Endeldarmkanker: symptomen, oorzaak en behandeling

Endeldarmkanker of rectumkanker is kanker van het laatste gedeelte van de dikke darm. De medische benaming van darmkanker is 'colorectale kanker'. Darmkanker duidt op tumoren in de dikke darm (colon) en de endeldarm (rectum). Er is sprake van endeldarmkanker als er een kwaadaardige tumor in de endeldarm aanwezig is, dat is de laatste 15 centimeter van de dikke darm. In de endeldarm wordt tijdelijke ontlasting opgeslagen, totdat deze vol is. Er gaat dan een signaal naar de hersenen, waarna je een gevoel van aandrang krijgt om te poepen.

• Wat is endeldarmkanker?
• Synoniemen
• Vóórkomen
• Endeldarmkanker symptomen
• Endeldarmkanker oorzaken
• Risicofactoren
• Oudere leeftijd
• Eerdere darmkanker of darmpoliepen
• Inflammatoire darmaandoeningen
• Erfelijke syndromen
• Familiegeschiedenis van darmkanker
• Vezelarm dieet
• Sedentaire levensstijl
• Diabetes
• Obesitas
• Roken
• Alcohol
• Radiotherapie voor kanker
• Screening op darmkanker
• Diagnose en onderzoek
• Kijkonderzoek van de dikke darm (coloscopie)
• Bloedonderzoek
• Vervolgonderzoek
• Stadia van darmkanker
• Endeldarmkanker behandeling
• Operatie
• Chemotherapie
• Doelgerichte medicijnen
• Bestralingstherapie
• Protonentherapie
• Succes tegen endeldarmkanker
• Prognose en overleving
• Terugkeer van endeldarmkanker

Wat is endeldarmkanker?

Endeldarmkanker is kanker van het allerlaatste gedeelte van de dikke darm. De meeste gevallen van endeldarmkanker begint als kleine, goedaardige klompjes cellen, genaamd adenomateuze poliepen. Een poliep is een uitstulping aan de binnenkant van de dikke darm. Na verloop van tijd kunnen een aantal van deze poliepen uitgroeien tot kanker. Poliepen zijn vaak klein en veroorzaken weinig tot geen symptomen. In Nederland worden alle 55-plussers opgeroepen mee te werken aan darmkankerscreening. Er wordt gecontroleerd of zij bloed in de ontlasting hebben en als dat het geval is, wordt vervolgens met een kijkonderzoek in de darm gecontroleerd of zij poliepen of darmkanker hebben. Eventuele poliepen worden weggehaald en kwaadaardige tumoren worden behandeld.

Synoniemen

Endeldarmkanker wordt ook wel of rectumkanker of rectumcarcinoom genoemd.

Vóórkomen

In 2015 werd er in Nederland bij ruim 4.500 endeldarmkanker vastgesteld. Deze vorm van kanker komt vaker voor bij mannen dan bij vrouwen. Het gaat vooral om mensen van 50 jaar of ouder. Grofweg 30% van alle gevallen van darmkanker, betreft endeldarmkanker. De overige betreft dikke darmkanker.

Endeldarmkanker symptomen

Eventuele symptomen van endeldarmkanker zijn:

• Een verandering in de stoelgang, waaronder diarree of obstipatie of een verandering van de consistentie van de ontlasting, wat langer duurt dan vier weken;
• Bloed- en/of slijmverlies via de anus (zichtbaar op ontlasting);
• Aanhoudende buikklachten, zoals krampen, gasvorming of pijn;
• Loze ontlastingsaandrang;
• Een gevoel dat je darmen niet helemaal leeg zijn;
• Zwakte of vermoeidheid; en
• onverklaarbaar gewichtsverlies.

Veel mensen met endeldarmkanker ervaren geen symptomen in een vroeg stadium van de ziekte. Wanneer er klachten optreden, zullen deze waarschijnlijk variëren, afhankelijk van de grootte en de locatie van de kanker in de endeldarm.

Endeldarmkanker oorzaken

Kanker ontstaat als gevolg van een verstoorde celdeling. Endeldarmkanker ontstaat meestal uit een darmpoliep, welke vooral voorkomen bij mensen boven de 50 jaar. De meeste poliepen in de endeldarm zijn en blijven goedaardig, maar sommige ontaarden in kanker. Het is niet duidelijk wat de oorzaak is dat sommige poliepen uitgroeien tot een kwaadaardige tumor en andere niet.

Risicofactoren

Factoren die het risico kunnen verhogen op darmkanker zijn onder meer:

Oudere leeftijd

De overgrote meerderheid van de mensen die worden gediagnosticeerd met darmkanker, zijn ouder dan 50. Darmkanker kan ook voorkomen bij jongere mensen, maar dat komt aanzienlijk minder vaak voor.

Eerdere darmkanker of darmpoliepen

Als je eerder darmkanker of adenomateuze poliepen hebt gehad, heb je een groter risico op het ontwikkelen van darmkanker.

Inflammatoire darmaandoeningen

Chronische ontstekingsziekten van de darm, zoals colitis ulcerosa en de ziekte van Crohn, vergroot het risico op darmkanker.

Erfelijke syndromen

Bepaalde erfelijke syndromen kunnen het risico op darmkanker verhogen. Deze syndromen zijn:

• Familiaire adenomateuze polyposis (FAP), een erfelijke aandoening waarbij honderden poliepen in de dikke darm voorkomen; en
• Het Lynch syndroom, een erfelijke aandoening die een verhoogde kans geeft op het ontstaan van darmkanker, alsmede baarmoederkanker en sommige andere vormen van kanker.

Familiegeschiedenis van darmkanker

Je hebt meer kans om darmkanker te ontwikkelen als je een ouder, broer, zus of kind met darmkanker hebt (gehad). Als er meer dan één familielid darmkanker of endeldarmkanker heeft gehad, dan is het risico nog groter.

Vezelarm dieet

De kans op darmkanker en endeldarmkanker is groter met een dieet met weinig vezels en veel vet en calorieën. Studies onder grote groepen mensen hebben een verband blootgelegd tussen een typische westers dieet en een verhoogd risico op darmkanker. Een typische westerse dieet is rijk aan vet en bevat weinig vezels. Ook vormt het eten van veel rood vlees en bewerkt vlees een risicofactor.

Sedentaire levensstijl

Als je niet actief bent, heb je meer kans om darmkanker te ontwikkelen. Regelmatige lichaamsbeweging kan het risico op darmkanker verminderen.

Diabetes

Mensen met diabetes en insulineresistentie hebben een verhoogd risico op darmkanker.

Obesitas

Mensen die lijden aan obesitas hebben een verhoogd risico op darmkanker en een verhoogd risico om te sterven aan de gevolgen van darmkanker, in vergelijking met mensen met een normaal gewicht.

Roken

Mensen die roken hebben een verhoogd risico op darmkanker.

Alcohol

Veelvuldig gebruik van alcohol kan het risico op darmkanker verhogen.

Radiotherapie voor kanker

Radiotherapie in de buikregio ter behandeling van (andere vormen van) kanker, vergroot het risico van darmkanker.

Screening op darmkanker

Sinds 1 januari 2014 krijgen in Nederland alle mannen en vrouwen van 55 tot en met 75 jaar om het jaar een uitnodiging voor het bevolkingsonderzoek darmkanker. Hierbij wordt middels een ontlastingstest (iFOBT) onderzocht of er bloed in je poep zit. Als er sporen van bloed in je poep worden aangetroffen, zal verwijzing naar het ziekenhuis voor een darmonderzoek (coloscopie) volgen. Hierbij wordt de binnenkant van je darm onderzocht op afwijkingen: een poliep, een adenoom (mogelijk voorstadium van darmkanker), of darmkanker. De endoscopist haalt vaak de afwijking direct weg of hij neemt een biopt (stukje weefsel) af voor pathologisch onderzoek. Als er geen afwijkingen worden aangetroffen in je darmen, dan wordt je na 10 jaar weer uitgenodigd voor deelname aan het bevolkingsonderzoek.

Diagnose en onderzoek

Als er sprake is van symptomen die wijzen op darmkanker, kunnen de volgende onderzoeken worden uitgevoerd:

Kijkonderzoek van de dikke darm (coloscopie)

Coloscopie maakt gebruik van een lange, flexibele dunne buis met een kleine die is verbonden met een monitor, waarmee de gehele colon en rectum bekeken kan worden. Als er verdachte gebieden worden gevonden, kan de arts met bepaalde instrumenten die door de buis worden ingebracht, weefselmonsters nemen voor analyse (een biopsie).

Bloedonderzoek

Bloedonderzoek kan niet uitwijzen of je darmkanker hebt. Maar bloedonderzoek kan wel meer duidelijkheid geven over je gezondheid en informatie verschaffen over de functie van de nieren en lever. De arts kan ook je bloed testen op Carcino-Embryonaal-Antigeen (CEA), een zogenaamd ‘tumor geassocieerd’ eiwit. Bij verschillende soorten kanker kan CEA verhoogd zijn. Het CEA kan bijvoorbeeld verhoogd zijn bij darmkanker, maar ook bij borstkanker, longkanker, leverkanker en alvleesklierkanker. CEA kan evenwel ook verhoogd zijn bij goedaardige aandoeningen, zoals een darmontsteking of leverontsteking.

Vervolgonderzoek

Als er endeldarmkanker aangetroffen is, kunnen er verschillende vervolgonderzoeken plaatsvinden die meer inzicht geven in de uitgebreidheid en het stadium van de ziekte. Dit help om te bepalen welke behandelingen het meest geschikt zijn in jouw situatie.

Stadia van darmkanker

Onderzoeken om het stadium van de ziekte in kaart te brengen, kunnen bestaan uit verschillende beeldvormende onderzoeken (zoals echografie, CT-scan, MRI-scan, etc.).

Endeldarmkanker behandeling

Als je gediagnosticeerd bent met endeldarmkanker, zal de arts met je bespreken wat de beste behandelingsopties zijn. Dit hangt af van verschillende factoren, waaronder:

• Het stadium van de kanker;
• De locatie van de kanker in het rectum;
• Of de kanker voor de eerste keer is vastgesteld of dat het is teruggekomen;
• Of de kanker is uitgezaaid naar andere delen van het lichaam; en
• Je algemene gezondheid.

Eén of meer van de volgende behandelingen kunnen worden ingezet:

Operatie

Een operatie is de meest voorkomende behandeling voor rectumkanker. Het is de belangrijkste behandeling voor endeldarmkanker die zich niet verspreid heeft naar verre plaatsen. Een operatieve ingreep is het meest succesvol als het wordt verricht door een specialist met veel ervaring hierin. Endeldarmkanker kan worden behandeld met alleen chirurgie, of chirurgie in combinatie met bestraling, chemotherapie en/of andere behandelingen. Chemotherapie of bestraling kan worden gegeven voor de operatie om de effectiviteit van de operatie te verbeteren met minder impact voor je lichaam. Dit heet neo-adjuvante therapie. Radiotherapie kan ook worden gedaan na de operatie om ervoor te zorgen dat je vrij blijft van kanker. Dit heet adjuvante therapie.

Het type operatie is afhankelijk van het stadium en de plaats van de tumor. Je arts kan een van de volgende methoden bevelen:

• Poliepectomie: het verwijderen van een poliep in de darm middels coloscopie;
• Locale excisie: als de tumor vrij klein is en zijn niet is ingegroeid in de wand van het rectum, kan deze soms worden verwijderd via de anus;
• Rectale resectie: het gebied van het rectum waar de kanker zich bevindt, wordt samen met wat gezond omringend weefsel rondom verwijderd. Nabijgelegen lymfeklieren worden ook verwijderd. Een tijdelijk stoma is nodig. Soms is een definitief stoma noodzakelijk. Bij een tumor die dicht bij de anus ligt, is een definitief stoma vaak onvermijdelijk.

Chemotherapie

de bestraling en operatie, kan gecombineerd worden met chemotherapie.

Doelgerichte medicijnen

Dit is een relatief nieuwe therapievorm voor bepaalde vormen van endeldarmkanker. Deze innovatieve nieuwe geneesmiddelen stoppen de groei van kankercellen door te interfereren met bepaalde eiwitten en receptoren of bloedvaten die de tumor nodig heeft om te overleven, te groeien en zich te verspreiden. Doelgerichte medicijnen bij endeldarmkanker zijn bevacizumab, cetuximab en panitumumab.

Bestralingstherapie

Via nieuwe bestralingsmethoden kunnen artsen rectumkanker nauwkeuriger bestralen, de maximale hoeveelheid straling leveren aan de tumor met zo min mogelijk beschadiging van gezonde cellen. De meest geavanceerde bestralingsbehandelingen voor endeldarmkanker bestaat uit onder meer:

• Brachytherapie (inwendige bestraling): kleine radioactieve zaadjes worden geplaatst in het lichaam dicht bij de tumor;
• 3D-conforme stralingstherapie: Verscheidene stralingsbundels bestralen nauwkeurig de tumor, met een zo optimaal mogelijke bescherming van de omliggende weefsels;
• Intensity Modulated Radiation Therapy (IMRT, intensiteits gemoduleerde radiotherapie): hierbij wordt gebruikgemaakt van een bestralingsbundel van variërende intensiteit waarbij de tumor optimaal wordt bestraald, terwijl het omliggende gezonde weefsel zo min mogelijk wordt belast.

Protonentherapie

Protonentherapie is een behandeling waarbij gebruik gemaakt wordt van bestraling met protonen. Dit levert hoge stralingsdoses rechtstreeks in de tumor op en bespaart nabijgelegen gezond weefsel en vitale organen. Voor veel patiënten resulteert dit in betere resultaten met minder bijwerkingen.

Succes tegen endeldarmkanker

Twee groepen darmkankerpatiënten bij wie de genezingskans op nagenoeg nul werd gesteld, hebben enorm veel baat bij het toepassen van Intra Operatieve Radio Therapie (IORT). Het gaat daarbij om patiënten die endeldarmkanker hebben en bij wie de tumor na operaties of bestralingen toch terugkeert én om patiënten die voor het eerst een vorm van endeldarmkanker hebben die als niet-operabel wordt beschouwd. Door deze methode – waarbij meteen op de operatiekamer inwendig bestraald wordt als de tumor is verwijderd – is de overlevingskans in twintig jaar (van 1994 tot 2014) gestegen naar 50 en respectievelijk 70 procent. Voorafgaand aan de ingreep wordt de patiënt enkele weken bestraald om de tumor te verkleinen. Dan wordt deze verwijderd en terwijl de patiënt nog op de operatietafel 'open' ligt, wordt de plaats waar de tumor zat kort en intensief bestraald. Gezond weefsel wordt zo gespaard.

Deze positieve cijfers werden bekendgemaakt door het Catharina Ziekenhuis in Eindhoven, dat twintig jaar geleden, in 1994, als een van de eerste ziekenhuizen in ons land begon met IORT bij de groep 'opgegeven' darmkankerpatiënten. Omdat het Catharina Ziekenhuis zich heeft gespecialiseerd in deze methode, is het inmiddels een landelijk verwijscentrum voor endeldarmkanker. (Bron: Reformatorisch Dagblad, 06-05-2014.)

Prognose en overleving

Van de patiënten met stadium I is bijna 95% na 3 jaar nog in leven. Bij patiënten met endeldarmkanker stadium IV is dat slechts 25%. De vijfjaarsoverleving is in totaal 65%.

Terugkeer van endeldarmkanker

Bij 6-10% van de patiënten die zijn behandeld voor een primair rectumcarcinoom, dat wil zeggen endeldarmkanker die ook aldaar begonnen is, keert de kanker ter plaatse terug. Dit wordt een 'lokaal recidief' genoemd. Doordat veel patiënten bij de behandeling van endeldarmkanker al bestraald zijn, zijn de mogelijkheden voor radiotherapie bij een lokaal recidief beperkt. Het chirurgisch verwijderen van het lokaal recidief gecombineerd met chemo-radiotherapie geeft een kans op genezing. Veel patiënten met een lokaal recidief komen echter niet in aanmerking voor chirurgische behandeling, omdat chirurgische verwijdering niet mogelijk of niet zinvol is door de aanwezigheid van uitgebreide uitzaaiingen elders in het lichaam of onvoldoende fitheid van de patiënt. Het kan ook zijn dan de tumor is doorgegroeid in omliggende structuren, die niet verwijderd kunnen worden. De tumor is dan 'irresectabel' ook wel 'inoperabel' genoemd, dat wil zeggen dat de tumor niet meer verwijderd kan worden. In dat geval zal de patiënt palliatief behandeld moeten worden, gericht op pijnbestrijding. Radiotherapie is bij ongeveer 75% van de patiënten effectief gebleken tegen plaatselijke pijnklachten, maar de duur van de pijnbestrijding is echter beperkt.¹

Noot:

1. Wijnand J. Alberda, Cornelis Verhoef, Joost J. Nuyttens, Joost Rothbarth en Jacobus W.A. Burger. Behandeling van lokaal recidiverend rectumcarcinoom. Ned Tijdschr Geneeskd. 2015;159:A8199

Lees verder

• Darmonderzoek (coloscopie): wat is het en wat houdt het in?
• Darmkanker: symptomen, oorzaak, behandeling en overleving
• Anuskanker: knobbel of gezwel bij anus door anale kanker
• Darmkrampen: oorzaken en behandeling krampen in de darm
• Darmklachten en diarree: symptomen, oorzaak en behandeling