam voorbereid wordt op actie bij gevaar of stress.

Parasympathisch zenuwstelsel

Het parasympathische zenuwstelsel bevordert ontspanning en herstel door de hartslag te verlagen en de spijsvertering te ondersteunen. Dit systeem helpt het lichaam te ontspannen en energie te herstellen na stressvolle situaties.

Oorzaken van dysautonomie

Dysautonomie kan ontstaan door verschillende oorzaken, die onderverdeeld kunnen worden in primaire en secundaire dysautonomie.

Primaire dysautonomie: Dit betreft erfelijke of degeneratieve neurologische aandoeningen zoals familiale dysautonomie, waarbij de oorzaak van dysautonomie van nature in het zenuwstelsel aanwezig is.

Secundaire dysautonomie: Dit ontstaat door beschadiging van het autonome zenuwstelsel door andere aandoeningen of letsels. Veelvoorkomende oorzaken zijn onder andere:

• Alcoholisme
• Amyloïdose (afzettingen van amyloïde in weefsels en organen)
• Chemotherapie
• Chiari-misvorming
• Chirurgie
• Chronische inflammatoire demyeliniserende polyneuropathie
• Coeliakie (maag- en darmproblemen door gluten)
• Colitis ulcerosa (chronische darmziekte met diarree)
• Craniocervicale instabiliteit
• Diabetes mellitus (suikerziekte) en prediabetes (alarmsignaal van diabetes)
• Een chirurgische ingreep of verwonding waarbij zenuwen betrokken zijn
• Fysiek trauma
• Ruggenmergletsel
• Zwangerschap
• Antifosfolipidensyndroom (aandoening met bloedstolsels in slagaders)
• Eaton-Lambert-syndroom (auto-immuunziekte)
• Ehlers-Danlos-syndroom (aandoening met symptomen aan huid en gewrichten)
• Guillain-Barré-syndroom (zwakte en pijn door zenuwschade)
• Paraneoplastisch syndroom
• Hiv en aids
• Mastocytose (huidaandoening met ophoping van mestcellen)
• Multiple sclerose (chronische auto-immuunaandoening)
• Multiple systeematrofie
• Reumatoïde artritis (ontsteking van gewrichten en organen)
• Sarcoïdose (aandoening met symptomen aan ogen, longen, huid en zenuwstelsel)
• Syndroom van Sjögren (auto-immuunaandoening met droge ogen, droge mond en droge keel)
• Systemische lupus erythematosus (auto-immuunziekte)
• Toxiciteit door vincristine
• Vitaminetekorten
• Ziekte van Charcot-Marie-Tooth (aandoening met aantasting van perifere zenuwen)
• Ziekte van Crohn (aandoening met diarree en buikpijn)
• Ziekte van Lyme (bacteriële infectie veroorzaakt door een tekenbeet)
• Ziekte van Parkinson (neurologische aandoening met bevingen)
• Zware metaalvergiftiging

Symptomen van dysautonomie

De symptomen van dysautonomie variëren sterk tussen patiënten en kunnen een breed scala aan lichamelijke en neurologische problemen omvatten. Enkele mogelijke symptomen zijn:

• Angst
• Bloeddrukproblemen: Lage bloeddruk, orthostatische hypotensie (plotselinge duizeligheid bij het opstaan)
• Chronische vermoeidheid
• Maag- en darmproblemen: constipatie, darmincontinentie, verlies van eetlust, gastro-oesofageale reflux (brandend maagzuur)
• Duizeligheid/vertigo en flauwvallen/syncope
• Versnelde hartslag, vertraagde hartslag of onregelmatige hartslag
• Gevoelloosheid, tintelingen, pijn en zwakte (paresthesieën)
• Hersenmist (geheugenverlies en concentratieproblemen)
• Impotentie (bij mannen)
• Inspanningsintolerantie
• Migraine (aanvallen van aura en/of eenzijdige hoofdpijn)
• Misselijkheid
• Niet kunnen zweten (anhidrose)
• Oogproblemen: tunnelzicht, gezichtsvelddefect, wazig zien of dubbelzien
• Overactieve zintuigen, vooral bij blootstelling aan licht (fotofobie) en geluid (fonofobie)
• Pijn op de borst
• Plasproblemen: frequent urineren, urine-incontinentie of urineretentie (blasaandoening waarbij de blaas niet volledig kan worden geleegd)
• Slapeloosheid
• Slikproblemen
• Tremoren (bevingen)

Diagnose en onderzoeken

Diagnostisch onderzoek
Bij de diagnose van dysautonomie begint de arts met een uitgebreide anamnese en lichamelijk onderzoek. De arts meet de bloeddruk en hartslag in verschillende posities, bijvoorbeeld liggend en na het opstaan. Dit kan helpen bij het identificeren van orthostatische hypotensie en andere dysautonomische symptomen. Verdere diagnostische tests kunnen nodig zijn, zoals bloedonderzoeken, autonome functie testen en mogelijk neurologisch onderzoek. Een multidisciplinaire aanpak is vaak vereist om een nauwkeurige diagnose te stellen, waarbij verschillende specialisten samenwerken.

Differentiële diagnose
De symptomen van dysautonomie kunnen overlappen met andere aandoeningen, waardoor een grondige differentiatie noodzakelijk is. Mogelijke aandoeningen die in overweging moeten worden genomen zijn:

• Een vasovagale of neurocardiogene syncope
• Fibromyalgie (chronische ziekte gekenmerkt door pijn en vermoeidheid)
• Chronisch vermoeidheidssyndroom (aandoening met aanhoudende vermoeidheid)
• Prikkelbare darmsyndroom (aandoening met symptomen van diarree en obstipatie)
• Tachycardiesyndroom
• Paniekaanvallen

Behandeling van dysautonomie

De behandeling van dysautonomie varieert afhankelijk van de oorzaak en de aard van de symptomen. Er is momenteel geen genezing beschikbaar, en de behandeling richt zich voornamelijk op symptomatische verlichting en ondersteuning. De therapie kan onder andere bestaan uit:

• Medicatie: Vaak worden meerdere medicijnen ingezet om verschillende symptomen te behandelen. Medicijnen kunnen helpen bij het reguleren van de bloeddruk, het verlichten van pijn, het aanpakken van maag- en darmproblemen, en het verbeteren van de algehele symptomen.
• Immunomodulerende therapie: Indien de dysautonomie veroorzaakt wordt door een auto-immuunziekte, kan deze therapie worden toegepast.
• Controle van onderliggende aandoeningen: Bij dysautonomie veroorzaakt door diabetes mellitus is het cruciaal om de bloedsuikerspiegel goed onder controle te houden.
• Protonpompremmers en H2-receptorantagonisten: Deze medicijnen kunnen worden voorgeschreven bij spijsverteringsproblemen zoals gastro-oesofageale reflux.
• Fysiotherapie en ergotherapie: Veel patiënten vinden baat bij fysiotherapie en/of ergotherapie voor het verbeteren van mobiliteit en dagelijkse functies.
• Behandeling van orthostatische hypotensie: Deze behandeling kan bestaan uit het verhogen van het hoofdeinde van het bed, waterbolussen, zoutinname en het gebruik van medicijnen zoals fludrocortisone en midodrine.

Prognose en levensverwachting

De prognose van dysautonomie hangt sterk af van de onderliggende oorzaak en de ernst van de aandoening. In sommige gevallen is dysautonomie acuut en omkeerbaar, zoals bij het Guillain-Barré-syndroom. Bij andere patiënten kan de aandoening chronisch en progressief zijn, zoals bij de ziekte van Parkinson of multiple systeematrofie. In dergelijke gevallen kan de langetermijnprognose slechter zijn. Chronische en progressieve vormen van dysautonomie kunnen leiden tot ernstige complicaties zoals longontsteking, acuut ademhalingsfalen of een plotselinge hartaanval.

Leven met dysautonomie

Leven met dysautonomie kan een grote impact hebben op de levenskwaliteit. Patiënten kunnen te maken krijgen met aanzienlijke beperkingen in hun dagelijkse activiteiten en functioneren. Het is belangrijk voor patiënten om een goed ondersteunend netwerk te hebben en toegang te hebben tot gespecialiseerde zorg. Psychologische steun en deelname aan steungroepen kunnen ook waardevol zijn voor het omgaan met de emotionele en praktische uitdagingen van dysautonomie.

Complicaties

Dysautonomie kan leiden tot een aantal ernstige complicaties, afhankelijk van de onderliggende oorzaak en de ernst van de aandoening. Enkele mogelijke complicaties zijn:

Hart- en vaatproblemen

• Hartfalen: Door verstoringen in de autonome regulatie van het hart kan hartfalen optreden.
• Hartaanvallen: Dysautonomie kan bijdragen aan verhoogde hartslag en bloeddrukvariaties, wat het risico op een hartaanval kan verhogen.
• Acuut ademhalingsfalen: Ernstige gevallen van dysautonomie kunnen leiden tot ademhalingsproblemen door onvoldoende regulatie van de ademhaling.

Spijsverteringsproblemen

• Gastro-oesofageale reflux: Onvoldoende controle over de spijsvertering kan leiden tot chronische brandend maagzuur.
• Constipatie en diarree: Dysautonomie kan leiden tot ernstige problemen met de darmfunctie.

Neurologische complicaties

Ernstige gevallen kunnen leiden tot cognitieve stoornissen en verminderde concentratie (hersenmist en geheugenproblemen).

Orthostatische problemen

• Orthostatische hypotensie: Plotselinge duizeligheid bij opstaan kan leiden tot valpartijen en letsel.
• Flauwvallen: Regelmatig flauwvallen door verminderde bloeddrukregulatie kan het risico op ernstige verwondingen verhogen.

Zweetklierproblemen

Het onvermogen om te zweten (anhidrose) kan leiden tot oververhitting en hitte-uitputting, vooral in warme omgevingen.

Psychologische impact

Psychische problemen zoals angst en depressie kunnen ontstaan door de impact van dysautonomie op de levenskwaliteit.

Moeilijkheden bij het handhaven van stabiele bloeddruk

Problemen met bloeddrukregulatie kunnen leiden tot frequente veranderingen in bloeddruk, wat complicaties zoals hartproblemen en beroertes kan veroorzaken.

Preventiestrategieën voor dysautonomie

Hoewel dysautonomie in veel gevallen niet volledig te voorkomen is, kunnen bepaalde strategieën helpen om het risico te minimaliseren en symptomen te beheersen:

Gezonde levensstijl

• Regelmatige lichaamsbeweging: Matige fysieke activiteit kan de algehele gezondheid verbeteren en helpen bij het reguleren van het autonome zenuwstelsel.
• Gezonde voeding: Een evenwichtig dieet kan bijdragen aan een stabiele bloedsuikerspiegel en bloeddruk, wat belangrijk is voor mensen met dysautonomie.

Hydratatie en zoutinname

• Voldoende vochtinname: Het drinken van voldoende water kan helpen bij het reguleren van bloeddruk en vochtbalans.
• Verhoogde zoutinname: In sommige gevallen kan het toevoegen van extra zout aan de voeding helpen bij het verhogen van de bloeddruk en verminderen van orthostatische hypotensie, maar dit moet altijd onder medisch toezicht gebeuren.

Medicatiebeheer

Zorg ervoor dat alle voorgeschreven medicijnen op de juiste wijze worden ingenomen om symptomen te beheersen en complicaties te voorkomen.

Stressmanagement

Meditatie, diepe ademhaling en yoga kunnen helpen bij het verminderen van stress en het reguleren van de autonome functies.

Regelmatige medische controles

Regelmatige afspraken met artsen, zoals cardiologen of endocrinologen, kunnen helpen bij het monitoren van de voortgang en het aanpassen van behandelingen indien nodig. Het goed behandelen van aandoeningen zoals diabetes of auto-immuunziekten kan tevens helpen bij het voorkomen van secundaire dysautonomie.

Aanpassingen in leefomstandigheden

• Veiligheid in huis: Aanpassingen zoals het installeren van handgrepen en het vermijden van gladde oppervlakken kunnen helpen om het risico op valpartijen te verminderen, vooral bij mensen die last hebben van duizeligheid en flauwvallen.
• Informatie en ondersteuning: Het verkrijgen van informatie over dysautonomie en deelname aan ondersteuningsgroepen kan patiënten en hun families helpen bij het begrijpen van de aandoening en het vinden van strategieën om ermee om te gaan.

Lees verder

• Familiale dysautonomie: Progressieve neurologische ziekte