Toxisch shock syndroom: Ernstige bacteriële infectie

Het toxisch shock syndroom is een ernstige bacteriële infectie waarbij de patiënt koorts, een schok en problemen met verschillende lichaamsorganen ervaart. De infectieziekte ontstaat als gevolg van een toxine dat bacteriën uitscheiden. Deze bacteriën zijn normaal gesproken goedaardig en bevinden zich in de neus, in de vagina en op de huid, maar in bepaalde omstandigheden (waaronder foutief tampongebruik) gaan deze bacteriën zich vermenigvuldigen en ernstige symptomen veroorzaken. Naast een ondersteunende behandeling, moet de arts de gifstoffen uit het lichaam verwijderen door het toedienen van antibiotica. Het lichaam reageert normaal gezien zeer goed op de toediening van de medicijnen, maar af en toe komt de patiënt als gevolg van complicaties te overlijden.

• Synoniemen toxische shock syndroom
• Epidemiologie: Veel bij vrouwen
• Oorzaken toxisch shock syndroom
• Risicofactoren: Vaak tampongebruik
• Symptomen: Koorts en schade aan organen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van ziekte met antibiotica
• Prognose bacteriële infectie
• Preventie van ernstige aandoening

Synoniemen toxische shock syndroom

De ziekte werd vroeger bestempeld als de ‘tamponziekte’ omdat dit vaak geassocieerd werd met vrouwen die foutief tampons gebruikten. Verder komt de benaming van de ziekte voor in één woord: toxischeshocksyndroom. De afkorting van de ziekte is ‘TSS’.

Epidemiologie: Veel bij vrouwen

Vaak zijn meisjes in de puberteit of vrouwen jonger dan dertig jaar aangetast door de ziekte, maar het toxisch shock syndroom treft eveneens kinderen, postmenopauzale vrouwen en mannen. Epidemiologische cijfers zijn enkel bekend bij menstruerende meisjes en vrouwen die een tampon gebruiken. Daarvan krijgt 3-15 op 100.000 gevallen te maken met het toxisch shock syndroom.

Oorzaken toxisch shock syndroom

Het toxisch shock syndroom is meestal te wijten aan stafylokokkenbacteriën (meestal Staphylococcus aureus) die een toxine (gifstof) uitscheiden, maar toxine-afscheidende streptokokken (vooral Streptocuccus pyogenes) zijn ook betrokken. Het exotoxine (door levende bacteriën afgescheiden toxine) veroorzaakt symptomen van het toxisch shock syndroom. Hoewel deze bacteriële infectie vroeger geassocieerd werd met vaginale kolonisatie en tampongebruik bij vrouwen, is dit maar bij minder dan de helft van de patiënten het geval. Het toxisch shock syndroom verschijnt eveneens bij huidinfecties, brandwonden en na een operatie.

Risicofactoren: Vaak tampongebruik

Risicofactoren van het toxisch shock syndroom omvatten:

• brandwonden
• de menstruatieperiode
• een infectie met Staphylococcus aureus: stafylokokkeninfectie
• een recente bevalling
• een recente operatie
• een virale infectie zoals waterpokken (infectie met algemene symptomen een een huiduitslag) of een verkoudheid
• een vreemd voorwerp of vullingen (zoals bij een neusbloeding) in het lichaam
• een wondinfectie na de operatie
• menstruatiecups: Vooral een menstruatiecup die ‘gezonder en milieuvriendelijker’ zou zijn dan tampons, verhoogt de kans op het toxisch shock syndroom. Lucht komt namelijk door de cup door waardoor mogelijk meer stafylokokken en andere bacteriën in de vagina terechtkomen.
• tampongebruik: Het risico stijgt wanneer een tampon lang in de vagina aanwezig is, bij zeer absorberende tampons of bij het verkeerd gebruik van de tampons. Een tampon verzadigd met bloed ondersteunt de snelle groei van bacteriën. Polyesterschuim zorgt voor een betere omgeving voor de groei van bacteriën dan katoen of rayonvezels (kunstzijde).
• tracheïtis: Soms is het toxisch shock syndroom ook geassocieerd met tracheïtis (ontsteking van de luchtpijp) wanneer stafylokokkenbacteriën deze luchtpijpontsteking veroorzaken.

Symptomen: Koorts en schade aan organen

Shock

Veel patiënten zijn ernstig ziek bij het toxisch shock syndroom. Patiënten met deze ziekte ervaren een plotselinge aanval van zeer hoge koorts, diarree, spierpijn, rillingen en braken. Tekenen van een shock zijn onder andere een lage bloeddruk (hypotensie), een langzame ademhaling (bradypneu), koud zweten, duizeligheid, desoriëntatie en verwardheid.

Bloedingen

Verder verwijden de bloedvaten en is verspreide intravasale stolling aanwezig, waarbij een bloedingsneiging van de slijmvliezen ontstaat. Rode ogen, een rode keel, een rode mond en een aardbeientong (felrode tong met hobbelige papillen) zijn dan ook mogelijke bloedingsgerelateerde symptomen.

Huid

De patiënt krijgt bovendien te maken met een wijdverspreide huiduitslag aan de handpalmen en voetzolen die er uitziet als zonnebrand (rode, pijnlijke huid door langdurige blootstelling aan de schadelijke UV-stralen van zonlicht). Op de huid ontstaan immers vlekjes en de huid vervelt eveneens.

Orgaanfalen

Verder zijn de ruggenmerg- en hersenvliezen vaak ontstoken (meningitis), wat gepaard gaat met hoofdpijn en epileptische aanvallen. Het Acute Respiratory Distress Syndrome (ARDS), een longaandoening, komt bovendien voor in combinatie met hartfalen (slecht rondpompen van bloed door het hart). Tijdelijke nierinsufficiëntie (onvoldoende werking van de nieren) is tot slot en ander teken van de aandoening.

Diagnose en onderzoeken

Een specifieke diagnostische test is niet voorhanden voor TSS. Uit de resultaten van een bloedonderzoek blijkt dat de patiënt lijdt aan hypocalciëmie (verlaagd calciumgehalte in het bloed) en trombocytopenie (verlaagd aantal bloedplaatjes in het bloed). Een urineonderzoek biedt eveneens informatie over de aanwezigheid van stafylokokken en/of streptokokken. Daarnaast is soms een uitstrijkje nodig van de vagina of de keel voor verder laboratoriumonderzoek. Omdat het toxisch shock syndroom vaak meerdere organen aantast, zet de arts mogelijk nog andere laboratorium- en beeldvormende onderzoeken in zoals een CT-scan, een lumbale punctie (ruggenmergprik: onderzoek van ruggenmerg- en hersenvocht) en/of een röntgenfoto. Hierdoor is hij in staat om de omvang van de ziekte te identificeren.

Behandeling van ziekte met antibiotica

De behandeling is ondersteunend gericht, hoewel het ziekmakend organisme wel uit het lichaam moet verdwijnen. Hiervoor dient de arts antibiotica toe bij patiënten die wegens hun ernstige symptomen in het ziekenhuis verblijven. Verder zet de arts medicijnen in om de bloeddruk te verhogen en eventueel ook vocht om uitdrogingsverschijnselen te behandelen. Bij tekenen van nierfalen is nierdialyse nodig. Zuurstoftherapie en een bloedtransfusie zijn soms essentieel. Af en toe is een chirurgisch debridement nodig om het dood weefsel te verwijderen van de infectieplaats om zo alle bronnen van de infectie te verwijderen.

Prognose bacteriële infectie

Ongeveer 5% van de patiënten komt te overlijden als gevolg van het toxisch shock syndroom, meestal als gevolg van een shock, nierfalen of orgaanfalen.

Preventie van ernstige aandoening

Vrouwen krijgen het advies om geen sterk absorberende tampons te dragen omdat hierdoor de kans stijgt op het toxisch shock syndroom. Verder is het nodig om een wonde schoon en droog te houden en te bedekken en het verband regelmatig te vervangen. Een goede handhygiëne is eveneens essentieel. Bij tekenen van een infectie is het tot slot verstandig om meteen een arts op te zoeken zodat een snelle behandeling mogelijk is.

Lees verder

• Shock: Oorzaken, soorten, symptomen, behandeling en prognose