Leverabces: symptomen, oorzaak, behandeling en prognose
Een leverabces is een abces in de lever. Een abces is een verzameling pus – een dikke vloeistof van bloed, dode weefsels en ziekteverwekkers – in een niet eerder bestaande holte in het lichaam. Een leverabces wordt veroorzaakt door de aanwezigheid van bacteriën, schimmels, parasieten uit het spijsverteringskanaal. De boosdoener verspreidt zich via de darm naar de lever. Naar schatting heeft minder dan 0,25 procent van de Nederlandse bevolking een abces in de lever. Leverabces symptomen kunnen onder meer bestaan uit koorts, algehele malaise, gewichtsverlies, gevoel van zwakte, pijn in de lever en geelzucht (in een late fase). Bloedonderzoek en leverabcesaspiratie bevestigen de diagnose. Deze technieken kunnen worden ondersteund door een CT-scan. Behandeling van een leverabces bestaat uit antibiotica en eventueel abcesdrainage.
Wat is een leverabces?
In een klein dorp in Nederland woonde Peter, een fervente tuinier die altijd bezig was met zijn bloemen en groenten. Op een dag voelde hij zich echter steeds slechter, met koorts en pijn aan zijn rechterkant. Uiteindelijk belandde hij in het ziekenhuis, waar bleek dat hij een leverabces had ontwikkeld, waarschijnlijk als gevolg van een vroegere galblaasinfectie. Peter vond het ironisch dat hij, die altijd zo goed voor zijn tuin zorgde, nu zijn eigen lever 'schoon moest wieden'. Na een intensieve antibioticabehandeling was hij weer op de been, en grapt hij sindsdien dat hij niet alleen zijn planten maar ook zijn lever onkruidvrij moet houden.

Ligging van de lever /
Bron: Nerthuz/Shutterstock.comEen leverabces is een verzameling pus in de
lever, veroorzaakt door bacteriën, schimmels of parasieten. Je kan meer dan één abces hebben. De lever maakt enzymen en gal wat helpt om voedsel te verteren en je lichaamsenergie geeft. De lever verwijdert ook schadelijk materiaal uit je lichaam, zoals alcohol en andere giftige stoffen.
Epidemiologie
Leverabcessen zijn relatief zeldzame, maar potentieel ernstige aandoeningen waarbij een met pus gevulde holte in de lever ontstaat, meestal als gevolg van een infectie. De epidemiologie van leverabcessen wordt beïnvloed door factoren zoals geslacht, leeftijd, klimaat, voeding, leefstijl, en genetische aanleg. Hieronder bespreken we uitgebreid de verschillen tussen Nederland, de Nederlandse overzeese gebiedsdelen, België en wereldwijd.
Geslachts- en leeftijdsverschillen
Leverabcessen komen vaker voor bij mannen dan bij vrouwen, met een verhouding van ongeveer 2:1. Dit verschil kan worden toegeschreven aan verschillen in blootstelling aan risicofactoren, zoals alcoholgebruik en onderliggende medische aandoeningen zoals diabetes mellitus. Bij kinderen zijn leverabcessen zeldzaam en komen ze meestal voor na een abdominale infectie of een immuunstoornis. Bij volwassenen is de prevalentie van leverabcessen hoger, vooral bij mensen van middelbare en oudere leeftijd. In Nederland komt leverabces bij ongeveer 1-2 op de 100.000 mensen per jaar voor, waarbij mannen een groter risico lopen dan vrouwen.
Bij kinderen is een leverabces meestal het gevolg van een bacteriële infectie door hematogene verspreiding, bijvoorbeeld na een darmontsteking of appendicitis. De incidentie bij kinderen ligt veel lager dan bij volwassenen, maar wanneer het voorkomt, is het meestal ernstiger omdat de diagnose vaak later wordt gesteld. In België zijn de cijfers vergelijkbaar met Nederland, hoewel het in de Belgische gezondheidsstatistieken iets vaker voorkomt bij mannen boven de 50 jaar, mogelijk vanwege de prevalentie van bijkomende risicofactoren zoals diabetes.
Klimaat en geografische verschillen
Het klimaat en de geografie kunnen invloed hebben op het vóórkomen van leverabcessen. In de tropische en subtropische gebieden, zoals de Nederlandse overzeese gebiedsdelen (bijvoorbeeld Aruba en Curaçao), zien we vaker amoebenleverabcessen als gevolg van de aanwezigheid van de parasiet Entamoeba histolytica. In deze gebieden ligt de prevalentie van leverabcessen tussen de 5-10 per 100.000 mensen per jaar, aanzienlijk hoger dan in gematigde klimaten zoals Nederland en België.
In gematigde klimaten, zoals in Nederland en België, worden leverabcessen vaker veroorzaakt door bacteriële infecties, meestal door verspreiding vanuit de galwegen, de buikholte (bijvoorbeeld na diverticulitis) of via de bloedbaan. Wereldwijd zijn amoebenleverabcessen vaker voorkomend in ontwikkelingslanden, vooral in gebieden met slechte sanitaire voorzieningen. In ontwikkelde landen zijn pyogene (bacteriële) leverabcessen meer gebruikelijk en worden ze vaak gezien bij mensen met onderliggende ziekten zoals diabetes of immunosuppressie.
Voeding en leefstijl
Voeding en leefstijl zijn belangrijke factoren in de ontwikkeling van leverabcessen. Mensen met een verzwakt immuunsysteem, vaak als gevolg van ondervoeding of een ongezond dieet, lopen een hoger risico op het ontwikkelen van leverabcessen. In Nederland en België is leverabces vaak geassocieerd met onderliggende aandoeningen zoals diabetes en galwegaandoeningen. Een westers dieet, rijk aan vetten en suiker en arm aan vezels, draagt bij aan galwegproblemen die de kans op een leverabces kunnen verhogen.
In de Nederlandse overzeese gebiedsdelen spelen voedings- en hygiënische omstandigheden een grotere rol. De consumptie van besmet voedsel of water kan leiden tot een amoebeninfectie, die kan uitgroeien tot een leverabces. Een typisch voorbeeld is het drinken van onbehandeld water in gebieden waar Entamoeba histolytica endemisch is. Daarnaast kunnen slechte sanitaire voorzieningen bijdragen aan de verspreiding van amoebenleverabcessen.
Leefstijl speelt ook een rol: overmatig alcoholgebruik is een risicofactor voor leverabcessen, omdat het de leverfunctie belemmert en het immuunsysteem verzwakt. In België en Nederland drinkt respectievelijk 10-15% van de volwassenen bovenmatig alcohol, wat bijdraagt aan het risico op levergerelateerde complicaties, waaronder leverabcessen. In de overzeese gebiedsdelen is alcoholgebruik minder wijdverbreid, maar andere factoren zoals ondervoeding en beperkte toegang tot gezondheidszorg dragen bij aan een verhoogd risico op leverabcessen.
Genetische factoren
Hoewel genetica niet direct verantwoordelijk is voor het ontstaan van leverabcessen, kan een genetische aanleg voor bepaalde onderliggende aandoeningen, zoals diabetes of immuundeficiënties, het risico verhogen. Mensen met een familiaire aanleg voor diabetes mellitus hebben bijvoorbeeld een verhoogde kans op galwegproblemen en infecties, die kunnen leiden tot leverabcessen. In Nederland en België is ongeveer 8-10% van de bevolking diabetisch, wat de kans op leverabcessen in deze groep verhoogt.
Wereldwijd zijn er populaties waarin genetische aanleg voor bepaalde ziekten, zoals hemoglobinopathieën, het risico op leverabcessen kan verhogen. In Zuid-Azië en Afrika zien we bijvoorbeeld dat dragers van sikkelcelziekte een verhoogd risico lopen op levercomplicaties, waaronder leverabcessen, vanwege herhaalde schade aan de lever en verhoogde vatbaarheid voor infecties.
Wereldwijde verschillen
De incidentie van leverabcessen varieert sterk wereldwijd, afhankelijk van de mate van toegang tot gezondheidszorg, hygiënische omstandigheden en de prevalentie van onderliggende ziekten. In ontwikkelingslanden, zoals delen van India, Afrika en Zuid-Amerika, komen leverabcessen veel vaker voor, met een geschatte incidentie van 10-20 per 100.000 mensen per jaar. Dit wordt grotendeels toegeschreven aan slechte sanitaire voorzieningen, ondervoeding en beperkte toegang tot medische zorg. Amoebenleverabcessen komen hier veel voor, en worden vaak laat gediagnosticeerd, wat leidt tot ernstige complicaties.
In ontwikkelde landen zoals Nederland en België ligt de incidentie lager, ongeveer 1-2 per 100.000 mensen per jaar, en worden leverabcessen vaker veroorzaakt door bacteriële infecties. De toegang tot moderne medische zorg, inclusief beeldvormings- en laboratoriumdiagnostiek, zorgt ervoor dat leverabcessen sneller worden herkend en behandeld, waardoor de mortaliteit aanzienlijk lager is dan in ontwikkelingslanden.
In de Nederlandse overzeese gebiedsdelen zien we een gemengd beeld: zowel bacteriële als amoebenleverabcessen komen voor, afhankelijk van de specifieke omstandigheden in elk gebied. Een voorbeeld hiervan is de hogere prevalentie van amoebeninfecties in gebieden met slechtere sanitaire voorzieningen, gecombineerd met de risicofactoren die ook in ontwikkelde landen voorkomen, zoals diabetes en galwegproblemen. Dit zorgt ervoor dat de incidentie van leverabcessen in deze gebieden aanzienlijk hoger ligt, ongeveer 5-10 per 100.000 mensen per jaar.
De epidemiologie van leverabcessen is sterk afhankelijk van zowel genetische als omgevingsfactoren, waarbij toegang tot medische zorg, leefstijl, en hygiënische omstandigheden een cruciale rol spelen in de ontwikkeling en uitkomst van deze aandoening. Preventieve maatregelen, zoals betere hygiëne, gezond eten en tijdige medische zorg, zijn essentieel om het risico op leverabcessen te verlagen.
Pathofysiologie en ontstaansmechanisme van een leverabces
Een leverabces is een gelokaliseerde ophoping van pus in de lever, veroorzaakt door een infectie. Het pathofysiologische proces van een leverabces is complex en kan worden veroorzaakt door bacteriën, parasieten of schimmels die de lever binnendringen via verschillende routes, zoals de galwegen, de poortader of direct via omliggende organen. Hieronder beschrijven we de belangrijkste mechanismen die leiden tot de vorming van een leverabces.
Invasie van micro-organismen
De vorming van een leverabces begint meestal met de invasie van micro-organismen in het leverweefsel. Dit kan op verschillende manieren gebeuren:
- Via de galwegen, bijvoorbeeld door galwegobstructie of cholangitis, waarbij bacteriën vanuit de darmen de galwegen binnendringen en zich verspreiden naar de lever.
- Via de poortader, waarbij bacteriën of parasieten vanuit een andere infectie in de buikholte, zoals diverticulitis of appendicitis, via de poortader in de lever terechtkomen.
- Via de bloedbaan, waarbij micro-organismen vanuit een systemische infectie (sepsis) naar de lever worden vervoerd.
- Directe uitbreiding vanuit een nabijgelegen geïnfecteerd orgaan of een trauma aan de lever.
Ontstekingsreactie en abcesvorming
Na de invasie van micro-organismen in de lever, reageert het immuunsysteem door ontstekingscellen naar de plek van de infectie te sturen. Macrofagen en neutrofielen proberen de indringers op te ruimen, wat leidt tot de vorming van pus. Pus bestaat uit dode cellen, bacteriën en ontstekingsmateriaal. Naarmate de infectie vordert, ontstaat er een met pus gevulde holte, oftewel een abces. De aanwezigheid van bacteriën en de daaropvolgende ontstekingsreactie veroorzaken schade aan het leverweefsel, wat leidt tot necrose en de afbakening van het abces door een fibrotische wand.
Risicofactoren
Bepaalde risicofactoren verhogen de kans op het ontwikkelen van een leverabces. Dit zijn onder andere:
- Cholangitis of galwegobstructie: Ontsteking van de galwegen of obstructie, bijvoorbeeld door galstenen, kan de verspreiding van bacteriën naar de lever vergemakkelijken.
- Diabetes mellitus: Mensen met diabetes hebben een verminderde immuunrespons, waardoor ze vatbaarder zijn voor infecties, inclusief leverabcessen.
- Immuundeficiëntie: Mensen met een verzwakt immuunsysteem, bijvoorbeeld door HIV of immunosuppressieve medicatie, lopen een hoger risico op het ontwikkelen van leverabcessen.
- Amoebeninfectie: In tropische gebieden kan de parasiet Entamoeba histolytica leiden tot een amoebenleverabces. Deze parasiet dringt de darmwand binnen en reist via de poortader naar de lever, waar het een abces kan veroorzaken.
Complicaties
Indien onbehandeld kan een leverabces leiden tot ernstige complicaties, zoals:
- Ruptuur van het abces: Het abces kan openbarsten, waarbij pus in de buikholte of de borstholte terechtkomt, wat kan leiden tot peritonitis of pleura-effusie.
- Sepsis: De infectie kan zich verspreiden naar de bloedbaan, wat leidt tot sepsis, een levensbedreigende systemische ontstekingsreactie.
- Chronische leverbeschadiging: Herhaalde of onbehandelde abcessen kunnen leiden tot fibrose en verminderde leverfunctie.
De behandeling van een leverabces bestaat meestal uit een combinatie van antibiotica en drainage van het abces, hetzij percutaan (via een naald door de huid) of chirurgisch. Vroege diagnose en behandeling zijn essentieel om complicaties te voorkomen en de prognose te verbeteren.
Oorzaken van een abces in de lever
Een leverabces wordt veroorzaakt door micro-organismen, zoals bacteriën, schimmels en parasieten. Deze boosdoeners kunnen langs verschillende routes de lever bereiken:
- via het bloed;
- via de galwegen; of
- via de lymfebanen.
Een
blindedarmontsteking kan zich bijvoorbeeld via de leverpoortader, ook kortweg poortader, of vena portae hepatis, naar de lever verspreiden en aldaar een abces veroorzaken. Een leverabces kan ook het gevolg zijn van een cholangitis (
galwegontsteking) of een cholecystitis (
galblaasontsteking). In ontwikkelingslanden ontstaan leverabcessen veelal door de door Entamoeba histolytica, een parasiet uit het rijk der protisten.
Risicofactoren
De volgende factoren verhogen de kans op een leverabes:
- Reizen naar plaatsen waar de infectie vaak voorkomt. In de tropen wordt een abces in de lever vaak veroorzaakt door de darmparasiet Entamoeba histolytica.
- Leeftijd ouder dan 70 jaar.
- Medische aandoeningen, zoals kanker, diabetes, of een zwak immuunsysteem.
- Gebruik van bepaalde geneesmiddelen, zoals steroïden of chemotherapie.
- Alcoholgebruik.
- Slechte voeding.
Leverabces symptomen
Een leverabces kan de volgende klachten en symptomen veroorzaken:
Onderzoek en diagnose
Anamnese en lichamelijk onderzoek
De arts stelt je allerlei vragen over de klachten die je ervaart en vragen in welke landen je onlangs bent geweest. Dit vraaggesprek wordt anamnese genoemd. De arts zal tevens je medische voorgeschiedenis in acht nemen. Daarnaast vindt lichamelijk onderzoek plaats. Tijdens een lichamelijk onderzoek kan de arts symptomen van koorts of geelzucht constateren.

MRI-scan /
Bron: Istock.com/© james steidlAanvullend onderzoek
Bloedonderzoek vertoont een zeer hoge BSE (de bezinking is een indirecte meting van de ernst van ontsteking in het lichaam), en kan aantonen welk micro-organisme de boosdoener is. Beeldvormend onderzoek middels röntgenfoto's, echografie, een CT-scan of MRI-scan kan nodig zijn bij het stellen van de diagnose. Een leverbiopsie is soms ook vereist. Hierbij neemt de arts wat weefsel weg uit de lever om dit microscopisch te laten onderzoeken.
Darmonderzoek (coloscopie) kan ook nodig zijn om de bron van de infectie te achterhalen.
Leverabces behandeling
Medicatie
Geneesmiddelen kunnen helpen bij het behandelen van een infectie veroorzaakt door bacteriën, een schimmel of een parasiet. In geval van een bacteriële infectie, zal de arts antibiotica voorschrijven.
Abcesdrainage
Drainage van een leverabces is vaak ook nodig. Hierbij wordt eerst de huid ontsmet, waarna plaatselijke verdoving wordt verricht. Vervolgens prikt de arts met een lange, dunne naald via de huid in het abces. De pus wordt afgezogen en soms blijft er een drain of slangetje achter in het abces, zodat de pus kan blijven afvloeien. De pus wordt in het laboratorium onderzocht.
Operatie
Een operatieve ingreep kan nodig zijn als het abces groot is of als je meer dan één abces hebt. Chirurgie kan ook nodig zijn als het abces barst. Dit wordt een ruptuur genoemd.

Drink geen alcohol /
Bron: Marian Weyo/Shutterstock.comZelfzorgmaatregelen en tips
Voeding en hydratatie
- Kies voor lichte, voedzame maaltijden: Denk aan gestoomde groenten, kipfilet en volkoren granen. Vermijd zwaar verteerbare of vette gerechten.
- Blijf gehydrateerd: Drink minstens 1,5 tot 2 liter water per dag. Kruidenthee (zonder suiker) kan ook helpen. Frisdrank? Laat maar staan.
- Eet regelmatig, kleine porties: Dit is minder belastend voor je lever. Drie maaltijden en twee tussendoortjes werken vaak het best.
Eet gevarieerd en gezond
Gezonde voedingsmiddelen omvatten fruit, groenten, volkorenbrood, magere zuivelproducten, bonen, mager vlees en vis. Er zijn
bepaalde voedingsmiddelen die zeer goed zijn voor de lever.
Drink geen alcohol
Alcohol kan je lever beschadigen en het risico op een andere abces vergroten.
Medische opvolging en signalen in de gaten houden
- Houd je afspraken strikt aan: Zorg dat je altijd op tijd bent voor controles bij je arts. Vertraging kan je herstel vertragen.
- Let op alarmsignalen: Koorts, hevige buikpijn of geelzucht? Meteen contact opnemen met je arts.
- Medicatie trouw innemen: Antibiotica? Elke dosis telt! Zet desnoods een wekker om geen enkele pil te vergeten.
Lichamelijke activiteit
- Rust nemen is key: Je lichaam werkt hard aan herstel. Geen zware inspanningen of sporten, maar lichte beweging, zoals wandelen, helpt je bloedsomloop op gang te houden.
- Luister naar je lichaam: Voel je je moe? Dan is rust geen luxe, maar een must.
Hygiëne en wondzorg
- Houd je omgeving schoon: Dit voorkomt infecties, zeker als je een drain of wond hebt.
- Verzorg eventuele drains volgens voorschrift: Vraag om uitleg als je het niet zeker weet, en wees niet bang om hulp in te schakelen.
- Was regelmatig je handen: Vooral na contact met wondmateriaal of verband.
Omgaan met energie
- Bouw je dag in blokken: Plan momenten van rust tussen je activiteiten door, zodat je niet over je grenzen gaat.
- Vermijd stressvolle situaties: Stress kan je herstelproces beïnvloeden, dus houd het simpel en rustig om je heen.
- Sociale ondersteuning
- Vraag hulp: Laat familie of vrienden boodschappen doen of een maaltijd koken als dat even te veel is.
- Blijf in contact: Bel of app regelmatig met dierbaren; dat helpt om je mentaal sterker te voelen.
Vermijd triggers
- Geen alcohol: Zelfs een klein slokje is uit den boze. Je lever heeft alle energie nodig om te herstellen.
- Pas op met zelfzorgmiddelen: Paracetamol kan in lage dosis, maar vermijd andere pijnstillers zoals ibuprofen tenzij je arts iets anders zegt.
- Kruidige en pittige gerechten: Dit kan je spijsvertering onnodig belasten. Houd het mild.
Prognose
De prognose voor een leverabces hangt af van verschillende factoren, waaronder de onderliggende oorzaak, de snelheid waarmee het wordt gediagnosticeerd en behandeld, alsmede je algehele gezondheid. In sommige gevallen kan een leverabces levensbedreigend zijn, vooral als het niet tijdig wordt vastgesteld en behandeld. Het risico op overlijden is overigens groter als je meerdere leverabcessen hebt. Schakel onverwijld medische hulp in als er symptomen van een leverabces optreden, zoals koorts,
pijn in de bovenbuik en geelzucht. Met tijdige en adequate behandeling is de kans op een volledig herstel van een leverabces groter.
Lees verder