Amputatie: Oorzaken, operatie en revalidatie

Een amputatie verwijst naar de chirurgische verwijdering van een lichaamsdeel, hetzij geheel of gedeeltelijk. Deze ingreep kan noodzakelijk zijn door verwondingen, ziektes of tumoren. In sommige gevallen worden baby's met een aangeboren amputatie geboren. Voor een niet-dringende amputatie zijn uitgebreide voorbereidingen nodig om het herstel te bevorderen. Na de operatie zijn er diverse behandelingen en een aangepast revalidatietraject noodzakelijk om complicaties te voorkomen en om de patiënt te ondersteunen bij het leven met het ontbrekende lichaamsdeel.

• Oorzaken van amputatie
• Chondrosarcoom
• Liposarcoom
• Osteosarcoom
• Weichteilsarcoom
• Diabetes mellitus
• Vaatziekten
• Osteomyelitis
• Hypovolemische shock
• Voorbereiding op de operatie
• Tijdens de operatie
• Na de operatie
• Postoperatieve behandelingen
• Complicaties van amputatie
• Revalidatie na een amputatie
• Revalidatieteam
• Prognose en acceptatie

Oorzaken van amputatie

Tumoren
Amputatie kan vereist zijn bij bepaalde tumoren om verdere verspreiding of beschadiging te voorkomen. Voorbeelden zijn:

Chondrosarcoom

Een chondrosarcoom is een vorm van botkanker die ontstaat in kraakbeenweefsel. Dit type tumor kan vaak alleen effectief worden behandeld door amputatie, vooral als het zich heeft verspreid naar nabijgelegen weefsels.

Liposarcoom

Een liposarcoom is een kwaadaardige tumor die ontstaat uit vetweefsel. Omdat deze tumoren stevig en vaak wijdverspreid zijn, kan amputatie noodzakelijk zijn om de kanker onder controle te krijgen.

Osteosarcoom

Een osteosarcoom is een agressieve vorm van botkanker die vooral bij tieners voorkomt. Amputatie kan noodzakelijk zijn als de tumor niet adequaat kan worden verwijderd door andere behandelingen.

Weichteilsarcoom

Een weke-delen sarcoom betreft kanker in de zachte weefsels van het lichaam, zoals spieren en vet. Afhankelijk van de locatie en grootte kan amputatie een optie zijn om de ziekte te beheersen.

Verwondingen
Amputaties zijn soms noodzakelijk na ernstige verwondingen, zoals bij een explosie of een zwaar ongeval. In ongeveer 75% van de gevallen betreft het een amputatie van de armen, vaak door verwoestende trauma's.

Ziekten
Sommige ziekten kunnen leiden tot amputatie als gevolg van ernstige schade aan de ledematen. Voorbeelden zijn:

Diabetes mellitus

Diabetes mellitus kan leiden tot ernstige voetproblemen door neuropathie en slechte circulatie, wat kan resulteren in gangreen en uiteindelijk in amputatie van de aangetaste ledematen.

Vaatziekten

Ziekten zoals de ziekte van Buerger kunnen leiden tot ernstige bloedcirculatieproblemen en zweren, wat de noodzaak van amputatie kan verhogen.

Osteomyelitis

Osteomyelitis is een botinfectie die kan leiden tot een ernstige ontsteking en necrose van het bot, wat in sommige gevallen amputatie vereist.

Hypovolemische shock

Hypovolemische shock door ernstig bloedverlies kan leiden tot een afname van de bloedstroom naar de weefsels, wat gangreen en de noodzaak voor amputatie kan veroorzaken.

Voorbereiding op de operatie

Voor een amputatie vindt een grondige evaluatie plaats, zowel lichamelijk als psychisch, tenzij het om een noodsituatie gaat. Het amputatieteam onderzoekt welke aanpassingen in de leefomgeving nodig zijn. De patiënt kan vooraf gesprekken hebben met een fysiotherapeut en een prothesemaker. Het is ook nuttig om contact te zoeken met mensen die al een amputatie hebben ondergaan via zelfhulpgroepen. Deze voorbereidingen zijn essentieel voor een effectief herstel.

Tijdens de operatie

Een amputatie wordt uitgevoerd onder algehele narcose of door middel van een epidurale verdoving, waarbij alleen de onderste helft van het lichaam verdoofd is. De chirurg verwijdert het lichaamsdeel en past chirurgische technieken toe om de functie van het resterende lichaamsdeel te verbeteren en complicaties te voorkomen.

Na de operatie

Na de amputatie wordt de wond gehecht met hechtingen of chirurgische nietjes. Een verband wordt aangebracht en er kan een drain worden geplaatst om overtollig vocht af te voeren. Het verband wordt na enkele dagen verwijderd. De patiënt krijgt mogelijk zuurstof via een masker en vocht via een infuus. Afhankelijk van de amputatie kan een blaaskatheter worden geplaatst. Pijnstilling is vaak noodzakelijk.

Postoperatieve behandelingen

Fysiotherapie
Direct na de operatie start fysiotherapie om de bloedcirculatie te verbeteren en bloedstolsels te voorkomen. De patiënt wordt aangemoedigd om oefeningen uit te voeren om de mobiliteit te bevorderen.

Pijnverlichting
De volgende medicijnen kunnen helpen bij het verlichten van (fantoom)pijn:

• Anticonvulsiva
• Antidepressiva (gericht op de zenuwen in het amputatiegebied)
• Corticosteroïden of injecties met lokale verdoving
• Niet-steroïde anti-inflammatoire geneesmiddelen (NSAID's), zoals ibuprofen
• Opioïden, zoals codeïne of morfine

Zwelling verminderen
Zwelling van het resterende lichaamsdeel is normaal na een amputatie. Speciale kledij kan helpen om de zwelling te verminderen en kan ook de fantoompijn verlichten.

Complicaties van amputatie

Complicaties na een amputatie kunnen zowel lichamelijk als psychologisch van aard zijn.

Lichamelijke complicaties
Mogelijke lichamelijke complicaties zijn:

• Diep veneuze trombose (DVT), met symptomen zoals pijn en zwelling in het been
• Langzame wondgenezing en wondinfectie
• Longontsteking (pneumonie)
• Hartcomplicaties, zoals een hartaanval
• Fantoompijn

Psychologische complicaties
Psychologische complicaties kunnen zijn:

• Angst
• Depressie
• Suïcidale gedachten
• Ontkenning van de amputatie en weigering om therapieën te volgen
• Posttraumatische stressstoornis (PTSS), vooral als de amputatie het gevolg is van een trauma
• Verdriet

Revalidatie na een amputatie

Doelen van revalidatie
Revalidatie na een amputatie richt zich op het herstellen van functionaliteit, zelfzorg en mobiliteit. Het doel is om de patiënt te helpen zijn of haar mogelijkheden optimaal te benutten. De revalidatie omvat zowel fysieke als emotionele ondersteuning en vereist vaak een langdurig en intensief proces.

Inhoud van het revalidatieprogramma
Het revalidatieprogramma kan de volgende elementen omvatten:

• Emotionele ondersteuning tijdens het rouwproces en de aanpassing aan een nieuw lichaam
• Training in het gebruik van hulpmiddelen en protheses
• Jobcoaching en beroepsmatige re-integratie
• Verbeteren van motorische vaardigheden en dagelijkse activiteiten
• Oefeningen voor spierkracht, uithoudingsvermogen en balans
• Behandeling van pijn, zowel postoperatief als fantoompijn
• Aanpassingen van de thuisomgeving voor veiligheid en toegankelijkheid
• Voedingsadvies ter bevordering van genezing en algehele gezondheid
• Zorg voor wondgenezing en het stomp

Revalidatieteam

Het revalidatieteam bestaat uit diverse professionals die samen werken aan het herstel van de patiënt. Het team kan onder meer de volgende leden omvatten:

• Een aalmoezenier
• Een ergotherapeut
• Een fysiotherapeut
• Een internist
• Een jobcoach
• Een orthopedisch instrumentenmaker
• Een orthopedist / orthopedisch chirurg
• Een prothesemaker
• Een psychiater
• Een psycholoog
• Een revalidatiearts
• Een sociaal werker / maatschappelijk assistent

Prognose en acceptatie

Veel patiënten ontdekken dat het leven met een ontbrekend lichaamsdeel beter haalbaar is dan verwacht. Anderen hebben meer tijd nodig om zich aan te passen aan het nieuwe lichaamsbeeld en de bijbehorende beperkingen. Met geduld, liefde en begeleiding kunnen patiënten leren omgaan met hun situatie. Het is cruciaal dat de omgeving de patiënt blijft zien als een volwaardig persoon, wat bijdraagt aan een positieve acceptatie en een succesvolle revalidatie.

Lees verder

• Fantoompijn: Pijn en sensaties in ledemaat na amputatie