Toxisch shock syndroom: Ernstige bacteriële infectie

Het toxisch shocksyndroom (TSS) is een ernstige bacteriële infectie die kan leiden tot koorts, een schok en schade aan meerdere organen. De aandoening wordt veroorzaakt door een toxine (gifstof) die wordt uitgescheiden door bepaalde bacteriën. Deze bacteriën, die doorgaans goedaardig zijn en zich op de huid, in de neus of in de vagina bevinden, kunnen onder specifieke omstandigheden zoals verkeerd gebruik van tampons gaan overgroeien en toxines uitscheiden. De behandeling van TSS omvat het gebruik van antibiotica om de toxines uit het lichaam te verwijderen, naast ondersteunende zorg. Hoewel de meeste patiënten goed reageren op de behandeling, kunnen complicaties soms leiden tot overlijden.

• Synoniemen voor toxisch shock syndroom
• Epidemiologie: Voorkomen bij vrouwen en kinderen
• Oorzaken
• Risicofactoren: Belangrijke risico’s
• Symptomen: Kenmerken van toxisch shock syndroom
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Prognose van TSS
• Preventie

Synoniemen voor toxisch shock syndroom

Het toxisch shocksyndroom werd vroeger vaak aangeduid als de ‘tamponziekte’, vanwege de associatie met verkeerd tampongebruik. De term wordt ook wel als één woord geschreven: toxischeshocksyndroom. De afkorting voor deze aandoening is ‘TSS’.

Epidemiologie: Voorkomen bij vrouwen en kinderen

Hoewel het toxisch shocksyndroom vaker voorkomt bij vrouwen, vooral tijdens de menstruatieperiode, kan het ook kinderen, postmenopauzale vrouwen en mannen treffen. Epidemiologische gegevens zijn vooral beschikbaar voor menstruerende vrouwen die tampons gebruiken, waarbij ongeveer 3-15 op de 100.000 vrouwen deze aandoening ontwikkelen. De ziekte komt echter minder vaak voor dan eerder werd gedacht.

Oorzaken

Het toxisch shocksyndroom wordt meestal veroorzaakt door stafylokokkenbacteriën, met name Staphylococcus aureus, die een exotoxine uitscheiden. Toxine-afscheidende streptokokken (met name Streptococcus pyogenes) kunnen ook betrokken zijn bij de aandoening. Hoewel het syndroom vroeger voornamelijk werd geassocieerd met vaginale kolonisatie door tampons, kan het ook optreden bij andere situaties zoals huidinfecties, brandwonden, en postoperatieve complicaties. Het is nu bekend dat minder dan de helft van de gevallen gerelateerd is aan tampongebruik.

Risicofactoren: Belangrijke risico’s

Risicofactoren voor het ontwikkelen van het toxisch shocksyndroom omvatten:

• Brandwonden: Deze kunnen een bron zijn van bacteriële infectie die leidt tot TSS.
• Menstruatieperiode: Vooral bij het gebruik van tampons of menstruatiecups.
• Infectie met Staphylococcus aureus: Stafylokokkeninfecties kunnen bijdragen aan de ontwikkeling van TSS.
• Recente bevalling: Dit verhoogt het risico door de aanwezigheid van bacteriën en veranderingen in het lichaam.
• Recente operatie: Postoperatieve infecties kunnen leiden tot TSS.
• Virale infecties: Zoals waterpokken of een verkoudheid.
• Fremd voorwerp of vullingen: Bijvoorbeeld na een neusbloeding.
• Wondinfectie na operatie: Kan de kans op TSS verhogen.
• Menstruatiecups: Hoewel ze vaak als alternatief voor tampons worden gezien, kan het gebruik van een menstruatiecup die niet goed wordt onderhouden, de kans op TSS verhogen door het mogelijk ophopen van bacteriën.
• Tampongebruik: Het risico op TSS stijgt bij langdurig gebruik van tampons, vooral bij zeer absorberende types of bij onjuist gebruik. Tampons die verzadigd zijn met bloed bevorderen de groei van bacteriën.
• Tracheïtis: TSS kan ook worden geassocieerd met tracheïtis veroorzaakt door stafylokokkenbacteriën.

Symptomen: Kenmerken van toxisch shock syndroom

Shock

Patiënten met toxisch shocksyndroom ervaren vaak een plotselinge en hoge koorts, samen met diarree, spierpijn, rillingen en braken. Shock kan zich uiten in een lage bloeddruk (hypotensie), trage ademhaling (bradypneu), koud zweten, duizeligheid, desoriëntatie en verwardheid.

Bloedingen

De aandoening kan leiden tot verspreide intravasale stolling (DIC), wat kan resulteren in een verhoogde bloedingsneiging en symptomen zoals rode ogen, een rode keel, een rode mond en een aardbeientong (een felrode tong met hobbelige papillen).

Huiduitslag

Er ontstaat vaak een uitgebreide huiduitslag aan de handpalmen en voetzolen die lijkt op zonnebrand. De huid kan vlekjes vertonen en gaan vervellen, wat kenmerkend is voor deze aandoening.

Orgaanfalen

Toxisch shocksyndroom kan leiden tot ontsteking van de ruggenmerg- en hersenvliezen (meningitis), wat gepaard gaat met hoofdpijn en epileptische aanvallen. Het kan ook geassocieerd worden met het Acute Respiratory Distress Syndrome (ARDS), een ernstige longaandoening, en hartfalen. Tijdelijke nierinsufficiëntie kan eveneens optreden als gevolg van de ziekte.

Diagnose en onderzoeken

Er is geen specifieke diagnostische test voor toxisch shocksyndroom. Een bloedonderzoek kan afwijkingen zoals hypocalciëmie (verlaagd calciumgehalte) en trombocytopenie (verlaagd aantal bloedplaatjes) aantonen. Een urineonderzoek kan informatie geven over de aanwezigheid van stafylokokken en/of streptokokken. Daarnaast kan een uitstrijkje van de vagina of keel nodig zijn voor laboratoriumonderzoek. Om de ernst van de aandoening te beoordelen, kunnen aanvullende beeldvormende onderzoeken zoals een CT-scan, een lumbale punctie (ruggenmergprik) en/of een röntgenfoto worden uitgevoerd.

Behandeling

De behandeling van TSS is voornamelijk ondersteunend, hoewel het noodzakelijk is om het ziekteverwekkende organisme te elimineren. Antibiotica worden toegediend om de bacteriën te bestrijden. Verder kunnen medicijnen worden gebruikt om de bloeddruk te verhogen en uitdrogingsverschijnselen te behandelen. Indien nodig wordt nierdialyse toegepast bij nierfalen. Zuurstoftherapie en een bloedtransfusie kunnen ook noodzakelijk zijn. In sommige gevallen is een chirurgisch debridement vereist om dood weefsel te verwijderen en verdere verspreiding van de infectie te voorkomen.

Prognose van TSS

Ongeveer 5% van de patiënten overlijdt aan het toxisch shocksyndroom, vaak door complicaties zoals shock, nierfalen of meervoudig orgaanfalen. Vroegtijdige diagnose en behandeling verbeteren de overlevingskansen aanzienlijk.

Preventie

Om het risico op toxisch shocksyndroom te verminderen, wordt het volgende aanbevolen:

• Gebruik geen sterk absorberende tampons: Dit kan het risico op TSS verhogen. Gebruik in plaats daarvan tampons met een lagere absorptiecapaciteit of overweeg alternatieven zoals menstruatiecups.
• Houd wonden schoon en droog: Bedek wonden met een schoon verband en vervang het regelmatig om infecties te voorkomen.
• Handhygiëne: Zorg voor goede handhygiëne om de verspreiding van bacteriën te minimaliseren.
• Raadpleeg een arts bij infecties: Bij tekenen van infectie of symptomen van TSS, is het belangrijk om onmiddellijk medische hulp te zoeken voor een snelle en effectieve behandeling.

Lees verder

• Shock: Oorzaken, soorten, symptomen, behandeling en prognose