Speekselklierinfectie: Parotitis en sialoadenitis

Speekselklieren zijn klieren die speeksel produceren en bevinden zich in de wangen, onder de kaak en onder de tong. Een infectie van deze klieren kan optreden door bacteriën of virussen. Afhankelijk van de aangetaste speekselklier kan de infectie worden aangeduid als parotitis (bij de oorspeekselklieren), sialoadenitis (bij de andere speekselklieren), of een andere specifieke naam op basis van de locatie en oorzaak. Deze infecties leiden vaak tot zwelling, koorts en pijn in het gezicht. Hoewel de meeste gevallen van speekselklierinfecties vanzelf genezen, kan behandeling soms nodig zijn om symptomen te verlichten en complicaties te voorkomen.

• Synoniemen van een speekselklierinfectie
• Anatomie van de speekselklieren en relatie tot speekselklierinfectie
• Epidemiologie en risicofactoren
• Mechanisme
• Oorzaken van speekselklierinfecties
• Aandoeningen
• Bacteriën
• Virussen
• Andere oorzaken
• Risicofactoren
• Risicogroepen
• Symptomen van speekselklierinfecties
• Symptomen van parotitis (oorspeekselklier)
• Symptomen van sialoadenitis (speekselklieren in de mond)
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Lichamelijk onderzoek
• Diagnostisch onderzoek
• Differentiële diagnoses
• Behandeling
• Bacteriële infecties
• Virale infecties
• Prognose van een speekselklierinfectie
• Complicaties
• Preventie
• Goede mondhygiëne
• Hydratatie en voeding
• Preventie van infecties
• Medische controle

Synoniemen van een speekselklierinfectie

Een speekselklierinfectie wordt ook wel aangeduid met de volgende synoniemen:

• Parotitis (specifiek voor de oorspeekselklieren)
• Sialoadenitis (algemene term voor ontsteking van speekselklieren)

Anatomie van de speekselklieren en relatie tot speekselklierinfectie

De speekselklieren zijn een essentieel onderdeel van het speekselproducerende systeem in het menselijk lichaam. Ze spelen een cruciale rol in de spijsvertering, de mondgezondheid en het beschermen van het mondslijmvlies. Er zijn drie hoofdspecifieke speekselklieren die verantwoordelijk zijn voor de productie van speeksel: de parotis, de submandibulaire en de sublinguale klieren. Elk van deze klieren heeft een specifieke anatomische positie en functie, en een infectie in één van deze klieren kan leiden tot ernstige symptomen die het normale functioneren van de mond en het slikken belemmeren.

Parotisklieren
De parotisklieren, die het grootste deel van de speekselproductie verzorgen, bevinden zich aan de zijkanten van het gezicht, net onder de oren. Ze produceren voornamelijk sereus (dun) speeksel dat helpt bij de afbraak van voedsel en het bevochtigen van de mond. Infecties van de parotisklier, zoals bij de bof (een virale infectie), komen vaak voor bij kinderen, maar kunnen ook volwassenen treffen. De symptomen van een parotisinfectie omvatten pijn en zwelling aan de zijkanten van het gezicht, meestal nabij de oren.

Submandibulaire klieren
De submandibulaire klieren bevinden zich onder de onderkaak en zijn verantwoordelijk voor het produceren van zowel sereus als slijmerig speeksel. Deze klieren spelen een rol bij het bevochtigen van het voedsel en het beschermen van het mondslijmvlies. Bij infecties, zoals bij bacteriële ontstekingen (bijvoorbeeld bij sialogenitis), kunnen de submandibulaire klieren gezwollen raken, wat leidt tot pijn en ongemak, vooral bij het eten.

Sublinguale klieren
De sublinguale klieren bevinden zich onder de tong en zijn verantwoordelijk voor de productie van slijmerig speeksel. Dit speeksel is dikker en helpt bij het bevochtigen van het voedsel en het mondslijmvlies. Infecties van de sublinguale klieren komen minder vaak voor, maar kunnen leiden tot pijn, zwelling en soms purulente afscheiding, vooral wanneer er sprake is van een verstopte speekselklierbuis.

Epidemiologie en risicofactoren

Speekselklierinfecties komen voor bij mensen van alle leeftijden, maar ze zijn vaker aanwezig bij oudere volwassenen, vooral die ouder dan 65 jaar. Personen met een slechte mondhygiëne lopen een verhoogd risico op speekselklierinfecties. Verder kunnen mensen die niet ingeënt zijn tegen mazelen (waaronder bof, parotitis epidemica) vatbaarder zijn voor deze infecties. Het risico op speekselklierinfecties kan ook toenemen bij mensen die roken, ondervoed zijn, of bij wie de speekselklieren regelmatig uitdrogen door bijvoorbeeld onvoldoende vochtinname.

Mechanisme

Speekselklierinfecties kunnen het gevolg zijn van verschillende factoren, waaronder bacteriële, virale of schimmelinfecties. Het mechanisme van deze infecties varieert afhankelijk van de veroorzaker en de specifieke speekselklier die wordt aangetast.

Bacteriële infecties
Bacteriële infecties van de speekselklieren ontstaan vaak door verstopte speekselklierkanalen of verminderde speekselproductie, wat resulteert in stagnatie van speeksel. Dit biedt een ideale omgeving voor bacteriën om te groeien. Stafylokokken en streptokokken zijn de meest voorkomende bacteriën die speekselklierinfecties veroorzaken. Deze infecties kunnen leiden tot pijn, zwelling, koorts en purulente afscheiding.

Virale infecties
Virale infecties, zoals de bof, kunnen ook de speekselklieren aantasten. Het bofvirus infecteert voornamelijk de parotisklieren en kan leiden tot pijn, zwelling en soms complicaties zoals orchitis (ontsteking van de testes) of meningitis. Virale infecties kunnen zich gemakkelijker verspreiden, vooral bij verminderde immuniteit of in omgevingen waar mensen dicht op elkaar zitten, zoals scholen en kinderdagverblijven.

Schaal- en stenose van de speekselklierkanalen
In sommige gevallen kunnen de speekselklieren ontsteken door stenose (vernauwing) of verstopte speekselklierkanalen. Dit kan ontstaan door chronische uitdroging, roken, of aandoeningen zoals Sjögren-syndroom. Wanneer de klierkanalen niet goed kunnen functioneren, kan speeksel zich ophopen, wat leidt tot ontstekingen en infecties.

Oorzaken van speekselklierinfecties

Speekselklierinfecties kunnen worden veroorzaakt door verschillende factoren, waaronder bacteriën, virussen, en andere aandoeningen.

Aandoeningen

Chronische aandoeningen kunnen de speekselproductie verminderen, waardoor de speekselklieren vatbaarder worden voor infecties. Mogelijke onderliggende aandoeningen zijn:

• Speekselstenen (stenen die de afvoerbuis van speeksel blokkeren)
• Radiotherapie (bestralingsbehandeling voor kanker in het hoofd-halsgebied)
• Tumoren in de speekselklieren
• Sjögren-syndroom (auto-immuunziekte die leidt tot droge mond)
• Sarcoïdose (ontstekingsziekte die diverse organen kan aantasten)
• Ondervoeding en ernstige uitdroging (dehydratie) kunnen ook bijdragen aan een verhoogd risico.

Bacteriën

De meest voorkomende bacteriële oorzaak van speekselklierinfecties is Staphylococcus aureus. Andere bacteriën die speekselklierinfecties kunnen veroorzaken zijn onder meer:

• Streptococcus pyogenes
• Escherichia coli
• Streptococcus viridans
• Haemophilus influenzae

Virussen

Virale infecties zijn ook een veelvoorkomende oorzaak van speekselklierinfecties, vooral in de oorspeekselklieren. Veel voorkomende virale oorzaken zijn:

• Mazelen (waaronder bof, parotitis epidemica)
• Herpesvirussen (inclusief herpes simplex virus)
• Influenza A (griep)
• Parainfluenza (virus dat de luchtwegen aantast)

Andere oorzaken

Naast infecties en onderliggende aandoeningen kunnen ook andere factoren bijdragen aan speekselklierinfecties:

• Slechte mondhygiëne
• Roken
• Uitdroging (dehydratie)
• Slechte voeding en ondervoeding

Risicofactoren

Er zijn verschillende risicofactoren die de kans op het ontwikkelen van een speekselklierinfectie verhogen. Deze factoren kunnen variëren van genetische aanleg tot omgevingsfactoren en medische aandoeningen die de speekselklieren beïnvloeden.

Verminderde speekselproductie
Verminderde speekselproductie is een belangrijke risicofactor voor speekselklierinfecties. Dit kan het gevolg zijn van uitdroging, bepaalde medicatie (zoals antihistaminica, diuretica, of antidepressiva), of aandoeningen zoals het Sjögren-syndroom. Een verminderde speekselproductie vermindert de reinigende werking van speeksel, waardoor bacteriën zich gemakkelijker kunnen ophopen en een infectie kunnen veroorzaken.

Slechte mondhygiëne
Een slechte mondhygiëne kan ook bijdragen aan het ontstaan van speekselklierinfecties. Wanneer bacteriën zich ophopen in de mond door onvoldoende poetsen of het niet regelmatig schoonmaken van de tanden en het tandvlees, kunnen ze de speekselklieren infecteren. Dit kan vooral voorkomen bij mensen die weinig speeksel produceren.

Leeftijd en immuunsysteem
De leeftijd speelt een rol bij het ontwikkelen van speekselklierinfecties. Ouderen hebben vaak een verminderde speekselproductie, wat hen kwetsbaarder maakt voor infecties. Ook een verzwakt immuunsysteem, bijvoorbeeld door chronische ziekten zoals diabetes, hiv, of kanker, kan de kans op infecties vergroten.

Gebruik van tabak of alcohol
Roken en overmatig alcoholgebruik kunnen de speekselklieren beïnvloeden en de speekselproductie verminderen. Dit vergroot de kans op het ontwikkelen van infecties, omdat de speekselklieren minder in staat zijn om zichzelf te reinigen.

Risicogroepen

Hoewel iedereen een speekselklierinfectie kan ontwikkelen, zijn bepaalde groepen mensen meer kwetsbaar voor het ontwikkelen van infecties van de speekselklieren. Risicogroepen kunnen variëren afhankelijk van leeftijd, onderliggende aandoeningen en levensstijl.

Kinderen en adolescenten
Kinderen en adolescenten, vooral degenen die niet gevaccineerd zijn tegen de bof, kunnen een verhoogd risico lopen op het ontwikkelen van een speekselklierinfectie, vooral bij virale infecties zoals de bof. Omdat de speekselklieren zich nog ontwikkelen in de jeugd, kunnen ze gevoeliger zijn voor infecties.

Ouderen
Ouderen hebben vaak een verminderde speekselproductie door veroudering van de speekselklieren en een verminderd immuunsysteem. Dit maakt hen kwetsbaarder voor bacteriële infecties van de speekselklieren, vooral wanneer er onderliggende gezondheidsproblemen zijn zoals diabetes of een verzwakt immuunsysteem.

Mensen met een verminderde immuniteit
Patiënten met een verminderde immuniteit, bijvoorbeeld door HIV, chemotherapie of medicatie die het immuunsysteem onderdrukt, lopen een groter risico op het ontwikkelen van speekselklierinfecties. Bij deze patiënten kan de infectie ernstiger verlopen en kunnen de herstelprocessen vertragen.

Symptomen van speekselklierinfecties

De symptomen van een speekselklierinfectie kunnen variëren afhankelijk van de betrokken speekselklier en de ernst van de infectie.

Symptomen van parotitis (oorspeekselklier)

Bij een infectie van de oorspeekselklieren kunnen de volgende symptomen optreden:

• Zwelling van het gezicht, vooral voor de oren en onder de kaak
• Roodheid en opgezette gebieden aan de zijkant van het gezicht of bovenkant van de nek
• Een bultje in de nek kan soms zichtbaar zijn
• Aangezichtspijn
• Koorts en rillingen

Symptomen van sialoadenitis (speekselklieren in de mond)

Wanneer de speekselklieren in de mond geïnfecteerd zijn, kunnen de volgende symptomen optreden:

• Slechte smaak in de mond, zoals een zoutachtige smaak of pus
• Droge en pijnlijke mond
• Moeite met het openen van de mond, vooral tijdens het eten

Alarmsymptomen

Speekselklierinfecties kunnen variëren van mild tot ernstig, en het is belangrijk om snel de symptomen te herkennen voor een effectieve behandeling. Alarmsymptomen zijn tekenen dat een infectie zich kan ontwikkelen of al aanwezig is.

Pijn en zwelling in de mond of kaak
Pijn en zwelling in de regio van de speekselklieren, vooral in de mond of kaak, zijn vaak de eerste tekenen van een infectie. Dit kan gepaard gaan met een gevoel van druk in de mond, dat vaak verergert bij het eten of drinken.

Koorts en koude rillingen
Koorts is een veelvoorkomend symptoom van een infectie. Het kan gepaard gaan met koude rillingen, wat een teken is dat het immuunsysteem reageert op een infectie. Hoge koorts kan wijzen op een ernstigere infectie die medische aandacht vereist.

Moeite met het openen van de mond of slikken
Bij ernstige speekselklierinfecties kan er moeite zijn met het openen van de mond of het slikken. Dit komt doordat de ontstoken speekselklieren druk uitoefenen op de mond en keel, waardoor het moeilijk wordt om normaal te eten of te praten.

Afscheiding van pus uit de speekselklieren
In geval van een bacteriële infectie kunnen de speekselklieren purulente (etterachtige) afscheiding produceren. Dit komt vaak voor bij infecties van de submandibulaire of sublinguale klieren en kan wijzen op een gevorderde infectie die mogelijk drainage of antibiotische behandeling vereist.

Diagnose en onderzoeken

Om een speekselklierinfectie te diagnosticeren, worden verschillende stappen ondernomen:

Lichamelijk onderzoek

De arts stelt de diagnose vaak op basis van een grondig lichamelijk onderzoek en de symptomen die zichtbaar zijn. Tijdens het onderzoek worden de hoofd- en nekregio's geïnspecteerd. Vergrote en pijnlijke speekselklieren en de aanwezigheid van pus zijn belangrijke aanwijzingen.

Diagnostisch onderzoek

Om de diagnose te bevestigen en andere aandoeningen uit te sluiten, kunnen aanvullende onderzoeken worden uitgevoerd:

• Echografie van de speekselklieren
• CT-scan of MRI-scan als er vermoedens zijn van een abces of andere complicaties
• Biopsie van het speekselklierweefsel indien nodig

Differentiële diagnoses

Speekselklierinfecties moeten worden onderscheiden van andere aandoeningen die vergelijkbare symptomen kunnen vertonen, zoals:

• Sjögren-syndroom
• Sialadenosis (niet-inflammatoire vergroting van de speekselklieren)
• Sarcoïdose

Behandeling

De behandeling van speekselklierinfecties hangt af van de oorzaak en de ernst van de infectie:

Bacteriële infecties

Bij bacteriële infecties kunnen antibiotica worden voorgeschreven. Als een abces aanwezig is, kan chirurgische ingreep of aspiratie noodzakelijk zijn. Het is ook belangrijk om een goede mondhygiëne te handhaven, de mond regelmatig te spoelen met warm zout water, en voldoende water te drinken. Roken moet worden vermeden om het herstel te bevorderen. Het toepassen van warmtekompressen op de aangetaste speekselklieren kan ook helpen.

Virale infecties

Virale infecties vereisen vaak ondersteunende zorg. Dit kan onder meer het gebruik van pijnstillers en het bevorderen van hydratatie omvatten. Specifieke antivirale behandelingen zijn afhankelijk van het virus dat de infectie veroorzaakt.

Prognose van een speekselklierinfectie

De meeste speekselklierinfecties genezen vanzelf met of zonder behandeling. De prognose is doorgaans goed, hoewel herhaling van de infectie mogelijk is. Regelmatige controle en goede mondhygiëne kunnen helpen om terugkerende infecties te voorkomen.

Complicaties

Hoewel complicaties zeldzaam zijn, kunnen ze optreden en omvatten:

• Abces in de speekselklier
• Terugkerende infecties
• Verspreiding van de infectie naar omliggende weefsels, zoals Ludwig’s angina (zwelling van de luchtwegen door infectie van de mond of tanden) en cellulitis (pijnlijke, rode en gezwollen huid)

Preventie

Het voorkomen van speekselklierinfecties kan door verschillende maatregelen die de kans op infecties minimaliseren. Hieronder volgen enkele belangrijke preventieve stappen:

Goede mondhygiëne

Een goede mondhygiëne is cruciaal om speekselklierinfecties te voorkomen. Dit omvat:

• Regelmatig tandenpoetsen met fluoride tandpasta
• Dagelijks flossen om voedselresten en tandplak te verwijderen
• Regelmatig gebruik van een mondwater om bacteriën te verminderen

Hydratatie en voeding

Voldoende hydratatie en een gezonde voeding spelen een belangrijke rol bij het behoud van een goede speekselklierfunctie:

• Voldoende water drinken om uitdroging te voorkomen
• Eten van een evenwichtig voedingspatroon dat rijk is aan voedingsstoffen en vitaminen
• Beperk de consumptie van suiker en alcohol, die uitdroging kunnen bevorderen

Preventie van infecties

Om virale en bacteriële infecties te voorkomen, kunnen de volgende maatregelen nuttig zijn:

• Zorg voor regelmatige vaccinaties tegen virale infecties zoals de bof en mazelen
• Vermijd direct contact met geïnfecteerde personen en was je handen regelmatig
• Stoppen met roken, aangezien roken het risico op infecties verhoogt en de speekselklieren kan beschadigen

Medische controle

Regelmatige medische controles kunnen helpen bij het vroegtijdig opsporen van mogelijke aandoeningen die de speekselklieren kunnen beïnvloeden:

• Laat periodieke controles uitvoeren bij de tandarts om problemen met de speekselklieren te identificeren
• Neem contact op met een arts bij symptomen van een speekselklierinfectie om tijdige behandeling te krijgen

Het naleven van deze preventieve maatregelen kan helpen om speekselklierinfecties te voorkomen en de gezondheid van de speekselklieren te behouden.

Lees verder

• Speekselklierbiopsie: Weefsel van speekselklier wegnemen
• Speekselklierkanker: Kanker in speekselklier met pijn
• Speekselklierstenen: Pijn en zwelling in mond en gezicht
• Kwaadaardige of goedaardige speekselkliertumoren
• Slijmcyste (speekselkliercyste): Cyste in mond of op lippen