Bof: Virale infectie met gezwollen oorspeekselklieren

Bof is een epidemische infectieziekte die wordt veroorzaakt door het bofvirus. Het virus behoort tot de familie van de paramyxovirussen. De ziekte staat bekend om de pijnlijke zwelling van de oorspeekselklieren, ook wel parotis genoemd. Dit kan leiden tot merkbare ongemakken zoals hoofdpijn, gewichtsverlies en koorts. De diagnose wordt meestal gesteld op basis van klinische kenmerken en kan worden bevestigd door laboratoriumtests. Hoewel de meeste patiënten binnen enkele weken volledig herstellen, kunnen er ernstige complicaties optreden. Vaccinatie is de meest effectieve manier om bof te voorkomen.

• Synoniemen van de bof
• Epidemiologie van de bof
• Oorzaken: Het bofvirus
• Symptomen: Gezwollen en pijnlijke oorspeekselklieren
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Prognose en Herstel
• Complicaties van bof
• Preventie via vaccinatie

Synoniemen van de bof

Bof staat ook bekend onder de volgende synoniemen:

• dikoor
• parotitis epidemica

Epidemiologie van de bof

Bof komt voornamelijk voor bij niet-gevaccineerde kinderen en jongvolwassenen, maar kan op elke leeftijd optreden. Baby’s jonger dan twee jaar hebben vrijwel nooit last van bof. Sinds de introductie van het bofvaccin in Nederland in 1987 is de prevalentie van de ziekte aanzienlijk verminderd. Ondanks de vaccinatieprogramma’s blijven er sporadische uitbraken voorkomen, vooral in populaties met lage vaccinatiegraad.

Oorzaken: Het bofvirus

Bof wordt veroorzaakt door het bofvirus, dat behoort tot de familie van de paramyxovirussen. Het virus verspreidt zich op dezelfde manier als verkoudheid of griep, namelijk via druppeltjes uit de neus en mond bij niezen of hoesten (druppelinfectie) en door direct contact met besmette voorwerpen of oppervlakken. Mensen zijn de enige bekende natuurlijke gastheren van het bofvirus. Een patiënt is het meest besmettelijk vanaf enkele dagen voordat de symptomen verschijnen tot enkele dagen daarna.

Symptomen: Gezwollen en pijnlijke oorspeekselklieren

Ongeveer één op de drie mensen met bof heeft geen of slechts milde symptomen en weet vaak niet dat ze ziek zijn. Deze personen kunnen echter nog steeds besmettelijk zijn. De incubatietijd voor bof bedraagt gemiddeld achttien dagen (variërend van twaalf tot vijfentwintig dagen). De symptomen beginnen vaak met algemene klachten en worden gevolgd door de kenmerkende zwelling van de oorspeekselklieren.

Algemene symptomen

De algemene symptomen van bof zijn niet-specifiek en omvatten:

• gewrichtspijn
• ochtendhoofdpijn
• hoofdpijn
• keelpijn
• koorts (38°C of hoger)
• malaise (een algemeen ziek gevoel)
• buikpijn
• spierpijn
• vermoeidheid
• verlies van eetlust
• gewichtsverlies

Specifieke symptomen

Enkele dagen na het begin van de algemene symptomen kunnen specifieke symptomen optreden, zoals:

• Ernstige pijn en zwelling van één (unilateraal) of beide (bilateraal) oorspeekselklieren, wat leidt tot een gezwollen gezicht
• bultje in de nek (huidknobbeltje)
• huiduitslag op de handpalmen
• aangezichtspijn
• droge mond (xerostomie)
• kauwproblemen en slikproblemen
• Kaakkramp (mondklem), waardoor het openen van de mond beperkt kan zijn

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk onderzoek

De diagnose van bof wordt meestal gesteld op basis van klinische symptomen. De arts zal de gezwollen klieren onderzoeken, de temperatuur van de patiënt controleren en de amandelen inspecteren. Vaak kan de diagnose op basis van deze bevindingen worden gesteld.

Diagnostisch onderzoek

Bij twijfel kan een bloedonderzoek helpen om de diagnose te bevestigen. Dit onderzoek kan de aanwezigheid van antilichamen tegen het bofvirus aantonen, die door het immuunsysteem worden geproduceerd om de infectie te bestrijden.

Differentiële diagnose

De bof kan verward worden met andere aandoeningen met vergelijkbare symptomen, zoals:

• De ziekte van Pfeiffer (klierkoorts), veroorzaakt door het Epstein-Barr virus
• Tonsillitis (amandelontsteking)
• Mononucleosis (klierkoorts)

Het is belangrijk om een arts te raadplegen voor een nauwkeurige diagnose.

Behandeling

De behandeling van bof is ondersteunend en gericht op symptoomverlichting. Aanbevolen maatregelen zijn:

• Bedrust totdat de symptomen verbeteren
• Een zachte voeding (zoals soep, aardappelpuree, roerei) en voldoende vochtinname om uitdroging te voorkomen
• Goede mondverzorging, zoals gorgelen met warm, zout water om symptomen te verlichten
• Toepassen van warme of koude kompressen op de nek
• Gebruik van vrij verkrijgbare pijnstillers zoals paracetamol en ibuprofen voor pijnverlichting
• Aspirine wordt afgeraden bij kinderen jonger dan zestien jaar vanwege het risico op de ziekte van Reye, een ernstige aandoening die zwelling van de hersenen en lever kan veroorzaken

Prognose en Herstel

De meeste patiënten herstellen binnen enkele weken volledig van bof. Na herstel blijft men doorgaans levenslang immuun voor de ziekte. Ernstige complicaties zijn zeldzaam, en patiënten met organische betrokkenheid hebben vaak een goed herstel.

Complicaties van bof

Hoewel complicaties zeldzaam zijn, kunnen ze ernstig zijn. Mogelijke complicaties zijn onder andere:

Complicaties aan de hersenen

• Klinische meningitis kan optreden bij 5% van de geïnfecteerde patiënten, waarbij het virus de buitenste laag van de hersenen en het ruggenmerg beïnvloedt, wat leidt tot ontsteking van deze weefsels
• Hersenontsteking (encefalitis) is ook een mogelijke complicatie, hoewel zeldzaam

Andere complicaties

• Pancreatitis (ontsteking van de alvleesklier)
• Oöforitis (eierstokontsteking)
• Myocarditis (ontsteking van de hartspier)
• Mastitis (ontsteking van het borstweefsel)
• Hepatitis (leverontsteking)
• Polyartritis
• Onvruchtbaarheid als gevolg van testikelproblemen, wat kan leiden tot mannelijke onvruchtbaarheid
• Zeer zelden kan doofheid optreden
• Bij zwangere vrouwen kan bof soms leiden tot een miskraam of andere complicaties
• Lagoftalmie (onvoldoende sluiten van de oogleden) kan af en toe optreden

Preventie via vaccinatie

Vaccinatie tegen bof

Bof is goed te voorkomen met een vaccin. Het BMR-vaccin (bof, mazelen, rodehond) wordt aanbevolen voor kinderen van veertien maanden en negen jaar oud. Dit vaccin beschermt tegen bof, mazelen en rodehond. Vaccinatie is niet aanbevolen voor personen met een verzwakt immuunsysteem, ernstige ziekten of zwangere vrouwen zonder voorafgaand medisch advies.

Voorkomen van verspreiding

Om de verspreiding van bof te voorkomen, dienen patiënten de volgende voorzorgsmaatregelen te nemen:

• Gebruik een tissue bij het niezen of hoesten en gooi deze onmiddellijk weg
• Was regelmatig de handen met zeep (goede handhygiëne)
• Blijf thuis van school of werk gedurende ten minste vijf dagen nadat de symptomen zichtbaar zijn geworden