Leverschade door medicijnen: symptomen en behandeling

Leverschade door medicijnen komt vaker voor dan men denkt. Veel medicijnen kunnen de werking van de lever beïnvloeden, deze beschadigen of een combinatie van beide. Dit wordt ook wel 'hepatotoxiciteit' genoemd. Dit is de eigenschap van sommige stoffen, zoals medicijnen, die ze in staat stelt de lever te beschadigen. Sommige geneesmiddelen, zoals statines (cholesterolverlagers), kunnen het niveau van leverenzymen verhogen en (meestal geringe) leverschade veroorzaken, zonder symptomen. Heel weinig geneesmiddelen beschadigen de lever in die mate dat het symptomen of klachten veroorzaakt, zoals geelzucht (geelkleuring van de huid en ogen), buikpijn, jeuk en sneller blauwe plekken en bloedingen ontwikkelen. Dit staat bekend als 'door geneesmiddelen geïnduceerde leverschade'. Deze term verwijst naar leverschade veroorzaakt door medicijnen, of deze nu symptomen veroorzaken of niet. De term omvat ook schade veroorzaakt door medicinale kruiden, planten en voedingssupplementen.

• Leverschade door medicijnen
• Wat is de lever?
• Symptomen van leverschade
• Oorzaken
• Dosisafhankelijke toxiciteit
• Idiosyncratische toxiciteit
• Geneesmiddelenallergie
• Risicofactoren
• Welke soorten leverziekte veroorzaken medicijnen?
• Geneesmiddelen die de lever kunnen beschadigen
• Antibiotica
• Antipsychotica
• Middelen tegen misselijkheid en braken
• Statines (cholesterolverlagers)
• Antischimmelmiddelen
• Medicijnen tegen hoge bloeddruk
• Anestheticum (narcosegas)
• Anticonceptiepillen
• Antidepressiva
• Anti-epileptica
• Supplementen en kruiden
• Vrij verkrijgbare pijnstillers (paracetamol en ibuprofen)
• Anabolische steroïden
• Drugs
• Onderzoek en diagnose
• Behandeling van leverschade door medicatie
• Stop blootstelling aan het middel
• Ziekenhuisopname
• Levertransplantatie
• Prognose
• Preventie

Leverschade door medicijnen

Door geneesmiddelen veroorzaakte leverschade treedt op wanneer de consumptie van een stof, zoals een (vrij verkrijgbare of voorgeschreven) medicijn, voedingssupplement, geneeskrachtig kruid of plant, directe schade aan de lever veroorzaakt. Vaak zijn er (aanvankelijk) geen symptomen, waardoor leverschade onopgemerkt kan blijven. Hoewel sommige geneesmiddelen, zoals paracetamol, voorspelbare en dosisafhankelijke effecten op de lever teweegbrengen, kunnen andere medicijnen onverwachte effecten hebben, vaak niet gerelateerd aan dosis. Leverschade als gevolg van medicijnen treedt meestal op binnen drie maanden nadat het het gebruik van het medicijn begonnen is, maar het kan variëren van een paar uur tot een jaar.

Wanneer geneesmiddelen de lever beschadigen en de normale functie ervan verstoren, ontwikkelen zich symptomen, tekenen en abnormale bloedtests van leveraandoeningen. Afwijkingen van door geneesmiddelen geïnduceerde leverziekten zijn vergelijkbaar met die van leverziekten veroorzaakt door andere middelen zoals virussen en immunologische ziekten. Bijvoorbeeld, door drugs geïnduceerde hepatitis (ontsteking van de levercellen) is vergelijkbaar met virale hepatitis; ze kunnen allebei verhogingen veroorzaken in de bloedspiegels van aspartaatamino-transferase (AST) en alanine-aminotransferase (ALT) (enzymen die uit de beschadigde lever en in het bloed lekken), evenals anorexia (verlies van eetlust), vermoeidheid en misselijkheid. Geneesmiddelgeïnduceerde cholestase (interferentie met de stroom van gal die wordt veroorzaakt door beschadiging van de galwegen) kan de cholestase van auto-immuunziektes van de lever nabootsen (bijv. primaire biliaire cirrose of PBC) en kan leiden tot verhoogde bloedspiegels van bilirubine (veroorzaakt geelzucht), alkalische fosfatase (een enzym dat is gelekt uit gewonde galkanalen) en jeuk.

Wat is de lever?

De lever is een orgaan dat zich in de rechter bovenzijde van de buik bevindt, meestal achter de ribbenkast. De lever van een volwassene weegt normaal bijna drie kilo en heeft vele functies, zoals onder meer:

• De lever produceert en scheidt gal af in de darm, waar de gal helpt bij de vertering van voedingsvetten.
• De lever helpt het bloed te zuiveren door mogelijk schadelijke chemicaliën om te zetten in onschadelijke stoffen. De bronnen van deze chemicaliën kunnen buiten het lichaam zijn (bijvoorbeeld medicijnen of alcohol), of in het lichaam (bijvoorbeeld ammoniak, dat wordt geproduceerd door het afbreken van eiwitten of bilirubine, dat wordt geproduceerd uit de afbraak van eiwitten).
• De lever verwijdert chemicaliën uit het bloed (verandert ze meestal in onschadelijke chemicaliën) en scheidt ze vervolgens af met de gal waarna het verwijdert wordt uit het lichaam via de ontlasting, of geeft ze terug in het bloed, waar ze vervolgens worden verwijderd door de nieren en geëlimineerd in de urine.
• De lever produceert veel belangrijke stoffen, vooral eiwitten die nodig zijn voor een goede gezondheid. Het produceert bijvoorbeeld eiwitten zoals albumine (een eiwit dat andere moleculen door de bloedbaan transporteert), evenals de eiwitten die belangrijk zijn voor de bloedstolling.

Symptomen van leverschade

Symptomen van leverschade door medicijnen zijn:

• koorts
  Geelzucht / Bron: Dr. Thomas F. Sellers, Wikimedia Commons (Publiek domein)
• diarree
• donkergekleurde urine
• jeuk
• geelzucht (gele ogen en huid)
• hoofdpijn
• gebrek aan eetlust
• misselijkheid
• braken
• maagpijn
• gewichtsverlies
• witte of bleke ontlasting

De symptomen kunnen uren na het in contact komen met de veroorzaker opduiken. Je kunt je ook steeds slechter gaan voelen in een periode van dagen of weken van regelmatige blootstelling.

Oorzaken

Geneesmiddelen kunnen op verschillende manieren leverziekten veroorzaken. Sommige medicijnen zijn direct schadelijk voor de lever; anderen worden door de lever omgezet in chemicaliën die direct of indirect letsel aan de lever kunnen veroorzaken. Er worden drie soorten levertoxiciteit onderscheiden:

• dosisafhankelijke toxiciteit;
• idiosyncratische toxiciteit; en
• geneesmiddelallergie.

Dosisafhankelijke toxiciteit

Geneesmiddelen die dosisafhankelijke toxiciteit veroorzaken, kunnen bij de meeste mensen een leveraandoening veroorzaken als te veel van het medicijn wordt ingenomen. Het belangrijkste voorbeeld van dosisafhankelijke toxiciteit is een overdosis paracetamol.

Idiosyncratische toxiciteit

Idiosyncrasie is een abnormale reactie op een geneesmiddel. Geneesmiddelen die idiosyncratische toxiciteit veroorzaken veroorzaken alleen bij die paar personen die specifieke genen hebben geërfd die van invloed zijn op de chemische transformatie van dat specifieke medicijn, waardoor accumulatie van het geneesmiddel plaatsvindt of van metabolieten die schadelijk zijn voor de lever. Deze toestand is meestal zeldzaam, en afhankelijk van het geneesmiddel komen ze meestal voor bij minder dan 1 tot 10 per 100.000 patiënten die dat medicijn nemen. Soms ligt dat aantal hoger.

Geneesmiddelenallergie

Medicijnenallergie kan ook een leverziekte veroorzaken, hoewel dit niet zo vaak voorkomt. Bij geneesmiddelenallergie raakt de lever beschadigd door de ontsteking die optreedt wanneer het immuunsysteem van het lichaam de medicijnen aanvalt met antilichamen en immuuncellen.

Risicofactoren

Over het algemeen wordt verondersteld dat het risico op leverschade door geneesmiddelen wordt verhoogd door de volgende factoren:

• het drinken van alcohol
• 18 jaar of ouder zijn
• genen die van invloed zijn op de reactie van een gebruiker op het medicijn
• overgewicht of obesitas
• zwangerschap
• andere ziekten, zoals hiv of leverziekte
• illegaal drugsgebruik
• overmatig medicatie innemen
• combinatie van drugs en/of alcohol

Het drinken van alcohol verhoogt het risico op leverbeschadiging, omdat alcohol de lever beschadigt en dus de manier verandert waarop geneesmiddelen worden gemetaboliseerd. Bovendien vermindert alcohol de aanvoer van het lichaam van een antioxidant die de lever beschermt.

Welke soorten leverziekte veroorzaken medicijnen?

Geneesmiddelen en chemicaliën kunnen een brede waaier aan leverbeschadiging veroorzaken, waaronder:

• Milde verhogingen van leverenzymen in het bloed zonder symptomen of tekenen van leverziekte
• Hepatitis of leverontsteking: ontsteking van levercellen.
• Necrose (afsterven van levercellen) die vaak wordt veroorzaakt door ernstigere hepatitis.
• Cholestasis: verminderde uitscheiding en/of stroom van gal.
• Leververvetting: ophoping van vet in de lever.
• Levercirrose: gevorderde littekenvorming van de lever als gevolg van chronische hepatitis, cholestase of leververvetting.
• Gemengde leverziekte, bijvoorbeeld zowel hepatitis als necrose van levercellen, hepatitis en vetophoping, of cholestasis en hepatitis.
• Fulminante hepatitis waarbij zich leverfalen ontwikkelt.
• Bloedstolsels in de aderen van de lever.

Geneesmiddelen die de lever kunnen beschadigen

Er zijn bepaalde medicijnen en medicijngroepen die de kans op beschadiging van de lever groter maken. Deze stoffen zijn:

Antibiotica

Bepaalde antibiotica kunnen leverschade veroorzaken:

• erythromycine, gebruikt bij luchtweginfecties, huidinfecties en bij de geslachtsziekte chlamydia
• amoxicilline/clavulaanzuur, gebruikt bij infecties met bacteriën, zoals luchtweginfecties, oorontsteking en blaasontsteking
• tetracyclinen (doxycycline, minocycline, tetracycline), gebruikt bij infecties van huid en luchtwegen

Antipsychotica

Antipsychotica hebben voornamelijk tot doel de symptomen van een psychose tegen te gaan. Het gaat hierbij onder meer om risperidon, welke wanen en hallucinaties remt.

Middelen tegen misselijkheid en braken

Chlorpromazine wordt voorgeschreven bij misselijkheid en braken als andere middelen zoals domperidon en metoclopramide gecontra-indiceerd zijn.

Statines (cholesterolverlagers)

Deze middelen worden voorgeschreven ter verlaging van de cholesterolwaarden. Deze medicijnen kunnen mogelijk het niveau van leverenzymen verhogen maar dan meestal in geringe mate. Hierbij treden vaak geen klachten op.

Antischimmelmiddelen

Terbinafine en ketaconazol dodent schimmels en gisten. Terbinafine wordt door de arts voorgeschreven bij schimmelinfecties, zoals schimmelnagels en ernstige vormen van voetschimmel. Ketoconazol wordt onder meer gebruikt bij huidinfecties, zoals voetschimmel, en bij seborroïsch eczeem.

Medicijnen tegen hoge bloeddruk

Medicijnen tegen hoge bloeddruk kunnen soms ook leverschade veroorzaken:

• lisinopri, ook voorgeschreven bij hartfalen
• captopril, ook voorgeschreven bij hartfalen
• methyldopa, met name voorgeschreven bij zwangere vrouwen met hoge bloeddruk

Anestheticum (narcosegas)

Halothaan is een dampvormig anestheticum dat gebruikt wordt voor algehele verdoving.

Anticonceptiepillen

Oestrogenen en orale anticonceptiva zijn beide geassocieerd met verschillende levergerelateerde complicaties, waaronder intrahepatische cholestase, sinusoïdale dilatatie, peliosis hepatis, leveradenomen, hepatocellulair carcinoom (leverkanker), hepatische veneuze trombose en een verhoogd risico op galstenen. Deze bijwerkingen komen vaker voor bij hogere doses oestrogenen, zoals ze vroeger werden gebruikt, maar ze zijn ook beschreven bij modernere anticonceptiepillen en met een lage dosis oestrogeen hormonale substitutietherapie.

Antidepressiva

Antdepressiva worden voorgeschreven ter bestrijding van een depressie. Verschillende antidepressiva zijn in de afgelopen tientallen jaren uit gebruik genomen vanwege hun potentieel voor hepatotoxiciteit. Antidepressiva die mogelijk kunnen leiden tot leverschade zijn:

• setraline
• fluoxetine
• bupropion

Anti-epileptica

Anti-epileptica zijn middelen die voorgeschreven worden ter voorkoming van epileptische aanvallen. Sommige daarvan worden geassocieerd met leverschade:

• fenobarbital
• carbamazepine
• fenytoïne

Supplementen en kruiden

Bepaalde voedingssupplementen en kruiden worden in verband gebracht met leverschade:

• smeerwortel(thee)
• creosootstruik
• blauw glidkruid (Scutellaria galericulata)
• kava (Piper methysticum)
• overschot aan vitamine A en ijzer
• pyrrolizidine alkaloïden (PA's)
• camellia sinensis (in zwarte en groene thee)
• pennyroyal-olie (gebruikt bij de productie van thee)

Vrij verkrijgbare pijnstillers (paracetamol en ibuprofen)

Sommige vrij verkrijgbare pijnstillers worden geassocieerd met leverschade en hepatitis, zoals paracetamol en NSAID's zoals ibuprofen en naproxen.

Anabolische steroïden

Anabole steroïden zijn chemische varianten van het mannelijke geslachtshormoon testosteron en deze kunnen onder meer leiden tot leverfunctiestoornissen (geelzucht).

Drugs

Sommige drugs kunnen ook leiden tot leverschade, zoals:

• heroïne
• cocaïne
• XTC/MDMA
• methamphetamine, ook bekend als meth of crystal meth

Onderzoek en diagnose

Je huisarts zal je medische voorgeschiedenis in ogenschouw nemen, vragen stellen over je klachten en medicijngebruik en lichamelijk onderzoek doen. De arts kijkt niet alleen naar de voorgeschreven geneesmiddelen die je gebruikt, maar in formeert ook naar het gebruik van vrij verkrijgbare medicijnen, kruidensupplementen, alcoholgebruik en het gebruik van chemische stoffen op het werk.

Tests om een ​​toxische leverziekte te diagnosticeren kunnen zijn:

• Bloedonderzoek: naar niveaus van leverenzymen die kunnen aantonen hoe goed je lever werkt.
• Echografie: dit beeldvormingsonderzoek maakt gebruik van geluidsgolven om een ​​gedetailleerd beeld van je lever te maken.
• CT-scans: deze test maakt gebruik van een speciale röntgenmachine die rond je lichaam draait en afbeeldingen verzendt naar een computer die een dwarsdoorsnede van je lichaam creëert.
• Leverbiopsie: de arts zal een stukje weefsel uit je lever nemen en het onder een microscoop bekijken om te controleren op ernstige leverziekte.

Behandeling van leverschade door medicatie

Een ​​toxische leverziekte kan op verschillende manieren behandeld worden.

Stop blootstelling aan het middel

Dit is de eerste stap. De arts kan bekijken welke alternatieve er zijn. Andere maatregelen zijn:

• Vermijd elk kruidensupplement of chemische stof die giftig is voor de lever.
• Geen alcohol drinken omdat het de lever belast.

De symptomen worden vaak binnen een paar dagen beter zodra je het middel niet meer binnenkrijgt en je lever niet belast met alcohol en andere schadelijke middelen of stoffen.

Ziekenhuisopname

Als je vermoedt dat een overdosis paracetamol je leverziekte veroorzaakt, ga dan snel naar het ziekenhuis om een tegengif te krijgen: intraveneuze toediening van acetylcysteïne. Het kan leverschade helpen voorkomen. In het ziekenhuis kun je ook zorg besteden aan de behandeling van je symptomen, zoals IV-vloeistoffen tegen uitdroging of tegen misselijkheid.

Levertransplantatie

Deze behandeloptie is gereserveerd voor ernstige leverschade (leverfalen).

Prognose

De symptomen verbeteren veelal binnen een paar dagen nadat je gestopt bent met het medicijn dat de klachten veroorzaakt. Bij blijvende leverschade is behandeling nodig.

Preventie

Er zijn veel verschillende maatregelen die je kunt nemen om leverbeschadiging te voorkomen. Houd rekening met de volgende tips:

• Neem niet meer dan de aanbevolen dosis paracetamol of andere medicijnen.
• Neem de maximale aanbevolen dosis van vrij verkrijgbare medicijnen niet voor een langere periode in.
• Volg de instructies van de arts met betrekking tot voorgeschreven medicijnen zorgvuldig op.
• Vermijd het drinken van alcohol tijdens het gebruik van medicijnen.
• Breng je arts op de hoogte van de medicijnen en supplementen die je momenteel gebruikt.
• Als je lijdt aan een leveraandoening, vermijd dan het gebruik van geneesmiddelen die paracetamol of fenytoïne bevatten en raadpleeg je arts over andere gecontra-indiceerde geneesmiddelen.
• Als je geneesmiddelen, drugs of alcohol misbruikt, zoek dan een verslavingsbehandeling om je te helpen abstinent te worden.

Lees verder

• Leverschade door alcohol: symptomen, oorzaken en behandeling
• Leverschade door paracetamol: symptomen en behandeling
• Leverschade: symptomen, oorzaken & gevolgen schade aan lever
• Lever: functie, werking, ligging en gezond houden van lever
• Lever uit balans: symptomen van een overbelaste lever