Abces: oorzaken, symptomen en behandeling van abcessen

Een abces is een holte gevuld met pus. Een abces bevat witte bloedcellen, dood weefsel en bacteriën. In principe kan een abces overal in je lichaam voorkomen, zoals in je mond, lies, kaak of buik. Huidabcessen kunnen overal op de huid voorkomen, maar komen het meest voor onder de oksels (axillair), gebieden rond de anus (perianaal), de vagina (Bartholin klier abces), de basis van je wervelkolom (pilonidalis abces), en rond de lies. Een abces presenteert zich meestal als een warme, rode, gezwollen en pijnlijk bult. Het kan leiden tot andere symptomen als koorts, gezwollen lymfeklieren en in ergere gevallen bloedvergiftiging (sepsis of septikemie). Een abces zal na rijping uiteindelijk barsten, waarna er dikke gele pus uitkomt.

• Wat is een abces?
• Oorzaken van abcessen
• Acute bacteriële infectie
• Steriel abces
• Inflammatoire huidziekten
• Risicogroepen
• Symptomen van een abces
• Huidabces
• Intern abces
• Alarmsymptomen
• Onderzoek en diagnose
• Behandeling van een abces
• Abcesdrainage
• Niet zelf een abces uitknijpen
• Zelfzorg
• Prognose
• Snel ingrijpen, snel herstel
• Complicaties voorkomen
• Terugkeer? Niet als je het goed aanpakt
• Littekenvorming: Soms een kleine herinnering
• Complicaties
• Verspreiding van de infectie
• Sepsis
• Abces op abces
• Chronische pijn
• Littekens
• Diepe infecties
• Preventie van verdere abcesvorming

Wat is een abces?

Een abces is een niet eerder bestaande holte gevuld met pus. Een huidabces wordt omgeven door een roze tot diep rood gekleurd gebied. Een abces is vaak pijnlijk en warm. Een abces doet pijn als gevolg van de zwelling die onderhuids druk uitoefent tijdens het groeien. Abcessen kunnen op elke plaats van je lichaam verschijnen. Voorkeursplekken zijn onder de oksels (axillair), rond de anus (perianaal), de vagina (Bartholin klier abces), in de keel (peritonsillair) de basis van je wervelkolom (pilonidalis abces), en rond de lies. Een ontsteking rond een haarfollikel kan ook leiden tot de vorming van een abces. Dit wordt steenpuist genoemd. Een abces moet vaak gedraineerd worden door de arts.

Oorzaken van abcessen

Acute bacteriële infectie

Een pijnlijke abces is meestal het gevolg van een acute bacteriële infectie. Bacteriën dringen via een wondje in de huid of via een haarzakje naar binnen. Een abces kan zich ontwikkelen rond een vreemd voorwerp, zoals een splinter. Een veel voorkomende oorzaak van infectieuze abcessen is de Staphylococcus aureus. Deze bacterie komt bij veel mensen voor, met name op de huid en in de neus. Vaak veroorzaakt deze lastpak steenpuisten, een wondinfectie of geïnfecteerd eczeem. Andere oorzaken zijn:

• Methicilline resistente Staphylococcus aureus, een bacterie die resistent is voor Methicilline, een antibioticum die doorgaans worden gebruikt bij de bestrijding van stafylokokkeninfecties, en terugkerende abcessen veroorzaken;
• Streptococcus pyogenes: de gebruikelijke oorzaak van cellulitis en erysipelas (wondroos);
  Cellulitis op het been / Bron: RafaelLopez, Wikimedia Commons (CC BY-SA-3.0)
• Mycobacterium tuberculosis,de bacterie die tuberculose bij de mens veroorzaakt, en atypische mycobacteriële infectie.

Steriel abces

Een steriel abces kan optreden na injectie met corticosteroïden. Dit is meer waarschijnlijk als de medicatie is gemorst in onderhuids vet. Een overgevoeligheidsreactie op geïnjecteerd materiaal zoals collageen kan ook leiden tot abcesvorming.

Inflammatoire huidziekten

Bepaalde inflammatoire huidziekten kan weefselvernietiging en abcesvorming veroorzaken, terwijl er geen ziekteverwekkers (besmettelijke microben) aanwezig zijn. Het kan hierbij gaan om de ziekte van Crohn, acne conglobata, acne fulminans en panniculitis, een ontsteking van het vetweefsel onder de huid

Risicogroepen

Gezonde mensen kunnen last krijgen van infectieuze abcessen, maar ze komen vaker voor bij mensen met bepaalde risicofactoren, zoals:

• Metabool syndroom en obesitas;
• Roken;
• Diabetes;
• Een patiënt met een immuundeficiëntie, 'immuungecompromitteerd' genoemd;
• Intraveneuze druggebruikers.

Symptomen van een abces

De symptomen van een abces zijn afhankelijk van waar het zich in je lichaam ontwikkelt.

Huidabces

De symptomen van een huidabces variëren en zijn afhankelijk van de locatie van het abces, maar in het algemeen zul je last krijgen van een pijnlijke, zwelling die rood, warm en gevoelig is om aan te raken. Dit kan gepaard gaan met koorts, gezwollen lymfeklieren, misselijkheid, zweten en gevoel van ziek zijn. Het abces zal rijpen en op een gegeven ogenblik spontaan openbarsten.

Symptomen van een huidabces kunnen zijn:

• een gladde zwelling onder je huid die hard of stevig aanvoelt
• pijn en gevoeligheid in het getroffen gebied
• warmte en roodheid in het getroffen gebied
• een zichtbare opeenhoping van witte of gele pus onder de huid in het getroffen gebied
• een hoge temperatuur (koorts)
• rillingen

Intern abces

Abcessen die zich in een orgaan of in de ruimtes tussen organen ontwikkelen, kunnen moeilijker te identificeren zijn dan huidabcessen. De symptomen kunnen vaag zijn en er zijn mogelijk geen duidelijke externe tekenen die duiden op een probleem. De symptomen van een inwendig abces kunnen variëren, afhankelijk van waar het abces zich precies in het lichaam zich ontwikkelt. Een leverabces kan bijvoorbeeld geelzucht veroorzaken, terwijl een abces in of nabij de longen (een longabces) hoesten of kortademigheid kan veroorzaken.

Algemene symptomen van een inwendig abces kunnen zijn:

• ongemak in het gebied van het abces
• koorts
• toegenomen zweten
• ziek voelen
• braken
• rillingen
• pijn of zwelling in de buik
• gebrek aan eetlust en gewichtsverlies
• extreme vermoeidheid
• diarree of obstipatie

Alarmsymptomen

Een klein abces met relatief weinig pijn, zwelling of andere symptomen trekt meestal vanzelf weg met het toepassen van een warm kompres en eventuele andere (zelfzorg)maatregelen. Bij één of meer van volgende symptomen is het belangrijk je huisarts te raadplegen:

• een groter wordend abces
• pusafscheiding
• een warm gebied
• koorts of koude rillingen
• roodheid en zwelling rond het abces

Onderzoek en diagnose

Als de oorzaak van een abces onbekend is, kan de arts een bacteriekweek maken. Als een patiënt last heeft van terugkerende abcessen, zal de arts het volgende overwegen: voedingstekorten, vooral ijzer; immuundeficiëntie; onderdrukking van het immuunsysteem door medicatie zoals systemische steroïden; diabetes; of een slechte bloedsomloop.

Behandeling van een abces

Abcesdrainage

Een abces moet worden onderzocht om eventuele vreemde voorwerpen te verwijderen, en de inhoud ervan moet worden verwijderd. de arts zal meestal het uitgerijpt abces openen middels een incisie en vervolgens laten leeglopen (abcesdrainage). Soms wordt een katheter ingebracht, vooral als het abces is diep zodat deze goed kan leeglopen. De holte wordt vervolgens grondig uitgewassen met een zoutoplossing. Het moet open blijven om pus af te laten vloeien. Er wordt een gaasje over de wond gelegd. Deze moet een aantal keren per dag verschoond worden en soms word er nog een ontsmettende zalf meegegeven, die je dan op en rond de wond moet aanbrengen bij het verschonen van het gaasje. Bij het genezingsproces vormt zich na de ingreep een klein litteken. Soms wordt ook antibiotica gegeven.

Niet zelf een abces uitknijpen

Als je een abces op je huid hebt, doe je er verstandig aan om naar je huisarts te gaan. Knijp of druk het abces nooit zelf kapot, want dat kan vervelende complicaties geven. Eventuele bacteriën die in het abces aanwezig zijn, kunnen zich dan via de bloedbaan verspreiden en bloedvergiftiging veroorzaken met alle gevolgen van dien.

Zelfzorg

Een (huid)abces zal rijpen en op een gegeven ogenblik spontaan openbarsten. Het toepassen van warmte op de plek van het abces met een warm kompres wil nog wel eens helpen om de zwelling te verminderen en de genezing te bevorderen.

Prognose

Een abces mag dan wel een onaangename en pijnlijke verrassing zijn, maar het goede nieuws is dat het meestal goed afloopt – als je het goed aanpakt. Het is een tijdelijke bezoeker die met de juiste zorg weer verdwijnt, en vaak zonder al te veel drama. De prognose? Over het algemeen positief, mits je je lichaam een beetje helpt bij het afvoeren van die opgehoopte ellende.

Snel ingrijpen, snel herstel

Als je op tijd medische hulp zoekt en het abces goed laat behandelen – of dat nu is door het laten draineren bij de dokter of het volgen van de juiste zelfzorgmaatregelen – ben je er meestal binnen een paar weken weer vanaf. De zwelling neemt af, de pus vindt zijn weg naar buiten, en je huid herstelt zich stap voor stap. Voordat je het weet, is het weer business as usual.

Complicaties voorkomen

Als je het abces met rust laat en niet gaat knijpen of peuteren, kun je grotere complicaties voorkomen. Geen verspreiding van de infectie, geen nare littekens – gewoon een schoon herstel. Het sleutelwoord is geduld: laat je lichaam zijn werk doen, en je komt er weer glansrijk uit.

Terugkeer? Niet als je het goed aanpakt

Hoewel abcessen soms kunnen terugkomen, vooral als je te maken hebt met een onderliggende gezondheidskwestie zoals diabetes of een verzwakt immuunsysteem, is de kans op herhaling klein als je goed voor je huid en gezondheid zorgt. Houd wrijving en irritatie minimaal, zorg voor een goede hygiëne, en je hebt een uitstekende kans om abcesvrij door het leven te gaan.

Littekenvorming: Soms een kleine herinnering

In de meeste gevallen herstelt de huid volledig, maar als het abces diep zat of als je er te veel aan hebt gezeten, kan er een klein litteken achterblijven. Maar zelfs dan is het vaak een subtiele herinnering aan die strijd die je lichaam heeft gewonnen.

Complicaties

Een abces lijkt misschien onschuldig – een pijnlijke, met pus gevulde bult die je gewoon even moet uitzitten. Maar schijn bedriegt! Onder die etterende oppervlakte kan het ineens een tikkende tijdbom worden, die je meer ellende bezorgt dan je zou denken. Als je het abces negeert of verkeerd aanpakt, kan het flink uit de hand lopen. Laten we eens kijken naar de complicaties die een abces met zich mee kan slepen.

Verspreiding van de infectie

Je abces houdt zich niet altijd netjes aan zijn grenzen. De bacteriën in die etterende zak kunnen hun koffers pakken en op reis gaan. Zo kom je uit bij cellulitis, waarbij de infectie zich verspreidt naar omliggende weefsels en je huid rood, gezwollen en pijnlijk wordt. Alsof één abces nog niet genoeg was, zet het zich door als een soort olievlek van ellende.

Sepsis

Als je dacht dat een abces al vervelend genoeg was, stel je voor dat de bacteriën zich een weg banen naar je bloedbaan. Dan komt sepsis om de hoek kijken – een levensbedreigende reactie waarbij je hele lichaam overspoeld wordt door ontstekingsreacties. Plotseling heb je te maken met hoge koorts, snelle ademhaling en een hartslag die tekeergaat als een malle. Dit is het moment waarop je niet meer kunt afwachten – dan moet je direct medische hulp inschakelen, en snel.

Abces op abces

Eén abces is al naar genoeg, maar wat als er ineens meerdere opduiken? Bacteriën die vanuit één abces ontsnappen, kunnen nieuwe plekken vinden om hun vieze werk te doen. Voor je het weet, krijg je te maken met een kettingreactie van etterende bulten die opduiken op plekken waar je ze het minst verwacht. En nee, dit is geen abcessenfeest waar je op zit te wachten.

Chronische pijn

Zelfs nadat het abces is gedraineerd of genezen, kan er nog chronische pijn achterblijven. De infectie kan je weefsels en zenuwen beschadigd hebben, en die trekken en steken nog lang nadat het abces verdwenen is. Zo blijf je eraan herinnerd dat die vervelende bult je meer heeft nagelaten dan alleen wat pus.

Littekens

Een abces dat te lang onbehandeld blijft of niet goed wordt verzorgd, laat vaak een litteken achter. Het soort herinnering dat je liever niet hebt. Vooral als je eraan hebt zitten prutsen of het abces diep onder je huid zat, kan het litteken groot en opvallend zijn. Een abces is tijdelijk, maar dat litteken... blijft een tijdje bij je.

Diepe infecties

Wanneer een abces zich in de diepere lagen van je lichaam bevindt – denk aan de lever, longen of zelfs hersenen – kan de infectie serieuze schade aanrichten. Hier praten we niet meer over een simpel bultje, maar over iets dat vitale organen aantast. Hoewel zeldzaam, is dit een complicatie die niemand wil meemaken.

Preventie van verdere abcesvorming

Als abcessen te wijten aan zijn aan een stafylokokkeninfectie, kan het risico van herhaling worden geminimaliseerd door de volgende maatregelen:

• Hygiëne: frequent handen wassen en geen handdoeken, kleding, scheerapparaten en tandenborstels delen met anderen.
• Gooi verband en dergelijke op hygiënische wijze weg;
• Zorg ervoor dat je niet je huid verwondt tijdens het scheren;
• Eet veel verse groenten en fruit; en
• Streef naar een normaal gewicht en rook niet.

Lees verder

• Abces in huid of lichaam: met pus gevulde zwelling in holte
• Abcesdrainage: behandeling door drainage van een abces
• Buikabces: symptomen, oorzaken en behandeling abces in buik
• Bartholin-cyste of abces: symptomen, oorzaken en behandeling
• Kaakabces: symptomen, oorzaak en behandeling kaakabces