Speekselklierstenen: Pijn en zwelling in mond en gezicht
Een speekselkliersteen is een verkalkte structuur die zich vormt in de speekselklieren. Deze stenen zorgen voor een obstructie van de klieren, waardoor de afvloed van speeksel in de mond gedeeltelijk of geheel belemmerd is. De meeste stenen tasten de onderkaakspeekselklier in de mondholte aan. Minder vaak zijn de oorspeekselklieren aan de binnenkant van de wangen of de sublinguale speekselklieren onder de tong aangetast. Veel patiënten met de aandoening hebben meerdere stenen. De patiënt heeft een pijnlijke zwelling van de klier. Bij de meeste patiënten is een kleine operatie nodig om de steen of stenen te verwijderen. Het is onbekend waarom de stenen zich precies ontwikkelen, al zijn wel enkele risicofactoren bekend.
Synoniemen van speekselklierstenen
Speekselklierstenen zijn eveneens gekend onder deze synoniemen:
- sialolith
- sialolithiase
- speeksel calculus
- speekselklierkanaalstenen
- speekselstenen
Epidemiologie stenen in speekselklier
Speekselklierstenen komen relatief vaak voor en zijn een belangrijke oorzaak van speekselklierobstructie. Wereldwijd wordt de prevalentie van speekselklierstenen geschat op ongeveer 1 op de 1000 mensen. De meeste gevallen zijn echter asymptomatisch of mild van aard en worden vaak niet gediagnosticeerd. De aandoening komt het meest voor bij volwassenen, met een piek tussen de 30 en 60 jaar.
Incidentie en prevalentie
De incidentie van speekselklierstenen varieert sterk afhankelijk van geografische en demografische factoren. In westerse landen wordt de prevalentie geschat tussen de 1% en 5%, maar het komt minder vaak voor in ontwikkelingslanden. De aandoening is vaker bij mannen dan bij vrouwen, met een man-vrouwverhouding van ongeveer 2:1.
Leeftijdspieken en geslachtsverschillen
Speekselklierstenen komen meestal voor bij mensen tussen de 30 en 60 jaar, met een piek bij mannen van middelbare leeftijd. De aandoening is zeldzaam bij kinderen en ouderen, hoewel het bij ouderen vaker gepaard gaat met andere ziekten zoals diabetes of verminderde speekselproductie.
Geografische en culturele verschillen
In westerse landen met een dieet dat relatief arm is aan vocht, maar rijk aan zout en vet, komt de aandoening vaker voor. In andere delen van de wereld, waar het dieet rijker is aan vers fruit en groenten, is de prevalentie lager.
Mechanisme
Speekselklierstenen ontstaan wanneer mineralen, voornamelijk calciumzouten, zich ophopen in de speekselklieren en zich verdichten tot een steen. Dit proces wordt vaak gestimuleerd door een verminderde speekselstroom of een verstoorde samenstelling van het speeksel, wat leidt tot de vorming van stenen.
Oorzaken van verstoorde speekselproductie
De afzetting van mineralen in het speeksel kan worden veroorzaakt door verschillende factoren, zoals uitdroging, medicijngebruik of medische aandoeningen die de speekselproductie beïnvloeden, zoals het Sjögren-syndroom. Als de speekselstroom afneemt, kunnen mineralen in het speeksel zich ophopen en kristalliseren, wat leidt tot de vorming van stenen.
Stenen en obstructie van het kanaal
De vorming van speekselklierstenen leidt tot obstructie van de speekselklieren, wat de normale speekselstroom belemmert. Dit kan symptomen veroorzaken zoals zwelling, pijn en een droge mond. Naarmate de steen groter wordt, neemt de obstructie toe, wat leidt tot een verhoogd risico op secundaire infecties.
Samenstelling van speekselklierstenen
De meeste speekselklierstenen bestaan uit calciumfosfaat en calciumcarbonaat, maar andere mineralen, zoals magnesiumfosfaat, kunnen ook een rol spelen in de vorming van stenen. Het speeksel zelf speelt een cruciale rol in het proces, vooral bij mensen met een verstoorde speekselsamenstelling.
Oorzaken aandoening
Speekselklierstenen vormen zich wanneer chemicaliën in het
speeksel zich ophopen in de afvoerbuis of de klier. De stenen bevatten meestal
calcium. De exacte oorzaak is onbekend.
Enkele factoren verhogen de kans op een lagere speekselproductie en/of verdikt speeksel wat mogelijk leidt tot speekselklierstenen. Deze factoren omvatten
dehydratie (de
medische term voor uitdroging), een slechte voeding en het gebruik van bepaalde
medicijnen waaronder bloeddrukmedicatie, psychofarmaca, blaasmedicatie en
antihistaminica. Antihistaminica zijn stoffen die de werking van histamine tegengaan waardoor (afhankelijk van de soort antihistaminicum) het lichaam een
allergische reactie bestrijdt. Daarnaast verhoogt een trauma aan de speekselklieren eveneens het risico voor speekselklierstenen.
Risicofactoren
Er zijn verschillende risicofactoren die de kans op het ontwikkelen van speekselklierstenen vergroten. Deze factoren kunnen zowel anatomisch als fysiologisch zijn.
Verminderde speekselproductie
Een van de grootste risicofactoren voor speekselklierstenen is verminderde speekselproductie, die kan optreden door uitdroging, het gebruik van bepaalde medicijnen (zoals antihistaminica, diuretica en antidepressiva) of aandoeningen zoals het Sjögren-syndroom, waarbij de speekselklieren worden aangetast.
Chronische speekselklierinfecties
Patiënten die vaak last hebben van speekselklierinfecties of ontstekingen lopen een verhoogd risico op speekselklierstenen. Infecties kunnen de samenstelling van het speeksel veranderen, wat bijdraagt aan de vorming van stenen.
Medicatiegebruik
Bepaalde medicijnen, zoals antihistaminica, antidepressiva, diuretica en decongestiva, kunnen de speekselproductie verminderen en bijdragen aan de vorming van speekselklierstenen. Dit komt omdat de afname van de speekselstroom de kans op kristallisatie vergroot.
Risicogroepen
Bepaalde groepen hebben een verhoogd risico op het ontwikkelen van speekselklierstenen, afhankelijk van genetische, medische en omgevingsfactoren.
Ouderen
Bij ouderen komt speekselklierstenen vaker voor vanwege de verminderde speekselproductie die gepaard gaat met veroudering. Dit kan het risico op obstructie en ontsteking verhogen.
Mensen met auto-immuunziekten
Patiënten met aandoeningen zoals het Sjögren-syndroom of andere auto-immuunziekten die de speekselklieren aantasten, hebben een verhoogd risico op het ontwikkelen van speekselklierstenen door verminderde speekselproductie en verandering in de speekselsamenstelling.
Mensen met een droge mond (xerostomie)
Patiënten die last hebben van xerostomie, een aandoening waarbij de speekselklieren onvoldoende speeksel produceren, lopen een verhoogd risico op speekselklierstenen. Dit kan worden veroorzaakt door medische aandoeningen, medicatiegebruik of stralingstherapie.
Symptomen: Pijn en zwelling aan mond en gezicht
De patiënt met speekselklierstenen heeft geen symptomen wanneer de
stenen zich ontwikkelen, maar als de stenen een maximale omvang hebben gekregen waardoor ze de afvoerbuis blokkeren, vloeit het speeksel terug in de klier, waardoor
pijn en zwelling ontstaat aan de mond en het
gezicht.
De pijn komt en gaat maar verergert wel steeds, en dan met name bij het eten en kauwen. Hierop volgt mogelijk een
ontsteking en infectie in de getroffen klier. De grootte van de steen varieert van minder dan 1 mm tot een diameter van enkele centimeters. Ongeveer 9 op de 10 stenen zijn minder dan 10 mm in grootte.
Alarmsymptomen
Speekselklierstenen kunnen verschillende symptomen veroorzaken die wijzen op de aanwezigheid van een obstructie of ontsteking in de speekselklier.
Pijn en zwelling in de speekselklier
Een van de meest voorkomende symptomen is pijn en zwelling ter plaatse van de speekselklier, vooral wanneer de speekselklier wordt aangespoord om speeksel te produceren, bijvoorbeeld bij het eten. Dit komt doordat de speekselstroom wordt belemmerd door de steen.
Droge mond en moeilijkheden bij slikken
Patiënten met speekselklierstenen kunnen moeite hebben met het slikken van voedsel, vooral vast voedsel, vanwege de verminderde speekselproductie. Dit kan gepaard gaan met een droge mond (xerostomie), wat ongemak veroorzaakt bij het spreken of eten.
Infectie en koorts
Bij infectie van de speekselklier, die kan optreden wanneer de steen de normale speekselafvoer verhindert, kunnen symptomen zoals koorts, pijnlijke zwelling en roodheid optreden. Dit vereist vaak medische interventie om verdere complicaties te voorkomen.
Diagnose en onderzoeken van de klier bij de patiënt
Lichamelijk onderzoek
De diagnose van een speekselkliersteen gebeurt aan de hand van een grondig lichamelijk onderzoek op basis van de zichtbare symptomen. De mondholte is rood en de klier is gezwollen. Bij een verder lichamelijk onderzoek voelt de arts een harde
knobbel, als de steen zich vlakbij het uiteinde van de afvoerbuis bevindt. De patiënt heeft soms een
bultje in de nek. Wanneer de steen vlakbij de submandibulaire afvoerbuisopening ligt, voelt de arts de steen onder de tong.
Diagnostische onderzoeken
Verschillende beeldvormende onderzoeken helpen bij de diagnose van speekselklierstenen. Zo voert een arts een
echografie, een
CT-scan of een
MRI-scan uit.
Differentiële diagnoses
De arts verwart speekselklierstenen af en toe met volgende aandoeningen:
hemangioom /
fleboliet (adersteen) of atherosclerotische verkalking. In principe bestaat echter weinig verwarring over de diagnose.
Behandeling van steen in speekselklier
Bij kleine stenen stimuleert de patiënt de speekselproductie door te zuigen op een citroen of zure snoepjes waardoor de stenen spontaan passeren. De arts of tandarts masseert of duwt voorts de steen uit de afvoerbuis. Bij grotere, moeilijker te verwijderen stenen maakt de arts meestal een kleine incisie in de mond om de steen te verwijderen. Het verwijderen van deze stenen is tevens mogelijk via een sialendoscopie.
De arts brengt een kleine flexibele buis aan in de klieropening in de mond. Zo visualiseert hij het speekselklierafvoersysteem en zoekt hij de steen. Vervolgens verwijdert hij met behulp van micro-instrumenten de steen zodat de obstructie verdwijnt. Deze behandeling gebeurt onder plaatselijke of
algehele verdoving. In principe mag de patiënt na de behandeling naar huis.
Bij patiënten met terugkerende stenen of onherstelbare schade aan de speekselklier, is een chirurgische verwijdering van de klier noodzakelijk. De arts schrijft voorts
antibiotica voor als de patiënt een bacteriële infectie heeft in de speekselklier. Tot slot is het belangrijk om voldoende te drinken, zeker wanneer de patiënt in een warm klimaat vertoeft.
Prognose van speekselklierstenen
De prognose voor patiënten met speekselklierstenen is over het algemeen goed, vooral wanneer de aandoening tijdig wordt gediagnosticeerd en behandeld. Zonder behandeling kan de aandoening echter leiden tot ernstige complicaties.
Herstel na behandeling
Na een chirurgische ingreep of andere behandelingsmethoden, zoals het verwijderen van de steen, herstellen de meeste patiënten snel. Bij vroege interventie zijn de lange termijnresultaten meestal positief, met weinig kans op herhaling.
Langdurige complicaties
Bij ernstige gevallen kunnen speekselklierstenen leiden tot chronische infecties, abcessen of littekenvorming in de speekselklier, wat de speekselproductie blijvend kan verminderen. Dit kan resulteren in een blijvende droge mond.
Complicaties bij patiënten
Bij een kleine speekselkliersteen ontstaan bij de patiënt normaalgezien geen complicaties. Aan de chirurgische verwijdering van de steen zijn wel enkele risico’s verbonden. Dit leidt namelijk mogelijk tot littekenvorming van de afvoerbuisopening waardoor opnieuw een obstructie van speeksel ontstaat. Dit resulteert mogelijk weer in steenvorming of een
infectie. Voorts zijn de volgende complicaties mogelijk:
- klierinfectie met pusvorming (speekselklierabces)
- koorts
- pijn die uitstraalt naar de oren of kaak
- ontsteking van de kaakbotten
- spontaan doorbreken van een abces met fistelvorming naar de huid
Preventie speekselklierstenen
Er zijn verschillende preventieve maatregelen die de kans op het ontwikkelen van speekselklierstenen kunnen verkleinen. Dit kan variëren van leefstijlveranderingen tot medische benaderingen.
Voldoende hydratatie
Een van de belangrijkste preventieve maatregelen is het handhaven van een adequate hydratatie. Het drinken van voldoende water bevordert een gezonde speekselproductie en vermindert de kans op kristallisatie van mineralen in het speeksel.
Vermijden van uitdroging
Patiënten moeten uitdroging vermijden, aangezien dit de speekselproductie kan verminderen. Het is belangrijk om regelmatig kleine hoeveelheden water te drinken, vooral tijdens warme weersomstandigheden of bij ziekte.
Gezonde voeding
Een evenwichtig voedingspatroon met voldoende vezels, vitaminen en mineralen kan helpen de speekselklieren gezond te houden. Vermijden van een dieet dat rijk is aan zout of suiker kan de vorming van speekselklierstenen helpen voorkomen.
Praktische tips voor het omgaan met speekselklierstenen
Speekselklierstenen ontstaan wanneer mineralen in het speeksel zich ophopen en verharden in een van de speekselklieren, meestal in de onderkaak. Dit kan leiden tot pijn, zwelling en problemen met het speeksel afvoeren. Het is belangrijk om de juiste zorg en maatregelen te nemen om ongemakken te verlichten en complicaties te voorkomen. Hier volgen enkele praktische tips voor het omgaan met speekselklierstenen.
Bezoek regelmatig een tandarts of arts
Als je symptomen van speekselklierstenen ervaart, zoals pijn of zwelling in de mond of kaak, is het belangrijk om een tandarts of arts te raadplegen. Je arts kan de aanwezigheid van stenen bevestigen door middel van een lichamelijk onderzoek of beeldvormende onderzoeken zoals röntgenfoto’s. Afhankelijk van de grootte en locatie van de stenen, kan je arts een passende behandeling voorstellen, zoals het verwijderen van de steen of andere interventies.
Hydrateer goed om speekselklierstenen te voorkomen
Het drinken van voldoende water kan helpen om de speekselklieren goed te laten functioneren en de ophoping van mineralen te voorkomen. Probeer dagelijks minstens 1,5 tot 2 liter water te drinken. Goed gehydrateerd blijven kan de speekselproductie verhogen en helpen bij het spoelen van kleine steentjes die zich mogelijk in de klieren bevinden, waardoor ze minder kans hebben om zich te ontwikkelen tot grotere stenen.
Beperk droge mond door frequent te drinken
Een droge mond kan het risico op speekselklierstenen verhogen, omdat het speeksel niet voldoende is om de speekselklieren goed te reinigen. Als je last hebt van een droge mond, kun je suikervrije kauwgom of snoepjes gebruiken om de speekselproductie te stimuleren. Het drinken van water of andere vloeistoffen helpt ook om het speekselgehalte op peil te houden en de speekselklieren goed door te spoelen.
Voorkom het eten van voedingsmiddelen die de speekselklieren kunnen irriteren
Voedingsmiddelen die erg droog of hard zijn, zoals noten of crackers, kunnen de speekselklieren irriteren en ongemak veroorzaken als je al speekselklierstenen hebt. Vermijd voedingsmiddelen die moeilijk door te slikken zijn of die veel kauwen vereisen. Als je speekselklierstenen hebt, kies dan voor zachtere, vochtige voedingsmiddelen die gemakkelijker door te slikken zijn.
Probeer massage of warmtebehandelingen
Als je merkt dat een speekselkliersteen pijn of zwelling veroorzaakt, kan het helpen om de aangedane speekselklier voorzichtig te masseren. Door met je vingers zachtjes over het getroffen gebied te wrijven, kun je de speekselklier stimuleren om speeksel af te geven, wat de steen kan helpen loskomen. Ook het aanbrengen van een warm kompres op de buitenkant van je kaak kan de doorbloeding bevorderen en de pijn verlichten.
Overweeg chirurgische ingrepen indien nodig
Als een speekselkliersteen niet vanzelf loskomt of als het probleem aanhoudt, kan een arts een ingreep aanbevelen om de steen te verwijderen. Dit kan variëren van een relatief eenvoudige procedure om de steen via de mond te verwijderen, tot een operatie waarbij een kleine incisie in de huid wordt gemaakt om de steen te verwijderen. Overleg met je arts over welke optie het beste voor jou is, afhankelijk van de grootte en locatie van de steen.
Gebruik medicatie bij ontstekingen
In sommige gevallen kunnen speekselklierstenen een ontsteking van de speekselklier veroorzaken, wat pijn en zwelling kan verergeren. Je arts kan ontstekingsremmers voorschrijven om de pijn te verlichten en de ontsteking te verminderen. Het is belangrijk om de medicatie volgens de aanwijzingen van je arts in te nemen en eventuele bijwerkingen onmiddellijk te melden.
Houd je mond goed schoon
Een goede mondhygiëne is essentieel voor het voorkomen van infecties en ontstekingen die kunnen optreden door speekselklierstenen. Poets je tanden minstens twee keer per dag en gebruik tandzijde of een tandenstoker om tussen je tanden te reinigen. Het gebruik van een mondwater met een antibacteriële werking kan ook helpen om bacteriën te verminderen die tot infecties kunnen leiden.
Overweeg medische behandelingen als de stenen terugkeren
Als speekselklierstenen vaker terugkeren, kan het nuttig zijn om met je arts te bespreken welke langetermijnoplossingen mogelijk zijn. In sommige gevallen kan het nodig zijn om de speekselklieren chirurgisch te verwijderen, vooral als de stenen regelmatig terugkomen of als er sprake is van ernstige pijn of complicaties.
Wees alert op tekenen van infectie
Als je merkt dat de zwelling in je mond of kaak toeneemt, je koorts krijgt, of er pus uit je speekselklier komt, kan dit wijzen op een infectie. Het is belangrijk om onmiddellijk medische hulp in te roepen, aangezien een onbehandelde infectie kan leiden tot ernstigere complicaties. Je arts kan antibiotica voorschrijven om de infectie te bestrijden.
Het omgaan met speekselklierstenen vereist geduld en zorgvuldigheid. Door regelmatig contact te houden met je arts, goede mondhygiëne te handhaven en de juiste voorzorgsmaatregelen te nemen, kun je het ongemak van speekselklierstenen verminderen en verdere complicaties voorkomen.
Misvattingen rond speekselklierstenen
Speekselklierstenen zijn harde afzettingen die zich in de speekselklieren kunnen vormen en verstoppingen kunnen veroorzaken. Deze aandoening wordt vaak verkeerd begrepen, wat kan leiden tot onjuiste behandelingskeuzes en verwarring over de symptomen. In dit artikel worden enkele van de meest voorkomende misvattingen over speekselklierstenen besproken.
Speekselklierstenen komen alleen voor bij oudere mensen
Een veelvoorkomende misvatting is dat speekselklierstenen alleen voorkomen bij ouderen, maar in werkelijkheid kunnen mensen van alle leeftijden last krijgen van deze aandoening. Hoewel de kans op speekselklierstenen inderdaad toeneemt met de leeftijd, kunnen ook jongere mensen of zelfs kinderen speekselklierstenen ontwikkelen. Factoren zoals uitdroging, bepaalde medicijnen en een verminderde speekselproductie kunnen speekselklierstenen veroorzaken, ongeacht de leeftijd.
Speekselklierstenen zijn altijd pijnlijk
Speekselklierstenen kunnen soms pijn veroorzaken, vooral wanneer de steen een speekselklier blokkeert, maar niet alle speekselklierstenen veroorzaken pijn. Sommige mensen kunnen speekselklierstenen hebben zonder enige symptomen, en de aandoening wordt vaak pas ontdekt wanneer iemand andere klachten ervaart, zoals een droge mond, zwelling in de mond of een slechte adem. Het is mogelijk dat een speekselkliersteen zich zonder merkbare pijn vormt, maar dat dit later ongemak of infectie veroorzaakt.
Speekselklierstenen kunnen vanzelf verdwijnen
Hoewel sommige speekselklierstenen klein zijn en misschien vanzelf uit de speekselklier kunnen komen, verdwijnen de meeste niet spontaan. Meestal is er een medische ingreep nodig om de steen te verwijderen, vooral als deze groot is of een blokkade veroorzaakt. In sommige gevallen kan een arts de steen door middel van een simpele massage of door het openen van de speekselklier verwijderen, maar in ernstigere gevallen kan een operatie nodig zijn om de steen te verwijderen.
Speekselklierstenen worden alleen veroorzaakt door onvoldoende hydratatie
Hoewel uitdroging een risicofactor is voor de ontwikkeling van speekselklierstenen, zijn er ook andere factoren die bijdragen aan de vorming van stenen. Medicijnen die de speekselproductie verminderen, zoals bepaalde pijnstillers en antihistaminica, kunnen bijdragen aan de vorming van speekselklierstenen. Ook aandoeningen zoals
occlusie van de speekselklier, infecties of een ontsteking van de speekselklieren kunnen de ontwikkeling van stenen bevorderen.
Speekselklierstenen zijn altijd zichtbaar op een röntgenfoto
Hoewel röntgenfoto’s vaak nuttig zijn bij het opsporen van speekselklierstenen, zijn niet alle speekselklierstenen zichtbaar op röntgenfoto’s. Sommige stenen zijn te klein of bevatten geen calcium, wat betekent dat ze niet op conventionele röntgenfoto's kunnen worden gezien. In dergelijke gevallen kunnen artsen andere beeldvormende onderzoeken, zoals
beeldvormende onderzoeken (bijvoorbeeld een CT-scan of echografie), gebruiken om de steen te lokaliseren.
Als een speekselkliersteen is verwijderd, komt deze niet terug
Na de verwijdering van een speekselkliersteen is de kans op terugkeer van speekselklierstenen niet volledig uitgesloten. Hoewel het verwijderen van een steen vaak het probleem oplost, kunnen nieuwe stenen zich nog steeds vormen, vooral als de onderliggende oorzaken niet worden aangepakt, zoals een chronisch verstoorde speekselproductie of voortdurende uitdroging. Het is belangrijk om een arts te raadplegen voor advies over hoe je toekomstige speekselklierstenen kunt voorkomen.
Speekselklierstenen zijn altijd een ernstig gezondheidsprobleem
Hoewel speekselklierstenen in sommige gevallen ernstig kunnen zijn, bijvoorbeeld als ze leiden tot een infectie of ontsteking, zijn ze meestal niet levensbedreigend. In veel gevallen kunnen speekselklierstenen eenvoudig worden verwijderd, vaak zonder verdere complicaties. Het is echter belangrijk om een arts te raadplegen als je symptomen ervaart die wijzen op een speekselkliersteen, zoals pijn in de mond of zwelling, om de juiste behandeling te krijgen. Soms kunnen speekselklierstenen ook leiden tot
huidinfecties of andere complicaties als ze niet op tijd behandeld worden.
Lees verder