Speekselklierinfectie: Parotitis en sialoadenitis
Speekselklieren zijn klieren die speeksel produceren en bevinden zich in de wangen, onder de kaak en onder de tong. Een infectie van deze klieren kan optreden door bacteriën of virussen. Afhankelijk van de aangetaste speekselklier kan de infectie worden aangeduid als parotitis (bij de oorspeekselklieren), sialoadenitis (bij de andere speekselklieren), of een andere specifieke naam op basis van de locatie en oorzaak. Deze infecties leiden vaak tot zwelling, koorts en pijn in het gezicht. Hoewel de meeste gevallen van speekselklierinfecties vanzelf genezen, kan behandeling soms nodig zijn om symptomen te verlichten en complicaties te voorkomen.- Synoniemen van een speekselklierinfectie
- Anatomie van de speekselklieren en relatie tot speekselklierinfectie
- Epidemiologie en risicofactoren
- Mechanisme
- Oorzaken van speekselklierinfecties
- Aandoeningen
- Bacteriën
- Virussen
- Andere oorzaken
- Risicofactoren
- Risicogroepen
- Symptomen van speekselklierinfecties
- Symptomen van parotitis (oorspeekselklier)
- Symptomen van sialoadenitis (speekselklieren in de mond)
- Alarmsymptomen
- Diagnose en onderzoeken
- Lichamelijk onderzoek
- Diagnostisch onderzoek
- Differentiële diagnoses
- Behandeling
- Bacteriële infecties
- Virale infecties
- Prognose van een speekselklierinfectie
- Complicaties
- Preventie
- Goede mondhygiëne
- Hydratatie en voeding
- Preventie van infecties
- Medische controle
- Praktische tips voor het omgaan met een speekselklierinfectie
- Herken de symptomen van speekselklierinfecties
- Raadpleeg een arts voor een juiste diagnose
- Zorg voor goede mondhygiëne
- Verhoog je vochtinname
- Gebruik warmte om pijn te verlichten
- Zorg voor een zacht voedingspatroon tijdens de infectie
- Overweeg medicatie voor pijnverlichting
- Voorkom verspreiding van de infectie
- Houd toezicht op je symptomen
- Ondersteun jezelf mentaal bij chronische infecties
- Misvattingen rond speekselklierinfectie
- Een speekselklierinfectie wordt altijd veroorzaakt door slechte mondhygiëne
- Alle speekselklierinfecties veroorzaken koorts
- Speekselklierinfecties komen alleen voor bij volwassenen
- Speekselklierinfecties kunnen vanzelf genezen zonder behandeling
- Een speekselklierinfectie is altijd pijnlijk
- Speekselklierinfecties kunnen alleen de speekselklieren in de mond aantasten
- Speekselklierinfecties kunnen geen ernstige complicaties veroorzaken
Synoniemen van een speekselklierinfectie
Een speekselklierinfectie wordt ook wel aangeduid met de volgende synoniemen:- Parotitis (specifiek voor de oorspeekselklieren)
- Sialoadenitis (algemene term voor ontsteking van speekselklieren)
Anatomie van de speekselklieren en relatie tot speekselklierinfectie
De speekselklieren zijn een essentieel onderdeel van het speekselproducerende systeem in het menselijk lichaam. Ze spelen een cruciale rol in de spijsvertering, de mondgezondheid en het beschermen van het mondslijmvlies. Er zijn drie hoofdspecifieke speekselklieren die verantwoordelijk zijn voor de productie van speeksel: de parotis, de submandibulaire en de sublinguale klieren. Elk van deze klieren heeft een specifieke anatomische positie en functie, en een infectie in één van deze klieren kan leiden tot ernstige symptomen die het normale functioneren van de mond en het slikken belemmeren.Parotisklieren
De parotisklieren, die het grootste deel van de speekselproductie verzorgen, bevinden zich aan de zijkanten van het gezicht, net onder de oren. Ze produceren voornamelijk sereus (dun) speeksel dat helpt bij de afbraak van voedsel en het bevochtigen van de mond. Infecties van de parotisklier, zoals bij de bof (een virale infectie), komen vaak voor bij kinderen, maar kunnen ook volwassenen treffen. De symptomen van een parotisinfectie omvatten pijn en zwelling aan de zijkanten van het gezicht, meestal nabij de oren.
Submandibulaire klieren
De submandibulaire klieren bevinden zich onder de onderkaak en zijn verantwoordelijk voor het produceren van zowel sereus als slijmerig speeksel. Deze klieren spelen een rol bij het bevochtigen van het voedsel en het beschermen van het mondslijmvlies. Bij infecties, zoals bij bacteriële ontstekingen (bijvoorbeeld bij sialogenitis), kunnen de submandibulaire klieren gezwollen raken, wat leidt tot pijn en ongemak, vooral bij het eten.
Sublinguale klieren
De sublinguale klieren bevinden zich onder de tong en zijn verantwoordelijk voor de productie van slijmerig speeksel. Dit speeksel is dikker en helpt bij het bevochtigen van het voedsel en het mondslijmvlies. Infecties van de sublinguale klieren komen minder vaak voor, maar kunnen leiden tot pijn, zwelling en soms purulente afscheiding, vooral wanneer er sprake is van een verstopte speekselklierbuis.
Epidemiologie en risicofactoren
Speekselklierinfecties komen voor bij mensen van alle leeftijden, maar ze zijn vaker aanwezig bij oudere volwassenen, vooral die ouder dan 65 jaar. Personen met een slechte mondhygiëne lopen een verhoogd risico op speekselklierinfecties. Verder kunnen mensen die niet ingeënt zijn tegen mazelen (waaronder bof, parotitis epidemica) vatbaarder zijn voor deze infecties. Het risico op speekselklierinfecties kan ook toenemen bij mensen die roken, ondervoed zijn, of bij wie de speekselklieren regelmatig uitdrogen door bijvoorbeeld onvoldoende vochtinname.Mechanisme
Speekselklierinfecties kunnen het gevolg zijn van verschillende factoren, waaronder bacteriële, virale of schimmelinfecties. Het mechanisme van deze infecties varieert afhankelijk van de veroorzaker en de specifieke speekselklier die wordt aangetast.Bacteriële infecties
Bacteriële infecties van de speekselklieren ontstaan vaak door verstopte speekselklierkanalen of verminderde speekselproductie, wat resulteert in stagnatie van speeksel. Dit biedt een ideale omgeving voor bacteriën om te groeien. Stafylokokken en streptokokken zijn de meest voorkomende bacteriën die speekselklierinfecties veroorzaken. Deze infecties kunnen leiden tot pijn, zwelling, koorts en purulente afscheiding.
Virale infecties
Virale infecties, zoals de bof, kunnen ook de speekselklieren aantasten. Het bofvirus infecteert voornamelijk de parotisklieren en kan leiden tot pijn, zwelling en soms complicaties zoals orchitis (ontsteking van de testes) of meningitis. Virale infecties kunnen zich gemakkelijker verspreiden, vooral bij verminderde immuniteit of in omgevingen waar mensen dicht op elkaar zitten, zoals scholen en kinderdagverblijven.
Schaal- en stenose van de speekselklierkanalen
In sommige gevallen kunnen de speekselklieren ontsteken door stenose (vernauwing) of verstopte speekselklierkanalen. Dit kan ontstaan door chronische uitdroging, roken, of aandoeningen zoals Sjögren-syndroom. Wanneer de klierkanalen niet goed kunnen functioneren, kan speeksel zich ophopen, wat leidt tot ontstekingen en infecties.
Oorzaken van speekselklierinfecties
Speekselklierinfecties kunnen worden veroorzaakt door verschillende factoren, waaronder bacteriën, virussen, en andere aandoeningen.Aandoeningen
Chronische aandoeningen kunnen de speekselproductie verminderen, waardoor de speekselklieren vatbaarder worden voor infecties. Mogelijke onderliggende aandoeningen zijn:- Speekselstenen (stenen die de afvoerbuis van speeksel blokkeren)
- Radiotherapie (bestralingsbehandeling voor kanker in het hoofd-halsgebied)
- Tumoren in de speekselklieren
- Sjögren-syndroom (auto-immuunziekte die leidt tot droge mond)
- Sarcoïdose (ontstekingsziekte die diverse organen kan aantasten)
- Ondervoeding en ernstige uitdroging (dehydratie) kunnen ook bijdragen aan een verhoogd risico.
Bacteriën
De meest voorkomende bacteriële oorzaak van speekselklierinfecties is Staphylococcus aureus. Andere bacteriën die speekselklierinfecties kunnen veroorzaken zijn onder meer:- Streptococcus pyogenes
- Escherichia coli
- Streptococcus viridans
- Haemophilus influenzae
Virussen
Virale infecties zijn ook een veelvoorkomende oorzaak van speekselklierinfecties, vooral in de oorspeekselklieren. Veel voorkomende virale oorzaken zijn:- Mazelen (waaronder bof, parotitis epidemica)
- Herpesvirussen (inclusief herpes simplex virus)
- Influenza A (griep)
- Parainfluenza (virus dat de luchtwegen aantast)
Andere oorzaken
Naast infecties en onderliggende aandoeningen kunnen ook andere factoren bijdragen aan speekselklierinfecties:- Slechte mondhygiëne
- Roken
- Uitdroging (dehydratie)
- Slechte voeding en ondervoeding
Risicofactoren
Er zijn verschillende risicofactoren die de kans op het ontwikkelen van een speekselklierinfectie verhogen. Deze factoren kunnen variëren van genetische aanleg tot omgevingsfactoren en medische aandoeningen die de speekselklieren beïnvloeden.Verminderde speekselproductie
Verminderde speekselproductie is een belangrijke risicofactor voor speekselklierinfecties. Dit kan het gevolg zijn van uitdroging, bepaalde medicatie (zoals antihistaminica, diuretica, of antidepressiva), of aandoeningen zoals het Sjögren-syndroom. Een verminderde speekselproductie vermindert de reinigende werking van speeksel, waardoor bacteriën zich gemakkelijker kunnen ophopen en een infectie kunnen veroorzaken.
Slechte mondhygiëne
Een slechte mondhygiëne kan ook bijdragen aan het ontstaan van speekselklierinfecties. Wanneer bacteriën zich ophopen in de mond door onvoldoende poetsen of het niet regelmatig schoonmaken van de tanden en het tandvlees, kunnen ze de speekselklieren infecteren. Dit kan vooral voorkomen bij mensen die weinig speeksel produceren.
Leeftijd en immuunsysteem
De leeftijd speelt een rol bij het ontwikkelen van speekselklierinfecties. Ouderen hebben vaak een verminderde speekselproductie, wat hen kwetsbaarder maakt voor infecties. Ook een verzwakt immuunsysteem, bijvoorbeeld door chronische ziekten zoals diabetes, hiv, of kanker, kan de kans op infecties vergroten.
Gebruik van tabak of alcohol
Roken en overmatig alcoholgebruik kunnen de speekselklieren beïnvloeden en de speekselproductie verminderen. Dit vergroot de kans op het ontwikkelen van infecties, omdat de speekselklieren minder in staat zijn om zichzelf te reinigen.
Risicogroepen
Hoewel iedereen een speekselklierinfectie kan ontwikkelen, zijn bepaalde groepen mensen meer kwetsbaar voor het ontwikkelen van infecties van de speekselklieren. Risicogroepen kunnen variëren afhankelijk van leeftijd, onderliggende aandoeningen en levensstijl.Kinderen en adolescenten
Kinderen en adolescenten, vooral degenen die niet gevaccineerd zijn tegen de bof, kunnen een verhoogd risico lopen op het ontwikkelen van een speekselklierinfectie, vooral bij virale infecties zoals de bof. Omdat de speekselklieren zich nog ontwikkelen in de jeugd, kunnen ze gevoeliger zijn voor infecties.
Ouderen
Ouderen hebben vaak een verminderde speekselproductie door veroudering van de speekselklieren en een verminderd immuunsysteem. Dit maakt hen kwetsbaarder voor bacteriële infecties van de speekselklieren, vooral wanneer er onderliggende gezondheidsproblemen zijn zoals diabetes of een verzwakt immuunsysteem.
Mensen met een verminderde immuniteit
Patiënten met een verminderde immuniteit, bijvoorbeeld door HIV, chemotherapie of medicatie die het immuunsysteem onderdrukt, lopen een groter risico op het ontwikkelen van speekselklierinfecties. Bij deze patiënten kan de infectie ernstiger verlopen en kunnen de herstelprocessen vertragen.
Symptomen van speekselklierinfecties
De symptomen van een speekselklierinfectie kunnen variëren afhankelijk van de betrokken speekselklier en de ernst van de infectie.Symptomen van parotitis (oorspeekselklier)
Bij een infectie van de oorspeekselklieren kunnen de volgende symptomen optreden:- Zwelling van het gezicht, vooral voor de oren en onder de kaak
- Roodheid en opgezette gebieden aan de zijkant van het gezicht of bovenkant van de nek
- Een bultje in de nek kan soms zichtbaar zijn
- Aangezichtspijn
- Koorts en rillingen
Symptomen van sialoadenitis (speekselklieren in de mond)
Wanneer de speekselklieren in de mond geïnfecteerd zijn, kunnen de volgende symptomen optreden:- Slechte smaak in de mond, zoals een zoutachtige smaak of pus
- Droge en pijnlijke mond
- Moeite met het openen van de mond, vooral tijdens het eten
Alarmsymptomen
Speekselklierinfecties kunnen variëren van mild tot ernstig, en het is belangrijk om snel de symptomen te herkennen voor een effectieve behandeling. Alarmsymptomen zijn tekenen dat een infectie zich kan ontwikkelen of al aanwezig is.Pijn en zwelling in de mond of kaak
Pijn en zwelling in de regio van de speekselklieren, vooral in de mond of kaak, zijn vaak de eerste tekenen van een infectie. Dit kan gepaard gaan met een gevoel van druk in de mond, dat vaak verergert bij het eten of drinken.
Koorts en koude rillingen
Koorts is een veelvoorkomend symptoom van een infectie. Het kan gepaard gaan met koude rillingen, wat een teken is dat het immuunsysteem reageert op een infectie. Hoge koorts kan wijzen op een ernstigere infectie die medische aandacht vereist.
Moeite met het openen van de mond of slikken
Bij ernstige speekselklierinfecties kan er moeite zijn met het openen van de mond of het slikken. Dit komt doordat de ontstoken speekselklieren druk uitoefenen op de mond en keel, waardoor het moeilijk wordt om normaal te eten of te praten.
Afscheiding van pus uit de speekselklieren
In geval van een bacteriële infectie kunnen de speekselklieren purulente (etterachtige) afscheiding produceren. Dit komt vaak voor bij infecties van de submandibulaire of sublinguale klieren en kan wijzen op een gevorderde infectie die mogelijk drainage of antibiotische behandeling vereist.
Diagnose en onderzoeken
Om een speekselklierinfectie te diagnosticeren, worden verschillende stappen ondernomen:Lichamelijk onderzoek
De arts stelt de diagnose vaak op basis van een grondig lichamelijk onderzoek en de symptomen die zichtbaar zijn. Tijdens het onderzoek worden de hoofd- en nekregio's geïnspecteerd. Vergrote en pijnlijke speekselklieren en de aanwezigheid van pus zijn belangrijke aanwijzingen.Diagnostisch onderzoek
Om de diagnose te bevestigen en andere aandoeningen uit te sluiten, kunnen aanvullende onderzoeken worden uitgevoerd:- Echografie van de speekselklieren
- CT-scan of MRI-scan als er vermoedens zijn van een abces of andere complicaties
- Biopsie van het speekselklierweefsel indien nodig
Differentiële diagnoses
Speekselklierinfecties moeten worden onderscheiden van andere aandoeningen die vergelijkbare symptomen kunnen vertonen, zoals:- Sjögren-syndroom
- Sialadenosis (niet-inflammatoire vergroting van de speekselklieren)
- Sarcoïdose
Behandeling
De behandeling van speekselklierinfecties hangt af van de oorzaak en de ernst van de infectie:Bacteriële infecties
Bij bacteriële infecties kunnen antibiotica worden voorgeschreven. Als een abces aanwezig is, kan chirurgische ingreep of aspiratie noodzakelijk zijn. Het is ook belangrijk om een goede mondhygiëne te handhaven, de mond regelmatig te spoelen met warm zout water, en voldoende water te drinken. Roken moet worden vermeden om het herstel te bevorderen. Het toepassen van warmtekompressen op de aangetaste speekselklieren kan ook helpen.Virale infecties
Virale infecties vereisen vaak ondersteunende zorg. Dit kan onder meer het gebruik van pijnstillers en het bevorderen van hydratatie omvatten. Specifieke antivirale behandelingen zijn afhankelijk van het virus dat de infectie veroorzaakt.Prognose van een speekselklierinfectie
De meeste speekselklierinfecties genezen vanzelf met of zonder behandeling. De prognose is doorgaans goed, hoewel herhaling van de infectie mogelijk is. Regelmatige controle en goede mondhygiëne kunnen helpen om terugkerende infecties te voorkomen.Complicaties
Hoewel complicaties zeldzaam zijn, kunnen ze optreden en omvatten:- Abces in de speekselklier
- Terugkerende infecties
- Verspreiding van de infectie naar omliggende weefsels, zoals Ludwig’s angina (zwelling van de luchtwegen door infectie van de mond of tanden) en cellulitis (pijnlijke, rode en gezwollen huid)
Preventie
Het voorkomen van speekselklierinfecties kan door verschillende maatregelen die de kans op infecties minimaliseren. Hieronder volgen enkele belangrijke preventieve stappen:Goede mondhygiëne
Een goede mondhygiëne is cruciaal om speekselklierinfecties te voorkomen. Dit omvat:- Regelmatig tandenpoetsen met fluoride tandpasta
- Dagelijks flossen om voedselresten en tandplak te verwijderen
- Regelmatig gebruik van een mondwater om bacteriën te verminderen
Hydratatie en voeding
Voldoende hydratatie en een gezonde voeding spelen een belangrijke rol bij het behoud van een goede speekselklierfunctie:- Voldoende water drinken om uitdroging te voorkomen
- Eten van een evenwichtig voedingspatroon dat rijk is aan voedingsstoffen en vitaminen
- Beperk de consumptie van suiker en alcohol, die uitdroging kunnen bevorderen
Preventie van infecties
Om virale en bacteriële infecties te voorkomen, kunnen de volgende maatregelen nuttig zijn:- Zorg voor regelmatige vaccinaties tegen virale infecties zoals de bof en mazelen
- Vermijd direct contact met geïnfecteerde personen en was je handen regelmatig
- Stoppen met roken, aangezien roken het risico op infecties verhoogt en de speekselklieren kan beschadigen
Medische controle
Regelmatige medische controles kunnen helpen bij het vroegtijdig opsporen van mogelijke aandoeningen die de speekselklieren kunnen beïnvloeden:- Laat periodieke controles uitvoeren bij de tandarts om problemen met de speekselklieren te identificeren
- Neem contact op met een arts bij symptomen van een speekselklierinfectie om tijdige behandeling te krijgen
Het naleven van deze preventieve maatregelen kan helpen om speekselklierinfecties te voorkomen en de gezondheid van de speekselklieren te behouden.
Praktische tips voor het omgaan met een speekselklierinfectie
Speekselklierinfecties zoals parotitis (ontsteking van de oorspeekselklieren) en sialoadenitis (ontsteking van een speekselklier) kunnen pijn en ongemak veroorzaken. Deze aandoeningen kunnen worden veroorzaakt door bacteriën, virussen, of blokkades in de speekselklieren, en kunnen leiden tot zwelling, pijn, en soms koorts. Het is belangrijk om te weten hoe je deze infecties kunt herkennen en effectief kunt behandelen.Herken de symptomen van speekselklierinfecties
De symptomen van parotitis en sialoadenitis kunnen variëren, maar omvatten meestal een pijnlijke zwelling in de mond of bij de kaaklijn. De zwelling is vaak het meest merkbaar in de regio van de speekselklieren, vooral de oorspeekselklieren bij parotitis. Andere symptomen kunnen koorts, monddroogte, moeite met slikken of het openen van de mond, en soms een slechte adem zijn.Raadpleeg een arts voor een juiste diagnose
Als je denkt dat je een speekselklierinfectie hebt, is het belangrijk om een arts te raadplegen voor een diagnose. De arts kan lichamelijk onderzoek doen en mogelijk aanvullende tests uitvoeren, zoals een echografie of bacteriële kweek, om de oorzaak van de infectie vast te stellen. In sommige gevallen kan het nodig zijn om de infectie te behandelen met antibiotica als het een bacteriële oorzaak heeft.Zorg voor goede mondhygiëne
Een goede mondhygiëne is cruciaal bij het voorkomen van speekselklierinfecties. Zorg ervoor dat je regelmatig je tanden poetst en flosst om de ophoping van bacteriën in de mond te verminderen. Het spoelen van je mond met zoutwater kan ook helpen om de mond schoon te houden en infecties te voorkomen, vooral als je al last hebt van een ontsteking.Verhoog je vochtinname
Het drinken van voldoende water is belangrijk om je speekselklieren goed te laten functioneren en om de symptomen van een speekselklierinfectie te verlichten. Voldoende vocht helpt om de mond vochtig te houden, wat kan helpen bij het verminderen van pijn en ongemak. Vermijd cafeïne en alcohol, omdat deze uitdroging kunnen veroorzaken.Gebruik warmte om pijn te verlichten
Een warm kompres op de gezwollen speekselklier kan helpen om de pijn te verlichten. De warmte bevordert de bloedsomloop en kan helpen bij het verminderen van zwelling. Zorg ervoor dat het kompres niet te heet is en houd het op de aangedane plek totdat je verlichting voelt.Zorg voor een zacht voedingspatroon tijdens de infectie
Als je moeite hebt met het slikken van voedsel vanwege de pijn, kan het nuttig zijn om een zacht voedingspatroon te volgen. Eet voedingsmiddelen zoals soep, puree, yoghurt, of andere gemakkelijk te kauwen maaltijden. Vermijd zure of pittige voedingsmiddelen die de infectie kunnen verergeren of de mond irriteren.Overweeg medicatie voor pijnverlichting
Als je pijn hebt door de infectie, kunnen pijnstillers zoals paracetamol of ibuprofen helpen om de symptomen te verlichten. Het is belangrijk om de aanbevolen dosering te volgen en niet te veel medicatie te nemen. Als je antibiotica voorgeschreven krijgt voor een bacteriële infectie, volg dan de aanwijzingen van je arts strikt op om ervoor te zorgen dat de infectie volledig wordt behandeld.Voorkom verspreiding van de infectie
Speekselklierinfecties kunnen besmettelijk zijn, vooral als ze worden veroorzaakt door virussen zoals het bofvirus. Zorg ervoor dat je je handen vaak wast, gebruik papieren zakdoekjes om je neus of mond af te vegen, en vermijd contact met anderen totdat de infectie is genezen om verspreiding te voorkomen.Houd toezicht op je symptomen
Als je symptomen verergeren, zoals toenemende zwelling, aanhoudende koorts, of als je moeite hebt met ademhalen of slikken, is het belangrijk om onmiddellijk medische hulp in te roepen. Ernstige complicaties, zoals een abces in de speekselklier, kunnen optreden en vereisen mogelijk een meer ingrijpende behandeling.Ondersteun jezelf mentaal bij chronische infecties
Als je regelmatig speekselklierinfecties hebt, kan het nuttig zijn om mentaal te ondersteunen. Chronische pijn en ongemak kunnen stressvol zijn, dus zorg voor manieren om te ontspannen, zoals meditatie, ademhalingsoefeningen, of praten met een therapeut.Door deze praktische tips te volgen, kun je de symptomen van een speekselklierinfectie beter beheersen en snel herstellen.
