Gasgangreen: Bacteriële infectie met ophoping van gas

Gasgangreen is een ernstige bacteriële infectie die leidt tot het afsterven van huid- en weefselcellen. Deze infectie wordt meestal veroorzaakt door bacteriën die de huid binnendringen via een wond of letsel. Een kenmerkend aspect van gasgangreen is de productie van gassen door de bacteriën, wat hoorbaar is wanneer de huid opzwelt en druk uitoefent op de pijnlijke plek. Het afsterven van weefsels kan snel optreden, en de voortgang van de ziekte is vaak zeer snel. Tijdige behandeling is cruciaal en omvat zowel antibiotica als chirurgische ingrepen om het dode weefsel te verwijderen en verdere verspreiding van de infectie te voorkomen. Ondersteunende zorg is ook nodig om pijn te verlichten en de algemene conditie van de patiënt te verbeteren. Complicaties kunnen snel en ernstig zijn, en om ernstige gevolgen zoals amputatie of overlijden te voorkomen, moet snel worden ingegrepen bij het verschijnen van symptomen.

• Epidemiologie
• Mechanisme
• Oorzaken gasgangreen
• Risicofactoren
• Risicogroepen
• Symptomen van ernstige bacteriële infectie: Afsterven van weefsels
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Prognose
• Complicaties van gasgangreen
• Preventie en vroege herkenning

Epidemiologie

Gasgangreen, ook wel gangreen door Clostridium-infectie genoemd, is een levensbedreigende aandoening die zich meestal ontwikkelt na besmetting met bepaalde soorten bacteriën, vooral Clostridium perfringens. De incidentie van gasgangreen is relatief laag, maar het komt nog steeds voor in gebieden met beperkte toegang tot medische zorg of in gevallen van ernstige trauma's, zoals bij oorlog, ongevallen of infecties die ontstaan uit onhygiënische omstandigheden.

Incidentie in ontwikkelde landen

In ontwikkelde landen is de incidentie van gasgangreen relatief zeldzaam. Dankzij verbeterde medische zorg, vaccinaties en preventieve maatregelen zijn de gevallen sterk afgenomen. Wanneer gasgangreen wel optreedt, is het meestal het gevolg van ernstige verwondingen, zoals grote open wonden of chirurgische complicaties.

Incidentie in ontwikkelingslanden

In ontwikkelingslanden blijft gasgangreen een probleem, vooral in gebieden waar toegang tot gezondheidszorg beperkt is en waar infecties niet adequaat kunnen worden behandeld. De kans op gasgangreen neemt toe in situaties van slechte hygiëne, onvoldoende medische zorg en slechte wondverzorging.

Verhoogde incidentie bij specifieke aandoeningen

Gasgangreen komt ook vaker voor bij patiënten met bepaalde onderliggende aandoeningen, zoals diabetes, immuunsuppressie door medicatie of ziekte, of circulatiestoornissen. Deze aandoeningen kunnen de weerstand tegen infecties verzwakken en de kans op complicaties vergroten.

Mechanisme

Gasgangreen wordt veroorzaakt door de infectie van weefsels door anaerobe bacteriën, voornamelijk Clostridium-soorten, die zich snel vermenigvuldigen in zuurstofarme omgevingen. Deze bacteriën produceren toxines die weefselbeschadiging en de karakteristieke gasvorming veroorzaken.

Bacteriële infectie en weefselschade

Clostridium perfringens, de meest voorkomende veroorzaker van gasgangreen, is een anaerobe bacterie die snel groeit in beschadigd weefsel met beperkte zuurstoftoevoer. De bacteriën breiden zich uit door de productie van krachtige toxines die de bloedvaten beschadigen, de bloedtoevoer verminderen en necrose (weefselafsterving) veroorzaken.

Gasvorming en symmetrie van de infectie

De bacteriën produceren gassen zoals waterstof, kooldioxide en stikstof als bijproduct van hun metabolisme. Deze gassen zorgen voor de karakteristieke 'gasvorming' die zichtbaar is bij radiografisch onderzoek van het geïnfecteerde weefsel en dragen bij aan de snelle verspreiding van de infectie door het lichaam.

Toxines en systemische complicaties

De toxines die door Clostridium perfringens worden geproduceerd, kunnen snel in de bloedbaan terechtkomen en leiden tot systemische complicaties zoals sepsis, orgaanfalen en shock. Het snelle effect van deze toxines is de reden waarom gasgangreen vaak snel fataal is zonder adequate behandeling.

Oorzaken gasgangreen

Gasgangreen ontstaat door een infectie met de bacterie Clostridium (meestal Clostridium perfringens). Andere bacteriën, zoals groep A streptokokken, Staphylococcus aureus (stafylokokken), en Vibrio vulnificus, kunnen ook gasgangreen veroorzaken, hoewel dit minder vaak voorkomt. De infectie ontwikkelt zich meestal uit een diepe, besmette wond. De initiële infectie begint in necrotisch (afstervend) weefsel dat is ontstaan door het oorspronkelijke letsel. Terwijl de bacteriën zich vermenigvuldigen, produceren ze gassen en toxines (gifstoffen) die weefsels, cellen en bloedvaten beschadigen. De toxines veroorzaken weefselsterfte en bevorderen de snelle verspreiding van de anaerobe bacteriën (bacteriën die geen zuurstof nodig hebben). Het gas dat ontstaat bij gasgangreen bestaat uit een mengsel van waterstof, kooldioxide, stikstof en zuurstof. Deze toxines zijn ook verantwoordelijk voor de systemische symptomen van gasgangreen.

Risicofactoren

Gasgangreen is vaak geassocieerd met trauma’s zoals slagveldwonden en natuurrampen zoals aardbevingen en orkanen. Andere risicofactoren zijn onder meer:

• Patiënten die een (criminele) abortus hebben ondergaan
• Patiënten die intramusculaire injecties (injecties in de spieren) hebben gekregen
• Patiënten die intraveneus drugs gebruiken (injecteren van drugs via een ader)
• Patiënten die langdurig corticosteroïden (krachtige ontstekingsremmers) gebruiken
• Patiënten die recent een buikoperatie hebben ondergaan
• Patiënten met vuile wonden
• Patiënten met chronisch alcoholmisbruik
• Patiënten met darmkanker
• Patiënten met diabetes mellitus (suikerziekte)
• Patiënten met een bloedvatziekte, zoals atherosclerose (verharding van de slagaders)
• Patiënten met een infectie van het perineum (bilnaad) of scrotum (balzak)
• Patiënten met recent trauma, zoals brandwonden, open breuken en grote spierbetrokkenheid (bijvoorbeeld in de dij)
• Patiënten met ondervoeding

Risicogroepen

Gasgangreen komt vaker voor in bepaalde risicogroepen die een verhoogde vatbaarheid hebben voor de aandoening door onderliggende gezondheidstoestand of externe factoren.

Ouderen en verzwakt immuunsysteem

Ouderen en mensen met verzwakte immuunsystemen lopen een groter risico op gasgangreen, omdat hun vermogen om infecties af te weren minder effectief is. Dit geldt voor mensen met ziekten zoals kanker, HIV, of auto-immuunziekten, of voor degenen die immuunsuppressieve medicatie gebruiken.

Mensen met vasculaire aandoeningen

Patiënten met vaatziekten, zoals perifere arteriële ziekte, hebben een verhoogd risico op gasgangreen omdat de bloedtoevoer naar de weefsels is verminderd, wat de zuurstoftoevoer naar de weefsels belemmerd en een gunstige omgeving voor bacteriële groei creëert.

Chirurgische patiënten

Chirurgische ingrepen, vooral bij trauma- of infectierisicooperaties, kunnen gasgangreen uitlokken, vooral wanneer er een infectie optreedt in een niet-hygiënische omgeving. Ook complicaties zoals niet-adequate wondverzorging of het onvermogen om infecties snel te beheersen, kunnen het risico verhogen.

Symptomen van ernstige bacteriële infectie: Afsterven van weefsels

Gasgangreen ontwikkelt zich plotseling en de ziekteprogressie is snel. De infectie begint vaak op de plaats van een trauma of recentelijke operatiewond. In de vroege stadia is er vaak geen merkbare huidirritatie of pijn. Na verloop van tijd sterven de huid, het onderliggende bindweefsel en de spieren af. Dit leidt tot zwelling van de huid en pijn, die kan variëren van matig tot ernstig. Wanneer men op de gezwollen huid drukt, kan het opgehoopte gas hoorbaar zijn. De patiënt ervaart een algemeen ziek gevoel, vaak gepaard met koorts of een verhoogde lichaamstemperatuur. Zweten en uitdroging zijn andere systemische symptomen van de infectie. De huidskleur varieert van bleek tot roodbruin en wordt geleidelijk zwart naarmate het weefsel afsterft. Soms vormen zich grote bovenzijde blaren met een stinkende, roodbruine inhoud. Door zenuwschade kan de patiënt ongevoelig worden voor pijn.

Alarmsymptomen

Gasgangreen heeft specifieke alarmsymptomen die wijzen op de noodzaak van onmiddellijke medische interventie. Deze symptomen omvatten zowel lokale als systemische tekenen van infectie en weefselbeschadiging.

Lokale symptomen: pijn, zwelling en gasvorming

Een van de eerste tekenen van gasgangreen is plotselinge en ernstige pijn rond de wond of het beschadigde weefsel. Er ontstaat vaak zwelling, gevolgd door het ontwikkelen van een gasachtige ophoping in het weefsel, wat kan worden gedetecteerd bij röntgenfoto's.

Systemische symptomen: koorts en shock

Patiënten kunnen koorts ontwikkelen als reactie op de infectie, die snel kan escaleren naar sepsis, waarbij de bloeddruk daalt en organen beginnen te falen. Shock is een levensbedreigende complicatie van gasgangreen die onmiddellijke medische behandeling vereist.

Veranderde huidskleur en geur

De huid boven het geïnfecteerde gebied kan een grauwe of grijze tint krijgen en soms een kenmerkende rotte geur produceren door de afbraak van weefsel door de bacteriën.

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk onderzoek

De arts zal de wond onderzoeken en druk uitoefenen op de huid om het onderhuids gas te voelen. Andere tekenen zoals een verhoogde hartslag (tachycardie) en lage bloeddruk (hypotensie) kunnen wijzen op een ernstiger toestand zoals shock.

Diagnostisch onderzoek

Een analyse van het wondvocht kan nuttig zijn. Beeldvormende onderzoeken zoals een röntgenfoto, CT-scan en/of MRI-scan kunnen helpen bij het identificeren van gasophoping in de weefsels.

Differentiële diagnose

In de vroege stadia kan gasgangreen lijken op necrotiserende fasciitis (afsterven van weefsels door vleesetende bacteriën). De symptomen kunnen ook overeenkomen met anaërobe cellulitis (huidinfectie met rode en gezwollen huid) met myonecrose.

Behandeling

De behandeling van gasgangreen vereist een urgente chirurgische ingreep om necrotisch weefsel te verwijderen (debridement). Daarnaast worden antibiotica zoals benzylpenicilline en clindamycine vaak voorgeschreven. In ernstige gevallen kan amputatie van een been of arm noodzakelijk zijn om de verdere verspreiding van de infectie te stoppen. Hyperbare zuurstoftherapie kan ook worden overwogen, hoewel de effectiviteit kan variëren. Pijnstillers worden ingezet om de pijn te verlichten, en vocht wordt toegediend bij uitdrogingsverschijnselen. Bovendien is een gezonde en evenwichtige voeding cruciaal voor herstel.

Prognose

Als gasgangreen niet tijdig wordt behandeld, kan dit leiden tot een ernstige toestand van shock, lage bloeddruk, nierfalen, coma en zelfs overlijden. De sterftecijfers variëren afhankelijk van de oorzaak: 25% voor trauma- of operatiegerelateerde gevallen, en tot 50-80% voor gevallen veroorzaakt door natuurrampen. De vooruitzichten verbeteren aanzienlijk met een snelle en adequate diagnose en behandeling van gasgangreen.

Complicaties van gasgangreen

Mogelijke complicaties van gasgangreen omvatten:

• Angst
• Coma
• Delirium (acute verwardheid met veranderingen in hersenfunctie)
• Shock
• Geelzucht met leverbeschadiging
• Nierfalen
• Permanente weefselschade
• Stupor (extreme vermindering of verlies van mentale functies, gepaard met onbeweeglijkheid van het lichaam)
• Verspreiding van de infectie door het lichaam (sepsis)

Preventie en vroege herkenning

Preventie van gasgangreen richt zich op het verminderen van risicofactoren zoals ongevallen, infecties en onvoldoende wondverzorging.

Goede wondverzorging

Het belangrijkst voor de preventie van gasgangreen is het zorgen voor een goede wondverzorging. Wonden moeten snel en effectief worden schoongemaakt, gedesinfecteerd en indien nodig worden gehecht of bedekt om infecties te voorkomen.

Vaccinatie en infectiebeheersing

Vaccinatie tegen tetanus, een ziekte die vaak samengaat met gasgangreen, kan het risico verlagen. Daarnaast kunnen maatregelen om infecties te beheersen, zoals het vermijden van onhygiënische omstandigheden en het tijdig behandelen van infecties, het risico verminderen.

Chirurgische voorzorgsmaatregelen

Bij patiënten die een chirurgische ingreep ondergaan, moeten voorzorgsmaatregelen worden getroffen om infecties te voorkomen. Dit omvat steriele technieken, het snel behandelen van eventuele infecties en het goed onderhouden van wondgenezing.

Lees verder

• Gangreen: Afsterven van weefsel met wijzigingen aan de huid
• Amputatie: Oorzaken, operatie en revalidatie