Verklevingen (adhesies): Locaties van intern littekenweefsel

Een adhesie is een strook van littekenweefsel dat twee delen van het weefsel met elkaar verbindt die normaal gesproken niet met elkaar verbonden zijn. De verklevingen ontwikkelen zich omdat het lichaam zichzelf probeert te herstellen na een operatie, infectie, trauma of radiotherapie. Diverse locaties zijn mogelijk getroffen door een verkleving, waardoor het klinisch beeld variabel is. Meestal zijn het bekkengebied, de gewrichten, het hart en de darmen aangetast door verklevingen. Niet altijd komen symptomen voor maar soms treden ernstige problemen op, zoals een verstopping van de darmen. Een behandeling is soms onnodig, maar een symptomatische en chirurgische behandeling zijn soms wel vereist.

• Epidemiologie
• Oorzaken van intern littekenweefsel
• Risicofactoren van adhesies
• Symptomen: Op verschillende locaties
• Bekkengebied
• Darmen
• Gewrichten
• Hart
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van verkleving
• Prognose van een adhesie
• Complicaties
• Preventie van verklevingen

Epidemiologie

Verklevingen, of adhesies, zijn abnormale verbindingen tussen weefsels die normaal gesproken gescheiden zouden moeten zijn. Ze komen vaak voor na buikchirurgie of ontstekingen en kunnen leiden tot symptomen zoals buikpijn of darmobstructie.

Oorzaken van intern littekenweefsel

Verklevingen zijn stroken van littekenweefsel die zich ontwikkelen wanneer de herstelmechanismen van het lichaam reageren op eventuele weefselverstoringen. Normaal gesproken hebben interne weefsels en organen gladde oppervlakken. Als het lichaam namelijk beweegt, zijn de weefsels en organen goed in staat om te verschuiven. Door verklevingen aan de oppervlakten gaan weefsels en organen aan elkaar plakken. Verklevingen drukken mogelijk op zenuwen, organen en gewrichten, hetgeen interne pijn of een slechte functie veroorzaakt, waaronder vrouwelijke onvruchtbaarheid en levensbedreigende darmverstoppingen.

Risicofactoren van adhesies

Verklevingen komen mogelijk overal in het lichaam voor. Ze vormen zich vaak na een buikoperatie of een operatie aan het bekkengebied. Bijna alle patiënten die een buikoperatie gehad hebben, krijgt te maken met verklevingen. Ook na een ontsteking, een infectie, een trauma (fysiek of seksueel misbruik, val, ongeluk, …) of radiotherapie krijgen patiënten soms te maken met een adhesie.

Infecties en ontstekingen die mogelijk leiden tot interne littekenvorming in de weefsels en organen zijn:

• appendicitis (ontsteking van het aanhangsel van de blindedarm)
• bacteriële overgroei van de dunne darm
• cholecystitis (ontsteking van de galblaas met buikpijn en koorts)
• colitis (ontsteking van de dikke darm)
• cystitis (blaasontsteking met urine-afwijkingen en plasproblemen)
• diverticulitis
• een bekkenontsteking (infectie van de vrouwelijke voortplantingsorganen)
• een geperforeerd divertikel, kleine of grote darm
• een geperforeerde maagzweer
• endometriose (pijn rond de menstruatieperiode bij een vrouw)
• gastritis (ontsteking van het slijmvlies van de maag met pijn in de buik)
• gastro-enteritis (buikgriep)
• hepatitis (leverontsteking)
• vaginitis (ontsteking van het slijmvlies van de vagina)

Symptomen: Op verschillende locaties

Hoewel verklevingen overal in het lichaam mogelijk voorkomen, bevinden de meest voorkomende locaties zich in de darmen, de gewrichten, het bekkengebied en het hart. De symptomen zijn afhankelijk van het aangetaste gebied.

Bekkengebied

Verklevingen zijn ook mogelijk aan elk orgaan in het bekkengebied zoals de baarmoeder, de eierstokken, de eileiders of de blaas. Een bekkenontsteking (pelvic inflammatory disease) is het gevolg van een infectie (meestal een seksueel overdraagbare aandoening) die vaak leidt tot verklevingen in de eileiders. De eitjes van een vrouw passeren door de eileiders in de baarmoeder voor de reproductie. Verklevingen aan de eileider leiden tot onvruchtbaarheid en een verhoogde incidentie van een buitenbaarmoederlijke zwangerschap waarbij een foetus zich buiten de baarmoeder ontwikkelt. Ook endometriose is mogelijk veroorzaakt door verklevingen in de bekkenregio. Dit is een aandoening waarbij het weefsel dat normaal in de baarmoeder aanwezig is, in andere lichaamsdelen groeit, zoals de darm of de eileiders. Verklevingen aan de vagina of baarmoeder veroorzaken pijn tijdens de geslachtsgemeenschap.

Darmen

De darmlussen zijn door de verklevingen gehecht tegen de nabijgelegen organen of anders tegen de buikwand. Delen van de darm worden hierdoor van hun plaats getrokken. Hierdoor kan het voedsel niet meer door de darm gaan, hetgeen resulteert in een (gedeeltelijke) verstopping van de darmen (darmobstructie). Mogelijke symptomen die hiermee gepaard gaan omvatten:

• braken (verlicht vaak de pijn)
• constipatie
• een onvermogen om een wind te laten
• een opgeblazen gevoel
• ernstige buikpijn / chronische buikpijn
• hoge darmgeluiden
• koorts (minimaal)
• maagkrampen

In extreme gevallen vormen verklevingen vezelachtige stroken rond een darmsegment. Dit remt de bloedstroom en leidt uiteindelijk tot weefselsterfte.

Ook chronische bekkenpijn is een complicatie van abdominale adhesies (verklevingen in het buikgebied).

Gewrichten

Wanneer intern littekenweefsel aanwezig is in structuren van zacht weefsel zoals spieren, pezen en ligamenten, kunnen deze structuren zich niet goed uitrekken, wat leidt tot intermitterende (met tussenpozen) spierpijn, gewrichtspijn, spierzwakte en een beperkt bewegingsbereik. De spieren en gewrichten moeten namelijk harder werken om activiteiten uit te voeren die ze ooit met minder moeite hebben uitgevoerd. De gebieden die door de adhesie zijn aangetast, zijn daarom in eerste instantie strak, stijf of pijnlijk. Naarmate de hoeveelheid van de verklevingen toeneemt, krijgt de patiënt frequenter te maken met symptomen en zijn de klachten intenser. Ze tasten hierdoor de dagelijkse activiteiten aan. De patiënt kampt dan met bijvoorbeeld lage rugpijn, hoofdpijn, voetpijn, tendinitis (peesontsteking) of schouderpijn.

Hart

Soms ontstaat littekenweefsel in de vliezen rond het hart (pericardium), waardoor het hart niet meer goed kan werken en de patiënt kampt met pijn op de borst. Infecties, zoals reumatische koorts (complicatie van een streptokokkeninfectie), leiden tot verklevingen op hartkleppen waardoor het een verminderde hartfunctie ontstaat.

Alarmsymptomen

Alarmsymptomen van verklevingen kunnen onder andere buikpijn, opgeblazen gevoel, veranderingen in de stoelgang, en symptomen van een darmobstructie omvatten. Bij ernstige verklevingen kunnen er ook symptomen van misselijkheid, braken en ernstige pijn optreden.

Diagnose en onderzoeken

Voor het opsporen van verklevingen zijn geen diagnostische onderzoeken beschikbaar anno oktober 2020. Meestal detecteert een arts verklevingen tijdens een diagnostische laparoscopie (onderzoek van de buikholte of het bekkengebied) die plaatsvindt om de oorzaak van een ander probleem op te sporen. Via deze operatie plaatst de arts een camera door een klein gaatje in de maag om de organen in beeld te brengen. Als de arts verklevingen vindt, verwijdert hij deze meestal tijdens dezelfde operatie. Een bloedonderzoek en beeldvormende onderzoeken zoals röntgenfoto en CT-scan zijn soms nuttig om de omvang van een adhesie in beeld te brengen.

Behandeling van verkleving

De behandeling van adhesies is afhankelijk van de locatie, de mate van adhesievorming en de onderliggende oorzaak die de verkleving veroorzaakt. Verklevingen verbeteren vaak zonder operatie. Soms behandelt de arts uitsluitend de symptomen. Als de darmen gedeeltelijk geblokkeerd zijn, nuttigt de patiënt best een vezelarme voeding want op die manier beweegt het voedsel gemakkelijker door het getroffen gebied. Kampt de patiënt met een volledige verstopping van de darmen, dan treedt een gevaarlijke situatie op. Een dringende operatie voor het repareren van een darmobstructie is dan vereist.

Prognose van een adhesie

De prognose voor verklevingen hangt af van de ernst van de symptomen en de effectiviteit van de behandeling. Veel mensen met verklevingen kunnen hun symptomen onder controle krijgen met de juiste behandeling, hoewel de verklevingen terug kunnen komen.

Complicaties

Complicaties van verklevingen kunnen onder andere aanhoudende buikpijn, terugkerende darmobstructie, en problemen met de spijsvertering omvatten. Herhaalde operaties kunnen het risico op nieuwe verklevingen verhogen.

Preventie van verklevingen

Tijdens een operatie zijn voorzorgsmaatregelen nodig om de vorming van adhesies te minimaliseren. De arts opteert voor een zo kort mogelijke operatietijd. Hij houdt bovendien de weefsels vochtig. Hij is tevens voorzichtig met weefsels of organen. Ook maakt hij gebruik van handschoenen zonder latex. Verder zijn diverse chirurgische producten beschikbaar om de vorming van adhesies tijdens een operatie te voorkomen. Soms gebruikt de arts filmachtige vellen die hij tussen organen of lichaamsoppervlakken plaatst na een grote, open chirurgische ingreep.

Lees verder

• Synechie: Verklevingen tussen oogstructuren
• Asherman-syndroom: Verklevingen in de baarmoeder