Wat is overprikkeling en hoe ga je er mee om?

Het lijkt erop alsof mensen steeds vaker last hebben van overprikkeling of is het zo dat we meer alert zijn op de vele invloeden van buitenaf? Overprikkeling kan heel lastig zijn en kan je dagelijks ritme zelfs verstoren. Sommige mensen kunnen zich volledig afsluiten van de omgeving, maar dat is niet iedereen gegeven en overprikkeling kan je zomaar overkomen. Hoe kan je omgaan met overprikkeling?

Wat is overprikkeling?

We hebben het hier over de man of vrouw (jong of oud) die de hele dag prikkels op zich af krijgt en soms (zonder ogenschijnlijke aanleiding) tot een punt van overprikkeling komt. De prikkels komen via de zintuigen binnen en zo kunnen alledaagse zaken al leiden tot overprikkeling, zoals:

• Voeding
• Emoties
• Gesprekken
• Licht

Wat tot overprikkeling kan of zal leiden is, vanwege de reeks invalshoeken, niet op voorhand te zeggen. Dit is van persoon tot persoon anders. Dit maakt het in sommige gevallen ook een lastig proces om op te lossen.

Een kapot zeefje
Op enig moment kan het zijn dat je de dagelijkse prikkels, die je normaal kunt rangschikken en filteren, plots niet meer kunt rangschikken en filteren. Het genoemde filter kan je zien als een zeefje dat een bepaalde dikte heeft en waar je hersenen alles wat er binnenkomt op een dusdanige manier rangschikken, zodat het voor je hersenen te behappen is. Door dit filter gaat dus alles wat er via de zintuigen aan prikkels en indrukken binnenkomt. Als er niets aan de hand is, daar kan je daar mee uit de voeten. Echter, om een of andere reden kan een filter kapot zijn of (tijdelijk) dunner.

Er komen dan meer indrukken en prikkels via je zintuigen binnen dan jij op dat moment kunt verwerken en dan kan het een ‘warboel’ worden in je hoofd. Er is geen norm te geven, het is bij iedereen weer anders. Waar vaak of zelfs permanent sprake is van een kapotte zeef zijn de mensen met bijvoorbeeld autisme of hooggevoelige* mensen. Echter, ook als je niet tot een overgevoelige groep mensen behoort, kan overprikkeling je dus te beurt vallen.

* Hooggevoeligheid staat voor meer dan gemiddeld gevoelig voor indrukken en prikkels. De hooggevoelige man of vrouw merkt meer signalen en details op. Alle indrukken worden uitgebreider en intensiever doorgelaten dan bij de gemiddelde mens. Het is overigens geen officiële naam in de medische wereld.

Oorzaken overprikkeling

De oorzaken van overprikkeling kunnen divers zijn. Maar bij mensen die er niet doorlopend last van hebben, niet autistisch of hooggevoelig zijn, kan een korte hectische periode al tot overprikkeling leiden. Er is dan om wat voor reden een trigger die de balans (even) verstoort.

Het is dan ook belangrijk om je lichaam goed te kennen en tijdig signalen op te vangen. Zo is het óf te voorkomen óf minimaal in de hand houden. Je leert je lichaam ondermeer kennen door in het ‘hier en nu’ te leven. Dat wil zeggen dat je hoofd niet met de gedachte bezig is over wat je vanavond gaat eten, hoe je de visite in het weekend gaat entertainen of wat voor kleren je voor het feestje gaat dragen, terwijl je op je werk met andere dingen bezig bent. Als je in staat bent dat niet te doen, dan is je geest niet verder weg dan waar je lichaam is. In het ‘hier en nu’ dus. Dit helpt je om alert te zijn op het gevoel (in je lijf) tijdens alledaagse zaken, zoals een gesprekje dat je moet voeren, de muziek die je op de achtergrond hoort, de plotselinge chaos die ontstaan is omdat er enkele collega’s tegelijk ziek zijn etc.

Zodra je de link legt naar je trigger, weet je dat voor een volgende keer en kan je een dergelijke situatie voorkomen of snel actie ondernemen als je er in verzeild raakt. Kom je er niet uit, raadpleeg dan een arts. Een enkele keer kent overprikkeling ook een puur fysieke oorzaak. Dit kan mogelijk in overleg met een arts opgepakt en opgelost worden.

Symptomen overprikkeling

Overprikkeling kan zich op verschillende manieren uiten en is bij iedereen weer anders, maar het komt vaak wel ogenschijnlijk plots opzetten. Symptomen waar je aan kunt denken zijn:

• Vermoeidheid oplopend tot volledige uitputting
• Stemmingswisselingen
• Lusteloosheid
• Depressieve gevoelens
• Ongeduldigheid
• Spierspanningen in het lichaam
• Slecht slapen
• Een kort lontje hebben

Hoe los je overprikkeling op?

Als overprikkeling je overkomt, dan kan je wel iets ondernemen om weer tot jezelf te komen. Het is niet complex, maar je moet dit wel heel bewust en zorgvuldig doen.

• Het begint bij een rustige plek opzoeken. Het moet een plaats zijn waar je ongestoord kunt zitten.
• Creëer zo een veilig gevoel om je heen en als je in staat bent om te visualiseren, zoek dan iets uit wat je doorgaans een veilig gevoel geeft.
• Breng je ademhaling weer in balans (vaak kom je in een dergelijke situatie als vanzelf in een hoge* ademhaling terecht). Begin bij een diepe buikademhaling en adem lang uit. Doe dit enkele keren en zorg dan dat je je focus op die ademhaling legt. Iedere keer als je de focus op je ademhaling kwijt raakt, dwing je jezelf weer tot concentratie.
• Laat de spanning heel rustig uit je lichaam wegvloeien. Dit gaat niet bij iedereen even snel, dus zorg dat je dan die diepe ademhaling vasthoudt tot het moment dat de spanning afneemt.
• Als je hulp accepteert, geef dan aan wat prettig is en wat niet. Een dooddoener als ‘doe eens normaal’ werkt voor de meeste mensen niet. Iemand waar je even tegenaan kunt kletsen of die alleen maar naast je komt zitten, maar waarvan je niets hoeft of moet, helpt vaak wel.

* Een hoge ademhaling is een snelle en oppervlakkige ademhaling. Je haalt dan geen adem door je middenrif af te vlakken en je buik op te laten bollen, maar je longen laten je borstkas naar voren komen.

Als je vaker last hebt van overprikkeling is het goed om het moment van overprikkeling te beschrijven. Mogelijk ontstaat er op deze wijze een beeld waar je zelf in preventieve zin iets mee kunt of dat je in gesprek met een arts kan helpen.

Tot slot

Het overkomt een ieder wel eens in z'n leven. Als dat het geval is, is er niet zoveel aan de hand. Het wordt anders als je er regelmatig last van hebt en het je blijft overkomen. Een stukje zelfreflectie kan een begin maken en laat anders de arts toe die je professioneel helpt.