Sialografie: Radiografisch onderzoek van de speekselklieren

Bij een sialografie voert een arts een radiografisch onderzoek uit van de afvoergang en de vertakkingen in de speekselklieren. Het resultaat van dit beeldvormend onderzoek is een “sialogram”. Sialografie is een belangrijk instrument voor de beoordeling van de speekselklieren. De patiënt heeft namelijk mogelijk als gevolg van diverse aandoeningen aanhoudende problemen met de mond en het gezicht. Het onderzoek is vrij snel, pijnloos en veilig. De speekselklieren bevinden zich aan weerszijden van het gezicht. Zij zorgen voor speeksel in de mond.

• Synoniemen sialografie
• Anatomie en fysiologie van de speekselklieren
• De functie van de speekselklieren
• Afvoergangen en vertakkingen van de speekselklieren
• Indicatie radiografisch onderzoek van de speekselklieren: Symptomen mond en gezicht
• Tegenindicatie sialografie
• Voor het onderzoek
• Voorbereiding en uitvoering van sialografie
• Preprocedurele instructies voor patiënten
• Procedurele stappen bij sialografie
• Tijdens het onderzoek: Arts geeft eerst contrastmiddel (contrastvloeistof) aan patiënt
• Na het onderzoek
• Resultaten bij de patiënt
• Risico's en complicaties van sialografie
• Straling en veiligheidsmaatregelen
• Allergische reacties op contrastmiddelen
• Technologische vooruitgang in sialografie
• Digitale sialografie en verbeterde beeldkwaliteit
• Gebruik van 3D-sialografie
• Alternatieven en aanvullingen op sialografie
• Diagnostische waarde van sialografie: Toepassingen en voordelen
• Identificatie van tumoren in de speekselklieren
• Beoordelen van speekselklierfunctie
• Sialografie en verschillende speekselklieraandoeningen
• Sialografie bij het syndroom van Sjögren
• Speekselklierinfecties en sialografie
• Herstel en nazorg na sialografie
• Postprocedurele instructies
• Controle op complicaties
• Sialografie bij kinderen: Specifieke overwegingen
• Aanpassingen voor pediatrische patiënten
• Veiligheid van sialografie bij kinderen
• Vergelijking van sialografie met andere beeldvormingstechnieken
• Sialografie versus echografie
• Sialografie versus MRI voor speekselklieronderzoek

Synoniemen sialografie

Een sialografie is eveneens bekend onder deze synoniemen:

• Ptyalografie (het resultaat hiervan is gekend als een ptyalogram)
• Radiosialografie

Anatomie en fysiologie van de speekselklieren

De functie van de speekselklieren

De speekselklieren zijn belangrijke organen die speeksel produceren, wat essentieel is voor het vochtig houden van de mond, het helpen bij de vertering van voedsel, en het beschermen tegen infecties. Er zijn drie hoofdcategorieën van speekselklieren: de parotis (aan de zijkanten van het gezicht), de submandibulaire klieren (onder de kaak) en de sublinguale klieren (onder de tong). Elk van deze klieren heeft een specifieke rol in de speekselproductie en afvoer.

Afvoergangen en vertakkingen van de speekselklieren

De afvoergangen van de speekselklieren leiden het geproduceerde speeksel naar de mondholte. Deze kanalen vertakken zich naar verschillende kleinere buisjes die het speeksel effectief verdelen over de mond en het gehemelte. Bij sialografie wordt de afvoergang in beeld gebracht, wat nuttig is voor het detecteren van blokkades of afwijkingen in de normale functie van de klieren.

Indicatie radiografisch onderzoek van de speekselklieren: Symptomen mond en gezicht

Sialografie, een vorm van radiografisch onderzoek, is nodig wanneer de arts vermoedt dat de patiënt lijdt aan een speekselklieraandoening. De arts besluit tot een sialografie indien de patiënt allerlei (aanhoudende) mond- en gezichtsproblemen heeft.

Mond
De patiënt heeft een aanhoudende slechte smaak in de mond, die tevens erg droog en pijnlijk is. Ook heeft hij ongemak of pijn bij het openen van de mond. De patiënt is bovendien niet in staat om de mond helemaal te openen.

Gezicht
De patiënt heeft pijn in het gezicht, en er is een zwelling zichtbaar boven de kaak in de voorkant van de oren. Ook is er een zwelling merkbaar in het gezicht of de nek.

Symptomen zijn gevolg van een andere aandoening
Deze symptomen zijn veelal het gevolg van een aandoening, syndroom of een ander medisch probleem waaronder een buikoperatie, het syndroom van Sjögren, infecties in de mond of elders in het lichaam, levercirrose (medische term voor "verschrompeling van de lever door littekenvorming"), mondkanker of andere soorten kanker, sarcoïdose, speekselkanaalinfecties of speekselklierstenen.

Tegenindicatie sialografie

Zwangere vrouwen ondergaan dit onderzoek best niet. Alternatieven zijn een CT-scan of MRI-scan, echografie, een sialo-endoscopie en een biopsie. Ook patiënten die allergisch zijn voor jodium en/of de contrastvloeistof, krijgen het onderzoek niet. Tot slot is het onderzoek niet mogelijk bij een patiënt waarbij speekselklierstenen liggen in het voorste gedeelte van de speekselklierbuis.

Voor het onderzoek

Voor het onderzoek meldt de patiënt of hij (vermoedelijk) zwanger is, allergisch is voor medicatie, contrastvloeistof of jodium. Vlak voor het onderzoek spoelt de patiënt zijn mond met een antiseptische (kiemdodende) oplossing. Hij verwijdert eveneens een kunstgebit. Het onderzoek vindt plaats in de ziekenhuisafdeling radiologie waarbij de patiënt meestal in een tandartsstoel zit. Het onderzoek kent een tijdsduur van gemiddeld dertig minuten.

Voorbereiding en uitvoering van sialografie

Preprocedurele instructies voor patiënten

Patiënten moeten in veel gevallen enkele voorbereidingsstappen volgen voor sialografie. Dit kan het informeren van de arts over eventuele allergieën voor contrastmiddelen, het vermijden van bepaalde medicijnen of het vasten voordat het onderzoek plaatsvindt, omvatten. De arts zal ook de geschiedenis van de patiënt controleren op risicofactoren die de veiligheid van het onderzoek kunnen beïnvloeden, zoals nierfunctiestoornissen, die de verwerking van het contrastmiddel kunnen bemoeilijken.

Procedurele stappen bij sialografie

De procedure begint met de plaatsing van een dunne katheter in de afvoergang van de speekselklier. Het contrastmiddel wordt via deze katheter in de speekselklier ingebracht, zodat de afvoergangen en vertakkingen zichtbaar worden op de röntgenbeelden. Het onderzoek is meestal snel en duurt slechts enkele minuten. Tijdens het onderzoek kan de patiënt een lichte druk of ongemak voelen, maar de procedure is over het algemeen pijnloos.

Tijdens het onderzoek: Arts geeft eerst contrastmiddel (contrastvloeistof) aan patiënt

De patiënt krijgt mogelijk net voor het onderzoek nog een kalmerend middel. Daarna gaat de patiënt met de rug op de tafel of stoel liggen. De patiënt moet de mond zeer wijd openen bij het onderzoek. De patiënt krijgt eerst citroensap of citroenzuur aangeboden zodat de speekselproductie meer op gang komt en de arts de speekselafvoergang in beeld krijgt. De radioloog of technicus maakt daarna een controlefoto om te kijken of er eventueel verstoppingen voorkomen in de speekselklieren. Pas als dit niet het geval is, kan het onderzoek verdergezet worden. Vervolgens plaatst hij een katheter (een klein flexibel buisje) via de mond in het speekselklierkanaal. Hierna injecteert hij een contrastmiddel (speciale kleurstof) in het speekselkanaal. De patiënt voelt mogelijk wat ongemak of druk wanneer de arts de contrastvloeistof in de klieren injecteert. Bovendien heeft het contrastvloeistof een onaangename smaak voor vele patiënten. Nadat de patiënt het contrastmiddel heeft ingenomen, ziet de arts het speekselkanaal duidelijk afgebeeld via een röntgenfoto. Hij neemt daarom vanuit verschillende posities foto’s van het speekselkanaal. Daardoor draait de patiënt mogelijk op vraag van de onderzoeker zijn hoofd. Mogelijk combineert hij de sialografie met een CT-scan van het speekselkanaal.

Na het onderzoek

De contraststof verdwijnt uit het lichaam via de mond. Hiervoor masseert de patiënt zijn speekselklieren gedurende enkele dagen zodat de kleurstof zo snel mogelijk het lichaam verlaat. Dit smaakt wel bitter, maar de patiënt mag het gerust weer inslikken, want het is onschadelijk. Na de sialografie mag de patiënt weer gewoon eten en zijn normale activiteiten uitvoeren. De arts stuurt de resultaten naar de behandelend arts van de patiënt, die deze met de patiënt bespreekt.

Resultaten bij de patiënt

Normale resultaten
Bij een normale sialografie bevinden zich geen afwijkingen aan de speekselklieren.

Abnormale resultaten
Abnormale resultaten van een sialografie omvatten een speekselklierinfectie of ontsteking, een speekselkliertumor, een vernauwing van de speekselklierkanalen en speekselstenen.

Risico's en complicaties van sialografie

Straling en veiligheidsmaatregelen

Hoewel sialografie over het algemeen als veilig wordt beschouwd, maakt het gebruik van röntgenstraling, wat voor sommige patiënten een bron van zorg kan zijn, met name bij herhaalde onderzoeken. Artsen nemen voorzorgsmaatregelen om de blootstelling aan straling te minimaliseren, zoals het gebruik van de laagst mogelijke stralingsdosis en het afdekken van niet-onderzochte gebieden van het lichaam met loodbescherming.

Allergische reacties op contrastmiddelen

Bij sommige patiënten kan een allergische reactie optreden op het contrastmiddel dat wordt gebruikt om de speekselklieren zichtbaar te maken op de röntgenfoto. Hoewel dergelijke reacties zeldzaam zijn, kunnen ze variëren van milde symptomen zoals huiduitslag tot ernstigere reacties zoals ademhalingsmoeilijkheden. Artsen moeten altijd de medische voorgeschiedenis van de patiënt controleren om het risico te beoordelen en indien nodig voor te bereiden op mogelijke bijwerkingen.

Technologische vooruitgang in sialografie

Digitale sialografie en verbeterde beeldkwaliteit

De evolutie van digitale beeldvormingstechnologie heeft ook de sialografie verbeterd. Digitale sialografie biedt hogere resolutie beelden dan traditionele films, wat artsen helpt om een nauwkeuriger beeld te krijgen van de speekselklieren en afvoergangen. Dit maakt het eenvoudiger om zelfs subtiele afwijkingen in de klieren te identificeren en biedt artsen meer gedetailleerde informatie voor hun diagnostische beslissingen.

Gebruik van 3D-sialografie

Recentere technologische vooruitgangen hebben 3D-sialografie mogelijk gemaakt, waarbij de arts driedimensionale beelden van de speekselklieren en hun afvoergangen kan verkrijgen. Dit biedt niet alleen gedetailleerde beelden van de anatomie van de speekselklieren, maar maakt het ook mogelijk om de interne structuren van de klieren in de ruimte te visualiseren, wat helpt bij de diagnose en behandeling van complexe aandoeningen.

Alternatieven en aanvullingen op sialografie

In sommige gevallen kunnen alternatieve of aanvullende beeldvormende technieken zoals CT-scan en MRI-scan nuttig zijn om aanvullende informatie te verkrijgen over speekselklieraandoeningen. Deze technieken kunnen helpen bij het verbeteren van de diagnose en het plannen van de behandeling.

Diagnostische waarde van sialografie: Toepassingen en voordelen

Identificatie van tumoren in de speekselklieren

Sialografie is een waardevolle techniek bij de diagnostiek van tumoren in de speekselklieren, zoals benigne of maligne gezwellen. Door de gedetailleerde beelden die het biedt van de afvoergangen en het omliggende weefsel, kunnen artsen tumoren identificeren en hun impact op de speekselklierstructuur beoordelen. Het helpt bij het vaststellen van de omvang en locatie van de tumor, wat essentieel is voor het plannen van verdere behandelingen zoals chirurgie of radiotherapie.

Beoordelen van speekselklierfunctie

Een andere belangrijke toepassing van sialografie is het beoordelen van de speekselklierfunctie. Wanneer er sprake is van klachten zoals droge mond of een verminderde speekselproductie, kan sialografie helpen bij het identificeren van obstructies of andere afwijkingen die de functie van de klieren beïnvloeden. Dit is van cruciaal belang voor het bepalen van de oorzaak van de symptomen en het kiezen van de juiste behandeling.

Sialografie en verschillende speekselklieraandoeningen

Sialografie bij het syndroom van Sjögren

Het syndroom van Sjögren is een auto-immuunziekte die de speekselklieren aantast en leidt tot een verminderde speekselproductie, wat kan resulteren in een droge mond en mondontstekingen. Sialografie is een nuttig diagnostisch hulpmiddel om de mate van beschadiging van de speekselklieren bij deze aandoening te beoordelen. Bij patiënten met Sjögren's syndroom kunnen de afvoergangen abnormale vormen vertonen, zoals verstoppingen of verwijdingen, die zichtbaar worden op de sialografie.

Speekselklierinfecties en sialografie

Infecties van de speekselklieren, zoals parotitis (een ontsteking van de parotisklier), kunnen door sialografie worden geïdentificeerd. Het helpt artsen om de ernst van de infectie, mogelijke abcessen of vernauwingen van de afvoergangen te visualiseren. Dit is bijzonder belangrijk voor het vaststellen van de juiste behandelingsaanpak, zoals antibiotica of drainage van een abces.

Herstel en nazorg na sialografie

Postprocedurele instructies

Na de sialografie kunnen patiënten hun normale activiteiten hervatten, tenzij anders geadviseerd door de arts. In sommige gevallen kan er tijdelijk wat ongemak zijn in de mond of speekselklieren, maar dit verdwijnt meestal binnen enkele uren. Patiënten kunnen worden gevraagd om veel water te drinken om het contrastmiddel snel uit het lichaam te verwijderen. Het is ook belangrijk om de arts op de hoogte te stellen van eventuele bijwerkingen of ongewone symptomen na de procedure.

Controle op complicaties

Hoewel complicaties na sialografie zeldzaam zijn, kunnen er zich bij sommige patiënten problemen voordoen, zoals infecties of allergische reacties op het contrastmiddel. De arts zal de patiënt adviseren over mogelijke symptomen om op te letten, zoals verhoogde pijn, zwelling of koorts, en wanneer contact op te nemen voor verdere opvolging.

Sialografie bij kinderen: Specifieke overwegingen

Aanpassingen voor pediatrische patiënten

Sialografie wordt ook bij kinderen uitgevoerd, maar er zijn enkele belangrijke overwegingen om rekening mee te houden. Omdat kinderen vaak moeilijk stil kunnen blijven tijdens het onderzoek, kan het nodig zijn om sedatie toe te dienen om bewegingen te minimaliseren en de beeldkwaliteit te waarborgen. Bovendien wordt de stralingsdosis vaak lager gehouden bij kinderen, aangezien zij gevoeliger zijn voor straling dan volwassenen.

Veiligheid van sialografie bij kinderen

Sialografie wordt als veilig beschouwd voor kinderen, mits de juiste voorzorgsmaatregelen worden genomen. Artsen zullen ervoor zorgen dat het contrastmiddel geschikt is voor de leeftijd van het kind en dat de procedure zorgvuldig wordt uitgevoerd om de blootstelling aan straling te minimaliseren. Het gebruik van digitale technologie heeft ook de veiligheid van het onderzoek verbeterd, aangezien de benodigde stralingsdosis voor het verkrijgen van duidelijke beelden wordt verminderd.

Vergelijking van sialografie met andere beeldvormingstechnieken

Sialografie versus echografie

Echografie is een niet-invasieve beeldvormingstechniek die steeds vaker wordt gebruikt om de speekselklieren te onderzoeken. Terwijl sialografie specifiek gericht is op de afvoergangen en de structuur van de speekselklieren, biedt echografie een dynamischer beeld van de weke delen van de speekselklier, zoals tumoren of ontstekingen. Echografie kan een waardevolle aanvulling zijn op sialografie, vooral bij het onderzoeken van tumoren of andere zachte weefselafwijkingen.

Sialografie versus MRI voor speekselklieronderzoek

Magnetische resonantiebeeldvorming (MRI) wordt soms gebruikt als alternatief voor sialografie, vooral wanneer gedetailleerde beelden van de speekselklieren en omliggende weefsels nodig zijn. MRI kan voordelen bieden bij het visualiseren van tumoren of andere diepe weefselaandoeningen zonder het gebruik van straling. Echter, sialografie blijft de gouden standaard voor het onderzoeken van de afvoergangen van de speekselklieren, vooral wanneer er obstructies of verstoppingen worden vermoed.

Lees verder

• Kwaadaardige of goedaardige speekselkliertumoren
• Slijmcyste (speekselkliercyste): Cyste in mond of op lippen
• Speekselklierbiopsie: Weefsel van speekselklier wegnemen
• Speekselklierinfectie: Parotitis en sialoadenitis
• Speekselklierkanker: Kanker in speekselklier met pijn