Bof: Virale infectie met gezwollen oorspeekselklieren

Bof is een epidemische infectieziekte die wordt veroorzaakt door het bofvirus. Het virus behoort tot de familie van de paramyxovirussen. De ziekte staat bekend om de pijnlijke zwelling van de oorspeekselklieren, ook wel parotis genoemd. Dit kan leiden tot merkbare ongemakken zoals hoofdpijn, gewichtsverlies en koorts. De diagnose wordt meestal gesteld op basis van klinische kenmerken en kan worden bevestigd door laboratoriumtests. Hoewel de meeste patiënten binnen enkele weken volledig herstellen, kunnen er ernstige complicaties optreden. Vaccinatie is de meest effectieve manier om bof te voorkomen.

Synoniemen van de bof
Epidemiologie van de bof
Prevalentie
Trends in prevalentie
Demografische gegevens
Mechanisme
Virale infectie en verspreiding
Pathogenese van de infectie
Immuunrespons en symptomen
Oorzaken: Het bofvirus
Risicofactoren
Niet-gevaccineerde personen
Onvoldoende vaccinatiebescherming
Leeftijd en immuniteit
Risicogroepen
Kinderen zonder vaccinatie
Volwassenen zonder vaccinatie of eerdere infectie
Zwangere vrouwen
Symptomen: Gezwollen en pijnlijke oorspeekselklieren
Alarmsymptomen
Gezwollen speekselklieren
Koorts en algemene malaise
Pijn in de testikels (orchitis)
Diagnose en onderzoeken
Behandeling
Prognose
Meestal goed herstel
Complicaties bij volwassenen
Langdurige gevolgen bij zeldzame complicaties
Complicaties van bof
Preventie via vaccinatie
Praktische tips voor het omgaan met bof
Rust en herstel
Blijf goed gehydrateerd
Gebruik pijnverlichting indien nodig
Toepassen van warme of koude kompressen
Vermijd contact met anderen
Raadpleeg een arts voor verdere begeleiding
Misvattingen rond bof
Bof komt alleen voor bij kinderen
Bof is een onschuldige ziekte die vanzelf overgaat
Bof is altijd te herkennen aan gezwollen speekselklieren
De bof kan alleen worden voorkomen door vaccinatie tijdens de kindertijd
Als je eenmaal bof hebt gehad, kun je het niet opnieuw krijgen
Bof wordt veroorzaakt door slechte hygiëne

Synoniemen van de bof

Bof staat ook bekend onder de volgende synoniemen:

dikoor
parotitis epidemica

Epidemiologie van de bof

Prevalentie

Bof (mumps) is een besmettelijke virale infectie die wereldwijd voorkomt. De prevalentie van bof is aanzienlijk afgenomen sinds de introductie van vaccinatieprogramma’s. Voorheen was de ziekte wijdverspreid, maar met de introductie van het BMR-vaccin (bof, mazelen en rubella) in de meeste landen is het aantal gevallen drastisch verminderd, met name in landen waar het vaccin verplicht is voor kinderen. In sommige ontwikkelingslanden zonder breed vaccinatieprogramma komt bof nog steeds veel voor.

Trends in prevalentie

In landen met hoge vaccinatiegraad, zoals Nederland, is de prevalentie van bof sterk gedaald, maar sporadische uitbraken kunnen nog steeds voorkomen, meestal in niet-gevaccineerde populaties. In de afgelopen jaren zijn er echter weer incidenten van bof geweest in landen waar vaccinatie niet volledig wordt nageleefd, vaak door afgenomen vaccinatiebereidheid onder bepaalde groepen of door het weigeren van vaccinaties.

Demografische gegevens

Bof komt het meest voor bij kinderen en jonge volwassenen, vooral bij degenen die geen vaccinatie hebben ontvangen. De ziekte kan echter ook volwassenen treffen, vooral als zij eerder geen bof hebben gehad of niet zijn gevaccineerd. De ziekte kan ernstig zijn, vooral bij oudere kinderen en volwassenen, met complicaties die zeldzaam maar mogelijk ernstig zijn, zoals orchitis (ontsteking van de teelballen), encefalitis (hersenontsteking), of gehoorverlies.

Mechanisme

Virale infectie en verspreiding

Bof wordt veroorzaakt door het bofvirus, een RNA-virus uit de familie Paramyxoviridae. Het virus wordt voornamelijk verspreid via druppeltjes die vrijkomen wanneer een besmette persoon hoest, niest, of spreekt. Ook kan het virus worden overgedragen door direct contact met besmette speekselvloeistoffen of via besmette oppervlakken.

Pathogenese van de infectie

Na de infectie vermenigvuldigt het bofvirus zich in de luchtwegen en verspreidt zich via de bloedbaan naar andere organen. De speekselklieren, vooral de parotisklieren (de speekselklieren aan de zijkanten van de mond), worden vaak aangetast, wat leidt tot de karakteristieke zwelling die zichtbaar is bij bof. De incubatietijd van bof varieert meestal van 12 tot 25 dagen, en de ziekte is besmettelijk vanaf enkele dagen voor de zwelling van de klieren tot vijf dagen na het verschijnen van de symptomen.

Immuunrespons en symptomen

Na infectie probeert het immuunsysteem een afweerreactie te genereren. De symptomen van bof kunnen variëren, maar de meest opvallende zijn de gezwollen speekselklieren, koorts, vermoeidheid, hoofdpijn, en pijn in de oren. Complicaties zoals orchitis of encefalitis kunnen optreden, maar zijn zeldzaam. De meeste mensen herstellen volledig, hoewel er soms blijvende schade kan optreden bij complicaties.

Oorzaken: Het bofvirus

Bof wordt veroorzaakt door het bofvirus, dat behoort tot de familie van de paramyxovirussen. Het virus verspreidt zich op dezelfde manier als verkoudheid of griep, namelijk via druppeltjes uit de neus en mond bij niezen of hoesten (druppelinfectie) en door direct contact met besmette voorwerpen of oppervlakken. Mensen zijn de enige bekende natuurlijke gastheren van het bofvirus. Een patiënt is het meest besmettelijk vanaf enkele dagen voordat de symptomen verschijnen tot enkele dagen daarna.

Risicofactoren

Niet-gevaccineerde personen

De belangrijkste risicofactor voor het oplopen van bof is het ontbreken van vaccinatie tegen het bofvirus. Mensen die geen BMR-vaccin hebben ontvangen of die de vaccinatie niet hebben afgerond, lopen een verhoogd risico om de infectie op te lopen. Dit geldt vooral voor kinderen die geen vaccinatie hebben gekregen, evenals volwassenen die in hun jeugd niet gevaccineerd zijn.

Onvoldoende vaccinatiebescherming

Mensen die slechts één dosis van het BMR-vaccin hebben ontvangen, kunnen een verhoogd risico lopen op het oplopen van bof, hoewel dit minder vaak voorkomt dan bij niet-gevaccineerde personen. Het krijgen van twee doses van het vaccin biedt een hogere bescherming tegen de ziekte.

Leeftijd en immuniteit

Volwassenen die geen bof in hun jeugd hebben doorgemaakt en niet zijn gevaccineerd, lopen een groter risico op infectie, vooral als ze in contact komen met kinderen die de ziekte hebben. De kans op complicaties zoals orchitis neemt toe bij volwassenen in vergelijking met kinderen.

Risicogroepen

Kinderen zonder vaccinatie

Kinderen die geen vaccinatie hebben ontvangen tegen bof vormen de grootste risicogroep voor het ontwikkelen van de ziekte. In landen met vaccinatieprogramma’s is dit risico verminderd, maar in gebieden met lage vaccinatiegraad komt bof nog steeds voor bij niet-gevaccineerde kinderen.

Volwassenen zonder vaccinatie of eerdere infectie

Volwassenen die nooit gevaccineerd zijn en die geen bof hebben doorgemaakt, vormen een risicogroep voor het oplopen van de ziekte. Dit kan leiden tot ernstigere vormen van de ziekte en complicaties zoals orchitis of encefalitis.

Zwangere vrouwen

Hoewel bof niet vaak complicaties veroorzaakt bij zwangere vrouwen, kunnen ernstige gevallen van bof tijdens de zwangerschap leiden tot complicaties voor de moeder of de baby. Dit is vooral het geval bij vrouwen die geen immuniteit tegen het virus hebben opgebouwd door vaccinatie of eerdere infectie.

Symptomen: Gezwollen en pijnlijke oorspeekselklieren

Ongeveer één op de drie mensen met bof heeft geen of slechts milde symptomen en weet vaak niet dat ze ziek zijn. Deze personen kunnen echter nog steeds besmettelijk zijn. De incubatietijd voor bof bedraagt gemiddeld achttien dagen (variërend van twaalf tot vijfentwintig dagen). De symptomen beginnen vaak met algemene klachten en worden gevolgd door de kenmerkende zwelling van de oorspeekselklieren.

Algemene symptomen
De algemene symptomen van bof zijn niet-specifiek en omvatten:

gewrichtspijn
ochtendhoofdpijn
hoofdpijn
keelpijn
koorts (38°C of hoger)
malaise (een algemeen ziek gevoel)
buikpijn
spierpijn
vermoeidheid
verlies van eetlust
gewichtsverlies

Specifieke symptomen
Enkele dagen na het begin van de algemene symptomen kunnen specifieke symptomen optreden, zoals:

Ernstige pijn en zwelling van één (unilateraal) of beide (bilateraal) oorspeekselklieren, wat leidt tot een gezwollen gezicht
bultje in de nek (huidknobbeltje)
huiduitslag op de handpalmen
aangezichtspijn
droge mond (xerostomie)
kauwproblemen en slikproblemen
Kaakkramp (mondklem), waardoor het openen van de mond beperkt kan zijn

Alarmsymptomen

Gezwollen speekselklieren

Het meest opvallende symptoom van bof is de zwelling van de speekselklieren, vaak de parotisklieren aan de zijkanten van het gezicht. Dit kan gepaard gaan met pijn bij het slikken of kauwen. De zwelling begint meestal aan één kant van het gezicht en kan zich vervolgens naar de andere kant verspreiden.

Koorts en algemene malaise

Bij bof kan een patiënt koorts ontwikkelen, vaak in combinatie met andere symptomen zoals hoofdpijn, spierpijn, en vermoeidheid. De koorts is meestal niet extreem hoog, maar het ongemak kan aanzienlijk zijn.

Pijn in de testikels (orchitis)

Bij mannelijke patiënten kan bof leiden tot orchitis, een pijnlijke zwelling van de testikels. Dit komt vooral voor bij volwassen mannen en kan in sommige gevallen leiden tot onvruchtbaarheid, hoewel dit zeldzaam is.

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk onderzoek
De diagnose van bof wordt meestal gesteld op basis van klinische symptomen. De arts zal de gezwollen klieren onderzoeken, de temperatuur van de patiënt controleren en de amandelen inspecteren. Vaak kan de diagnose op basis van deze bevindingen worden gesteld.

Diagnostisch onderzoek
Bij twijfel kan een bloedonderzoek helpen om de diagnose te bevestigen. Dit onderzoek kan de aanwezigheid van antilichamen tegen het bofvirus aantonen, die door het immuunsysteem worden geproduceerd om de infectie te bestrijden.

Differentiële diagnose
De bof kan verward worden met andere aandoeningen met vergelijkbare symptomen, zoals:

De ziekte van Pfeiffer (klierkoorts), veroorzaakt door het Epstein-Barr virus
Tonsillitis (amandelontsteking)
Mononucleosis (klierkoorts)

Het is belangrijk om een arts te raadplegen voor een nauwkeurige diagnose.

Behandeling

De behandeling van bof is ondersteunend en gericht op symptoomverlichting. Aanbevolen maatregelen zijn:

Bedrust totdat de symptomen verbeteren
Een zachte voeding (zoals soep, aardappelpuree, roerei) en voldoende vochtinname om uitdroging te voorkomen
Goede mondverzorging, zoals gorgelen met warm, zout water om symptomen te verlichten
Toepassen van warme of koude kompressen op de nek
Gebruik van vrij verkrijgbare pijnstillers zoals paracetamol en ibuprofen voor pijnverlichting
Aspirine wordt afgeraden bij kinderen jonger dan zestien jaar vanwege het risico op de ziekte van Reye, een ernstige aandoening die zwelling van de hersenen en lever kan veroorzaken

Prognose

Meestal goed herstel

In de meeste gevallen is de prognose voor bof positief. De ziekte is meestal zelflimiterend en patiënten herstellen binnen enkele weken zonder blijvende schade. Het grootste deel van de patiënten ervaart slechts milde symptomen en herstelt volledig.

Complicaties bij volwassenen

Volwassenen, vooral mannen, kunnen complicaties ontwikkelen zoals orchitis, encefalitis, of gehoorverlies. Hoewel de meeste van deze complicaties zeldzaam zijn, kunnen ze in sommige gevallen langdurige gevolgen hebben. Orchitis kan bijvoorbeeld leiden tot tijdelijke of permanente onvruchtbaarheid, hoewel dit niet vaak voorkomt.

Langdurige gevolgen bij zeldzame complicaties

Hoewel de meeste mensen volledig herstellen van bof, kunnen zeldzame complicaties zoals encefalitis of gehoorverlies blijvende schade veroorzaken. Encefalitis kan leiden tot neurologische schade en een verhoogd risico op langdurige gezondheidsproblemen.

Complicaties van bof

Hoewel complicaties zeldzaam zijn, kunnen ze ernstig zijn. Mogelijke complicaties zijn onder andere:

Complicaties aan de hersenen

Klinische meningitis kan optreden bij 5% van de geïnfecteerde patiënten, waarbij het virus de buitenste laag van de hersenen en het ruggenmerg beïnvloedt, wat leidt tot ontsteking van deze weefsels
Hersenontsteking (encefalitis) is ook een mogelijke complicatie, hoewel zeldzaam

Andere complicaties

Pancreatitis (ontsteking van de alvleesklier)
Oöforitis (eierstokontsteking)
Myocarditis (ontsteking van de hartspier)
Mastitis (ontsteking van het borstweefsel)
Hepatitis (leverontsteking)
Polyartritis
Onvruchtbaarheid als gevolg van testikelproblemen, wat kan leiden tot mannelijke onvruchtbaarheid
Zeer zelden kan doofheid optreden
Bij zwangere vrouwen kan bof soms leiden tot een miskraam of andere complicaties
Lagoftalmie (onvoldoende sluiten van de oogleden) kan af en toe optreden

Een goede handhygiëne is cruciaal om de verspreiding van de bof te voorkomen. / Bron: Gentle07, Pixabay

Preventie via vaccinatie

Vaccinatie tegen bof
Bof is goed te voorkomen met een vaccin. Het BMR-vaccin (bof, mazelen, rodehond) wordt aanbevolen voor kinderen van veertien maanden en negen jaar oud. Dit vaccin beschermt tegen bof, mazelen en rodehond. Vaccinatie is niet aanbevolen voor personen met een verzwakt immuunsysteem, ernstige ziekten of zwangere vrouwen zonder voorafgaand medisch advies.

Voorkomen van verspreiding
Om de verspreiding van bof te voorkomen, dienen patiënten de volgende voorzorgsmaatregelen te nemen:

Gebruik een tissue bij het niezen of hoesten en gooi deze onmiddellijk weg
Was regelmatig de handen met zeep (goede handhygiëne)
Blijf thuis van school of werk gedurende ten minste vijf dagen nadat de symptomen zichtbaar zijn geworden

Praktische tips voor het omgaan met bof

Bof is een virale infectie die meestal wordt gekarakteriseerd door gezwollen oorspeekselklieren. Dit kan ongemak veroorzaken en in sommige gevallen leiden tot complicaties. Hier zijn enkele praktische tips om de symptomen te verlichten en goed voor jezelf te zorgen tijdens een bofinfectie.

Rust en herstel

Het belangrijkste bij het herstel van een virale infectie zoals bof is voldoende rust. Zorg ervoor dat je voldoende slaapt en fysieke activiteit beperkt, zodat je lichaam zich kan concentreren op herstel.

Blijf goed gehydrateerd

Bij bof kun je mogelijk moeite hebben met het eten en drinken, vooral vanwege de pijnlijke, gezwollen oorafwijking. Het is belangrijk om voldoende vocht binnen te krijgen. Drink water, kruidenthee of bouillon, en kies voor zachte, gemakkelijk te kauwen voedingsmiddelen als je eten moeilijk kunt doorbijten.

Gebruik pijnverlichting indien nodig

Pijn in de oor en gezicht kan optreden door de gezwollen speekselklieren. Gebruik pijnstillers zoals paracetamol of ibuprofen om pijn te verlichten, maar volg altijd de aanbevolen dosering en raadpleeg een arts als je twijfelt.

Toepassen van warme of koude kompressen

Koude of warme kompressen kunnen helpen om de zwelling te verlichten en de pijn te verminderen. Probeer een koud kompres op je gezicht aan te brengen of een warm kompres op je oorschelpen om verlichting te bieden.

Vermijd contact met anderen

Bof is zeer besmettelijk, dus het is belangrijk om contact met andere mensen te vermijden totdat je volledig hersteld bent. Dit voorkomt verdere verspreiding van de ziekte naar anderen, vooral kwetsbare mensen zoals jonge kinderen en ouderen.

Raadpleeg een arts voor verdere begeleiding

Als de symptomen ernstig zijn of als er complicaties optreden, zoals pijn bij het slikken of koorts die niet afneemt, neem dan contact op met je arts. Bof kan in sommige gevallen leiden tot complicaties zoals meningitis of ontsteking van de geslachtsklieren, dus medische begeleiding is belangrijk.

Misvattingen rond bof

Bof is een virale infectie die meestal de speekselklieren aantast en vooral bij kinderen voorkomt. Er bestaan verschillende misvattingen over de ziekte, de symptomen en de behandeling. Het is belangrijk om goed geïnformeerd te zijn om de ziekte correct te begrijpen en te behandelen.

Bof komt alleen voor bij kinderen

Een veelvoorkomende misvatting is dat bof alleen kinderen treft. Hoewel de ziekte vaker voorkomt bij jonge kinderen, kan iedereen, ongeacht de leeftijd, besmet raken met het bofvirus. Bij volwassenen kunnen de symptomen vaak ernstiger zijn, en de kans op complicaties is groter, zoals alvleesklierontsteking of orchitis (ontsteking van de zaadballen).

Bof is een onschuldige ziekte die vanzelf overgaat

Sommige mensen beschouwen bof als een relatief onschuldige ziekte die vanzelf zal verdwijnen zonder veel aandacht. Hoewel de ziekte vaak mild verloopt, kan bof ernstige complicaties veroorzaken, zoals ontsteking van de alvleesklier, het hart, of de hersenen. Daarom is het belangrijk om medische hulp in te schakelen, vooral wanneer de symptomen ernstig zijn.

Bof is altijd te herkennen aan gezwollen speekselklieren

Hoewel gezwollen speekselklieren een van de meest voorkomende symptomen van bof zijn, is het mogelijk dat sommige mensen andere, minder voor de hand liggende symptomen ervaren, zoals koorts, hoofdpijn of spierpijn. Niet iedereen met bof ontwikkelt de typische zwelling van de speekselklieren, wat het moeilijk kan maken om de ziekte te herkennen.

De bof kan alleen worden voorkomen door vaccinatie tijdens de kindertijd

Hoewel vaccinatie een belangrijke rol speelt bij het voorkomen van bof, is het niet de enige manier om besmetting te voorkomen. Het vermijden van contact met besmette personen en het handhaven van goede hygiëne kan ook helpen om de verspreiding van het virus te beperken. Echter, de vaccinatie biedt de meest effectieve bescherming tegen het bofvirus.

Als je eenmaal bof hebt gehad, kun je het niet opnieuw krijgen

Veel mensen denken dat ze na het doormaken van bof immuun zijn voor de ziekte, maar dit is niet altijd het geval. Hoewel de meeste mensen na infectie immuun worden, kunnen sommige mensen het virus opnieuw krijgen. Dit is echter zeldzaam, vooral bij degenen die volledig gevaccineerd zijn tegen de ziekte.

Bof wordt veroorzaakt door slechte hygiëne

Hoewel slechte hygiëne het risico op de verspreiding van infecties verhoogt, wordt bof veroorzaakt door een virus en is het voornamelijk besmettelijk via speeksel, niezen of hoesten. Zelfs met goede hygiëne kan een persoon besmet raken door nauw contact met een besmette persoon, vooral in omgevingen zoals scholen of kinderdagverblijven.

Bof is een aandoening die serieus genomen moet worden, vooral om complicaties te voorkomen. Het is belangrijk om te begrijpen hoe het virus zich verspreidt en wat de mogelijke risico's zijn, zodat de ziekte effectief behandeld en voorkomen kan worden.