Toxisch shock syndroom: Ernstige bacteriële infectie
Het toxisch shocksyndroom (TSS) is een ernstige bacteriële infectie die kan leiden tot koorts, een schok en schade aan meerdere organen. De aandoening wordt veroorzaakt door een toxine (gifstof) die wordt uitgescheiden door bepaalde bacteriën. Deze bacteriën, die doorgaans goedaardig zijn en zich op de huid, in de neus of in de vagina bevinden, kunnen onder specifieke omstandigheden zoals verkeerd gebruik van tampons gaan overgroeien en toxines uitscheiden. De behandeling van TSS omvat het gebruik van antibiotica om de toxines uit het lichaam te verwijderen, naast ondersteunende zorg. Hoewel de meeste patiënten goed reageren op de behandeling, kunnen complicaties soms leiden tot overlijden.
Synoniemen voor toxisch shock syndroom
Het toxisch shocksyndroom werd vroeger vaak aangeduid als de ‘tamponziekte’, vanwege de associatie met verkeerd tampongebruik. De term wordt ook wel als één woord geschreven: toxischeshocksyndroom. De afkorting voor deze aandoening is ‘TSS’.
Epidemiologie: Voorkomen bij vrouwen en kinderen
Toxisch shock syndroom (TSS) is een zeldzame, maar potentieel levensbedreigende ziekte die meestal wordt veroorzaakt door bacteriële infecties met bepaalde soorten Staphylococcus aureus of Streptococcus pyogenes. Het komt wereldwijd voor, maar de incidentie varieert afhankelijk van de risicogroepen, het type infectie en de medische omgeving.
Incidentie en prevalentie
Hoewel TSS een zeldzame aandoening is, komen er elk jaar wereldwijd tientallen tot honderden gevallen voor. De incidentie wordt geschat op 1 op 100.000 mensen per jaar. In de meeste gevallen van TSS, veroorzaakt door Staphylococcus aureus, wordt de ziekte in verband gebracht met menstruatie-gerelateerde oorzaken, zoals het gebruik van tampons. De incidentie is echter afgenomen door strengere richtlijnen en bewustwording over hygiëne en tampongebruik. Het syndroom wordt ook geassocieerd met postoperatieve infecties, huidwonden of infecties bij mensen met een verzwakt immuunsysteem.
Geografische spreiding
TSS komt overal ter wereld voor, maar de frequentie van gevallen varieert tussen verschillende landen en regio's, voornamelijk afhankelijk van hygiënepraktijken, de beschikbaarheid van medische zorg en de prevalentie van de betrokken bacteriën. In ontwikkelde landen is TSS relatief zeldzaam, terwijl in ontwikkelingslanden, waar de medische zorg mogelijk minder toegankelijk is, vaker gevallen kunnen optreden als gevolg van onbehandelde wonden of infecties.
Mechanisme
Toxisch shock syndroom wordt veroorzaakt door de productie van toxines door de bacteriën Staphylococcus aureus en Streptococcus pyogenes. Deze toxines, vooral het toxine van Staphylococcus aureus (TSST-1), veroorzaken een overmatige immuunrespons, wat leidt tot de systemische ontsteking en schade aan organen die kenmerkend zijn voor de ziekte.
Toxinen en immuunrespons
Het pathogene mechanisme van TSS is gebaseerd op de productie van superantigenen, zoals het TSST-1 van Staphylococcus aureus. Deze toxinen binden zich aan T-cellen, waardoor er een massale activatie van het immuunsysteem plaatsvindt. Dit leidt tot de afgifte van enorme hoeveelheden cytokinen, die verantwoordelijk zijn voor de systemische ontsteking en de orgaanschade die bij TSS wordt gezien, zoals nierfalen, shock en orgaanfalen.
Systeemziekten en orgaanschade
De overreactie van het immuunsysteem leidt tot een vasodilatatie en verhoogde doorlaatbaarheid van bloedvaten, wat resulteert in shock en een daling van de bloeddruk. Dit kan leiden tot orgaanfalen, waarbij vaak de nieren, lever en hart betrokken zijn. In ernstige gevallen kan de ziekte snel verergeren en tot de dood leiden.
Oorzaken
Het toxisch shocksyndroom wordt meestal veroorzaakt door stafylokokkenbacteriën, met name
Staphylococcus aureus, die een exotoxine uitscheiden. Toxine-afscheidende
streptokokken (met name
Streptococcus pyogenes) kunnen ook betrokken zijn bij de aandoening. Hoewel het syndroom vroeger voornamelijk werd geassocieerd met vaginale kolonisatie door tampons, kan het ook optreden bij andere situaties zoals huidinfecties, brandwonden, en postoperatieve complicaties. Het is nu bekend dat minder dan de helft van de gevallen gerelateerd is aan tampongebruik.
Risicofactoren: Belangrijke risico’s
Risicofactoren voor het ontwikkelen van het toxisch shocksyndroom omvatten:
- Brandwonden: Deze kunnen een bron zijn van bacteriële infectie die leidt tot TSS.
- Menstruatieperiode: Vooral bij het gebruik van tampons of menstruatiecups.
- Infectie met Staphylococcus aureus: Stafylokokkeninfecties kunnen bijdragen aan de ontwikkeling van TSS.
- Recente bevalling: Dit verhoogt het risico door de aanwezigheid van bacteriën en veranderingen in het lichaam.
- Recente operatie: Postoperatieve infecties kunnen leiden tot TSS.
- Virale infecties: Zoals waterpokken of een verkoudheid.
- Fremd voorwerp of vullingen: Bijvoorbeeld na een neusbloeding.
- Wondinfectie na operatie: Kan de kans op TSS verhogen.
- Menstruatiecups: Hoewel ze vaak als alternatief voor tampons worden gezien, kan het gebruik van een menstruatiecup die niet goed wordt onderhouden, de kans op TSS verhogen door het mogelijk ophopen van bacteriën.
- Tampongebruik: Het risico op TSS stijgt bij langdurig gebruik van tampons, vooral bij zeer absorberende types of bij onjuist gebruik. Tampons die verzadigd zijn met bloed bevorderen de groei van bacteriën.
- Tracheïtis: TSS kan ook worden geassocieerd met tracheïtis veroorzaakt door stafylokokkenbacteriën.
Risicogroepen
Toxisch shock syndroom komt het vaakst voor bij vrouwen in de vruchtbare leeftijd, maar het kan ook mannen en kinderen treffen. De risicogroepen variëren afhankelijk van de oorzaak van de infectie, maar de meest vatbare groepen zijn diegenen met een verminderde afweer of recente operaties.
Vrouwen tijdens menstruatie
De grootste risicogroep voor TSS is vrouwen die tampons gebruiken, vooral wanneer ze deze langer dan de aanbevolen tijd laten zitten. Menstruerende vrouwen kunnen ook gevoelig zijn voor infecties die leiden tot TSS door de natuurlijke veranderingen in de vaginaal flora tijdens de menstruatie.
Patiënten met verzwakt immuunsysteem
Mensen met een verzwakt immuunsysteem, zoals patiënten met HIV, kanker of diabetes, lopen een verhoogd risico op TSS. Dit komt doordat hun lichaam minder goed in staat is om infecties te bestrijden, waardoor de kans groter is dat bacteriën zich vermenigvuldigen en toxinen produceren.
Symptomen: Kenmerken van toxisch shock syndroom
Shock
Patiënten met toxisch shocksyndroom ervaren vaak een plotselinge en hoge
koorts, samen met
diarree,
spierpijn,
rillingen en
braken.
Shock kan zich uiten in een lage bloeddruk (
hypotensie), trage ademhaling (
bradypneu),
koud zweten,
duizeligheid,
desoriëntatie en
verwardheid.
Bloedingen
De aandoening kan leiden tot
verspreide intravasale stolling (DIC), wat kan resulteren in een verhoogde bloedingsneiging en symptomen zoals
rode ogen, een rode keel, een rode mond en een
aardbeientong (een felrode tong met hobbelige papillen).
Huiduitslag
Er ontstaat vaak een uitgebreide huiduitslag aan de
handpalmen en voetzolen die lijkt op
zonnebrand. De huid kan vlekjes vertonen en gaan vervellen, wat kenmerkend is voor deze aandoening.
Orgaanfalen
Toxisch shocksyndroom kan leiden tot ontsteking van de ruggenmerg- en hersenvliezen (
meningitis), wat gepaard gaat met
hoofdpijn en
epileptische aanvallen. Het kan ook geassocieerd worden met het Acute Respiratory Distress Syndrome (
ARDS), een ernstige longaandoening, en
hartfalen. Tijdelijke nierinsufficiëntie kan eveneens optreden als gevolg van de ziekte.
Alarmsymptomen
Toxisch shock syndroom begint vaak plotseling en wordt gekarakteriseerd door koorts, lage bloeddruk en algemene ziektekens. Na verloop van tijd kunnen de symptomen verergeren en leiden tot orgaanfalen.
Koorts en lage bloeddruk
Een van de eerste symptomen van TSS is een plotselinge hoge koorts, vaak boven de 39°C. Dit gaat meestal gepaard met een snel dalende bloeddruk, die kan leiden tot shock, wat een van de gevaarlijkste complicaties van de ziekte is.
Huiduitslag en orgaanfalen
Veel patiënten ontwikkelen huiduitslag die lijkt op zonverbranding, gevolgd door het schilferen van de huid. De huiduitslag wordt vaak eerst waargenomen op de handen en voeten. Naarmate de ziekte zich ontwikkelt, kunnen er tekenen van orgaanfalen optreden, zoals ademhalingsproblemen, nierfalen en leverfalen.

Een ruggenprik kan soms nodig zijn om de diagnose te bevestigen /
Bron: Brainhell, Wikimedia Commons (CC BY-SA-3.0)Diagnose en onderzoeken
Er is geen specifieke diagnostische test voor toxisch shocksyndroom. Een
bloedonderzoek kan afwijkingen zoals
hypocalciëmie (verlaagd calciumgehalte) en
trombocytopenie (verlaagd aantal bloedplaatjes) aantonen. Een
urineonderzoek kan informatie geven over de aanwezigheid van stafylokokken en/of streptokokken. Daarnaast kan een uitstrijkje van de vagina of keel nodig zijn voor laboratoriumonderzoek. Om de ernst van de aandoening te beoordelen, kunnen aanvullende
beeldvormende onderzoeken zoals een
CT-scan, een
lumbale punctie (ruggenmergprik) en/of een
röntgenfoto worden uitgevoerd.
Behandeling
De behandeling van TSS is voornamelijk ondersteunend, hoewel het noodzakelijk is om het ziekteverwekkende organisme te elimineren.
Antibiotica worden toegediend om de bacteriën te bestrijden. Verder kunnen
medicijnen worden gebruikt om de bloeddruk te verhogen en uitdrogingsverschijnselen te behandelen. Indien nodig wordt nierdialyse toegepast bij
nierfalen. Zuurstoftherapie en een
bloedtransfusie kunnen ook noodzakelijk zijn. In sommige gevallen is een chirurgisch
debridement vereist om dood weefsel te verwijderen en verdere verspreiding van de infectie te voorkomen.

Een goede handhygiëne is cruciaal om verspreiding van bacteriën te voorkomen /
Bron: Gentle07, PixabayPrognose van TSS
Toxisch shock syndroom heeft een hoge mortaliteit als het niet snel wordt gediagnosticeerd en behandeld. De prognose is afhankelijk van de snelheid van behandeling, de ernst van de infectie en de algehele gezondheid van de patiënt.
Overlevingskansen en herstel
Met tijdige behandeling, zoals het toedienen van antibiotica en het ondersteunen van de vitale functies van het lichaam, kunnen de overlevingskansen aanzienlijk verbeteren. Desondanks blijven sommige patiënten kwetsbaar voor blijvende orgaanschade, vooral wanneer het syndroom in een later stadium wordt behandeld.
Langdurige gevolgen
Hoewel de overlevingskansen bij een vroege diagnose goed zijn, kunnen sommige patiënten langdurige gevolgen ondervinden van TSS, zoals nier- of hartproblemen. Bovendien kunnen psychologische effecten optreden als gevolg van de ernstige ziekte en ziekenhuisopname.
Complicaties
Toxisch shock syndroom (TSS) kan leiden tot ernstige en soms levensbedreigende complicaties. De systemische ontstekingsreactie die door de toxinen wordt veroorzaakt, kan resulteren in meerdere orgaanfalen, septische shock en zelfs de dood als er niet snel adequate behandeling wordt gestart.
Orgaanschade
Een van de meest ernstige complicaties van TSS is de schade aan verschillende organen, waaronder de nieren, lever, hart en longen. De overmatige immuunrespons veroorzaakt een verhoging van de doorlaatbaarheid van de bloedvaten, wat leidt tot vasodilatatie en een verlaging van de bloeddruk. Dit kan leiden tot een onvoldoende bloedtoevoer naar organen, wat orgaanfalen kan veroorzaken.
- Nierfalen: Door de lage bloeddruk en de verminderde bloedtoevoer naar de nieren kan acute nierinsufficiëntie optreden, wat in sommige gevallen dialyse vereist.
- Leverfalen: Verminderde leverfunctie kan optreden als gevolg van de systemische ontsteking, wat de afbraak van toxinen en de verwerking van medicijnen bemoeilijkt.
- Hart- en longcomplicaties: Shock kan leiden tot hart- en ademhalingsproblemen, waarbij het hart moeite heeft om bloed effectief te pompen en de longen niet voldoende zuurstof kunnen aanvoeren.
Septische shock
Septische shock is een van de gevaarlijkste complicaties van TSS. Het treedt op wanneer de infectie zich verspreidt door het hele lichaam, wat resulteert in een ernstige daling van de bloeddruk, een verslechtering van de circulatie en een tekort aan zuurstof in weefsels en organen. Het behandelen van septische shock vereist intensieve zorg, zoals intraveneuze vloeistoffen, antibiotica en soms vasopressoren om de bloeddruk te verhogen.
Huidproblemen en wondgenezing
Bij veel patiënten met TSS ontwikkelt zich een huiduitslag die later leidt tot het schilferen van de huid, vooral aan de handen en voeten. Dit fenomeen, bekend als desquamatie, kan langdurig zijn en leidt vaak tot littekenvorming of huidbeschadiging. In ernstige gevallen kan de huidinfectie uitbreiden, wat de genezing van wonden bemoeilijkt.
Psychologische gevolgen
De ernst van TSS en de ziekenhuisopname kunnen leiden tot langdurige psychologische gevolgen. Patiënten kunnen na hun herstel last hebben van posttraumatische stressstoornis (PTSS), angst of depressie, vooral als de ziekte levensbedreigend was. Het langdurige herstel en de veranderingen in het uiterlijk van de huid kunnen ook bijdragen aan emotionele stress en onzekerheid.
Langdurige gezondheidsproblemen
Naast de acute gevolgen van TSS kunnen sommige patiënten langdurige gezondheidsproblemen ervaren. Chronische vermoeidheid, nierproblemen en cardiale complicaties kunnen maanden of zelfs jaren na het acute stadium van TSS aanhouden. Bij patiënten die uitgebreide orgaanschade hebben opgelopen, kan langdurige medische opvolging en revalidatie nodig zijn.
Preventie
Om het risico op toxisch shocksyndroom te verminderen, wordt het volgende aanbevolen:
- Gebruik geen sterk absorberende tampons: Dit kan het risico op TSS verhogen. Gebruik in plaats daarvan tampons met een lagere absorptiecapaciteit of overweeg alternatieven zoals menstruatiecups.
- Houd wonden schoon en droog: Bedek wonden met een schoon verband en vervang het regelmatig om infecties te voorkomen.
- Handhygiëne: Zorg voor goede handhygiëne om de verspreiding van bacteriën te minimaliseren.
- Raadpleeg een arts bij infecties: Bij tekenen van infectie of symptomen van TSS, is het belangrijk om onmiddellijk medische hulp te zoeken voor een snelle en effectieve behandeling.
Praktische tips voor het omgaan met toxisch shock syndroom
Herken de symptomen van toxisch shock syndroom
Toxisch shock syndroom (TSS) is een zeldzame, maar ernstige infectie die meestal wordt veroorzaakt door bacteriën zoals Staphylococcus aureus of Streptococcus pyogenes. Het kan zich snel ontwikkelen en leiden tot levensbedreigende complicaties, zoals orgaanfalen. Het herkennen van de symptomen is cruciaal voor een snelle behandeling en herstel.
De symptomen van TSS kunnen plotseling optreden en omvatten koorts, lage bloeddruk, huiduitslag (die vaak lijkt op zonverbranding), spierpijn, misselijkheid, braken, diarree, verwarring en duizeligheid. In ernstige gevallen kan de patiënt in een staat van bewustzijnsverlies raken. Bij het vermoeden van TSS is het belangrijk om onmiddellijk medische hulp in te roepen.
Zoek onmiddellijk medische hulp
Toxisch shock syndroom is een medische noodsituatie die onmiddellijke behandeling vereist. Bel onmiddellijk de hulpdiensten of ga naar de spoedeisende hulp als je denkt dat iemand TSS heeft. Aangezien de aandoening snel kan verergeren, is het van vitaal belang om snel te handelen.
De arts zal vaak bloedonderzoek uitvoeren om de bacteriën te identificeren die de infectie veroorzaken en de ernst van de aandoening te bepalen. In veel gevallen zal de patiënt worden opgenomen in het ziekenhuis voor intensieve behandeling, waarbij antibiotica en andere medicijnen worden toegediend om de infectie te bestrijden en de symptomen te verlichten.
Gebruik antibiotica en ondersteunende zorg
De behandeling van toxisch shock syndroom bestaat meestal uit het toedienen van krachtige antibiotica om de bacteriële infectie te bestrijden. Het is belangrijk dat deze antibiotica snel worden toegediend om de verspreiding van de infectie te stoppen. In sommige gevallen kunnen ook andere medicijnen nodig zijn om ontstekingen te verminderen en de bloeddruk te stabiliseren.
Daarnaast kan de patiënt intraveneuze vloeistoffen nodig hebben om uitdroging te voorkomen en de bloeddruk te verhogen. In ernstige gevallen kan beademing of dialyse nodig zijn om de longen en nieren te ondersteunen.
Let op risicofactoren en vermijd triggers
Toxisch shock syndroom wordt vaak geassocieerd met het gebruik van tampons, vooral als deze te lang in het lichaam blijven of niet goed worden onderhouden. Hoewel dit de meest voorkomende risicofactor is, kan TSS ook ontstaan door andere infecties, zoals huidwonden, operaties of infecties in het lichaam door chirurgische ingrepen. Het is belangrijk om goed op de hygiëne te letten en te zorgen voor de juiste behandeling van wonden.
Als je tampons gebruikt, is het belangrijk om ze regelmatig te verwisselen, bij voorkeur om de 4-8 uur. Vermijd ook het gebruik van superabsorberende tampons, aangezien deze de kans op TSS kunnen vergroten. Het gebruik van maandverband in plaats van tampons kan een veiliger alternatief zijn, vooral tijdens de menstruatieperiode.
Zorg voor een goede wondverzorging
Toxisch shock syndroom kan ontstaan na infecties van de huid of slijmvliezen. Het is essentieel om wonden goed schoon te maken en te verzorgen om de kans op bacteriële infecties te verkleinen. Als je een wond hebt, zorg er dan voor dat deze goed gedesinfecteerd wordt en bedek de wond met een schoon verband.
Als je een chirurgische ingreep hebt ondergaan, volg dan nauwgezet de instructies van je arts voor nazorg. Dit omvat het regelmatig schoonmaken van de incisieplaats en het vermijden van infectie door de wond niet aan te raken met vuile handen.
Bewaak symptomen van infectie
Na een infectie of operatie is het belangrijk om de symptomen van TSS in de gaten te houden. Als je tekenen van infectie opmerkt, zoals roodheid, zwelling, pijn of een etterende wond, neem dan onmiddellijk contact op met je arts. Snelle behandeling van infecties kan helpen om complicaties, zoals TSS, te voorkomen.
Let ook op algemene symptomen zoals plotselinge koorts, spierpijn, misselijkheid, braken en diarree. Als je deze symptomen hebt, vooral in combinatie met een recente operatie of infectie, zoek dan onmiddellijk medische hulp om de kans op toxisch shock syndroom te minimaliseren.
Langdurige nazorg en opvolging
Na het acute stadium van toxisch shock syndroom is het belangrijk om regelmatig opvolging te hebben bij je arts om eventuele langetermijncomplicaties te voorkomen. Sommige patiënten kunnen last hebben van aanhoudende vermoeidheid, orgaanproblemen of andere gezondheidsproblemen na een TSS-episode. Je arts kan je helpen bij het opstellen van een behandelplan om deze complicaties te beheren en je herstel te bevorderen.
In sommige gevallen kan fysiotherapie of psychologische ondersteuning nodig zijn om je fysieke en emotionele welzijn te ondersteunen na een ernstige infectie zoals TSS. Het herstelproces kan variëren afhankelijk van de ernst van de aandoening en de snelheid van de behandeling, maar met de juiste zorg kunnen de meeste patiënten volledig herstellen.
Preventieve maatregelen voor toekomstige episodes
Om toekomstige episodes van toxisch shock syndroom te voorkomen, is het belangrijk om risicofactoren te begrijpen en preventieve maatregelen te nemen. Dit omvat het vermijden van tampons voor lange periodes zonder verwisselen, het verbeteren van de hygiëne bij het behandelen van wonden en het volgen van de medische instructies bij infecties of chirurgische ingrepen.
Daarnaast kan je arts aanbevelen om bepaalde risicovolle medische behandelingen of situaties te vermijden als je in het verleden TSS hebt gehad, om herhaling te voorkomen. Het begrijpen van de triggers en het nemen van preventieve stappen kan helpen om je gezondheid te beschermen en het risico op toxisch shock syndroom te minimaliseren.
Misvattingen rond toxisch shock syndroom
Toxisch shock syndroom (TSS) is een zeldzame maar ernstige aandoening die wordt veroorzaakt door bacteriële toxines, meestal van Staphylococcus aureus of Streptococcus pyogenes. Hoewel de aandoening vaak wordt geassocieerd met het gebruik van tampons, kan ze ook optreden na infecties, operaties of huidwonden. Er bestaan veel misvattingen over TSS, wat kan leiden tot onderschatting van de risico’s en vertraagde herkenning van de symptomen.
Toxisch shock syndroom komt alleen door tampongebruik
Hoewel het syndroom bekend werd door gevallen bij menstruerende vrouwen die tampons gebruikten, kan het ook optreden na andere bacteriële infecties. Wonden, brandwonden, chirurgische ingrepen of een
huidinfectie kunnen bacteriën de kans geven om toxines te produceren, wat kan leiden tot TSS. Iedereen, ongeacht geslacht of leeftijd, kan het ontwikkelen.
Toxisch shock syndroom is niet ernstig
TSS is een levensbedreigende aandoening die snel medische behandeling vereist. Zonder snelle interventie kunnen complicaties zoals
koorts, orgaanfalen en shock optreden. De ziekte vereist vaak ziekenhuisopname en intensieve behandeling met antibiotica en ondersteunende zorg om de bloeddruk te stabiliseren en orgaanfalen te voorkomen.
Symptomen van toxisch shock syndroom zijn altijd duidelijk
De symptomen van TSS kunnen in eerste instantie vaag en griepachtig zijn, zoals spierpijn, misselijkheid en duizeligheid. Dit maakt het moeilijk om de aandoening onmiddellijk te herkennen. In een later stadium kunnen ernstigere klachten zoals plotselinge
bloeddrukdaling, huiduitslag en verwardheid optreden. Omdat de aandoening zich snel kan verergeren, is het cruciaal om alert te zijn op vroege signalen.
Alleen vrouwen lopen risico op toxisch shock syndroom
Hoewel TSS vaak in verband wordt gebracht met menstruerende vrouwen, kunnen mannen, kinderen en postmenopauzale vrouwen ook getroffen worden. Bacteriële toxines kunnen zich ontwikkelen in elke situatie waarin bacteriën snel kunnen groeien, zoals bij infecties van wonden of na een operatie. Mensen met een verzwakt immuunsysteem lopen een verhoogd risico.
Toxisch shock syndroom kan niet terugkeren
Helaas kan iemand die eenmaal TSS heeft gehad, opnieuw risico lopen op een infectie. De bacteriën die de toxines produceren, kunnen opnieuw het lichaam binnendringen en een nieuwe episode van TSS veroorzaken. Mensen die eerder TSS hebben gehad, wordt aangeraden om voorzorgsmaatregelen te nemen, zoals het vermijden van hoog-absorberende tampons en het zorgvuldig behandelen van wonden.
Antibiotica alleen kunnen toxisch shock syndroom genezen
Hoewel antibiotica essentieel zijn om de bacteriële infectie te bestrijden, zijn andere medische interventies vaak nodig. Behandeling kan het toedienen van vocht en
elektrolyten omvatten om de bloeddruk op peil te houden, zuurstoftherapie en in ernstige gevallen dialyse als de nieren aangetast zijn. Het vroeg herkennen en behandelen van de aandoening is cruciaal om complicaties te verminderen.
Lees verder