Anuskanker (anuscarcinoom): symptomen, oorzaak & behandeling

Anuskanker, ook wel anale kanker, anuscarcinoom of kanker aan de anus genoemd, is een relatief zeldzame aandoening met een in Nederland fors stijgende incidentie, hetgeen wordt geassocieerd met humaan papillomavirus (HPV)-infectie, anale geslachtsgemeenschap, meerdere seksuele partners, roken en hiv-besmetting. Wanneer anale kanker is een vroeg stadium wordt gediagnosticeerd, is het goed te behandelen. De standaardbehandelingen bestaan uit radiotherapie (bestraling van kankercellen), chemotherapie en een operatie. De vijfjjaaroverleving is 82% als anuskanker in een vroeg stadium wordt vastgesteld. Bij uitzaaiingen naar de lymfelieren of verder gelegen organen, daalt de overlevingskans. Slechts een klein percentage van kanker aan de anus zaait zich uit naar de lever en de longen.

• Wat is anuskanker?
• Wie krijgt anuskanker?
• Symptomen van anuskanker
• Oorzaak van anuskanker
• HPV: De grootste boosdoener
• Een verzwakt immuunsysteem
• De rol van roken
• Seksueel overdraagbare aandoeningen en anale seks
• Eerder doorgemaakte kanker
• Onderzoek en diagnose
• Vroegtijdige diagnose is belangrijk
• Onderzoeken
• Behandeling van anuskanker
• Prognose en overlevingskansen
• Preventie van kanker aan de anus

Wat is anuskanker?

Anale kanker is een zeldzame maligniteit die begint in de anus, de opening aan het onderste uiteinde van het spijsverteringskanaal, waardoor onverteerbare voedselresten in de vorm van ontlasting het lichaam verlaten. Anuskanker is een relatief zeldzame aandoening die steeds vaker voorkomt. In Nederland is het aantal gevallen gestegen van 71 in 1989 naar 215 in 2012.[1/2] Dat meer mensen anuskanker krijgen, wordt geassocieerd met:

• humaan papillomavirus (HPV)-infectie;
• anale geslachtsgemeenschap;
• meerdere seksuele partners;
• roken; en
• hiv-besmetting.[3/4]

Wie krijgt anuskanker?

De meeste gevallen van anuskanker (80%) worden gediagnosticeerd bij mensen die ouder zijn dan 60 jaar. Bij mensen jonger dan 35 jaar, komt anuskanker vaker voor bij mannen. Na de leeftijd van 50, komt anuskanker iets vaker voor bij vrouwen. De incidentie van anuskanker is zes keer hoger bij alleenstaande mannen in vergelijking met getrouwde mannen. Receptieve anale seks is sterk gerelateerd aan de ontwikkeling van anuskanker. Een anale infectie met het met humaan papillomavirus (HPV) resulterend in genitale wratten, is een belangrijke risicofactor voor kanker. Immuungecompromitteerde patiënten (zoals mensen met hiv), zijn extra gevoelig om anuskanker te krijgen.

Symptomen van anuskanker

De volgende klachten en symptomen kunnen wijzen op anuskanker:

• pijnklachten en anaal bloedverlies, wat lijkt op aambeien of een anale fissuur, waardoor ze niet specifiek zijn;
• het voelen van een zwelling;
• anale jeuk;
• anale disfunctie;
• klachten van fecale incontinentie of tenesmus (pijnlijke en krampachtige aandrang om te poepen) kunnen duiden op ingroei in de anale sfincter;
• gewichtsverlies, een veranderd defecatiepatroon, inguïnale lymfadenopathie (opgezette lymfeklieren in de liesstreek) en een rectovaginale fistel wijzen op een gevorderd stadium van de tumorziekte.[7]

Slechts een minderheid van de patiënten is klachtenvrij op het moment dat de diagnose gesteld wordt en zo'n 30-50% heeft een lokaal gevorderd stadium met een gemiddelde tumordiameter van 3-4 cm.[8]

Oorzaak van anuskanker

Anuskanker, een zeldzame maar ernstige vorm van kanker, ontstaat wanneer gezonde cellen in de anus zich ongecontroleerd beginnen te vermenigvuldigen. Deze ongecontroleerde groei kan uitmonden in een kwaadaardige tumor. Hieronder bespreken we de belangrijkste oorzaken en risicofactoren van anuskanker.

HPV: De grootste boosdoener

Een van de meest significante oorzaken van anuskanker is het humaan papillomavirus (HPV). Dit virus wordt seksueel overgedragen en kan langdurig in het lichaam aanwezig blijven. Bepaalde stammen van HPV veroorzaken celafwijkingen in het anale gebied, wat na verloop van tijd kan leiden tot de ontwikkeling van kanker. Het merendeel van de anuskankerdiagnoses wordt in verband gebracht met HPV-infecties.

Een verzwakt immuunsysteem

Een verzwakt immuunsysteem is een andere belangrijke factor. Mensen met HIV of mensen die medicijnen gebruiken die hun immuunsysteem onderdrukken, hebben meer moeite om abnormale celgroei in toom te houden. Wanneer het immuunsysteem verzwakt is, is het minder in staat om schadelijke cellen te vernietigen, waardoor het risico op kanker toeneemt.

De rol van roken

Roken heeft niet alleen invloed op je longen, maar kan ook bijdragen aan het ontstaan van anuskanker. De schadelijke chemicaliën in sigarettenrook kunnen celschade in het anale kanaal veroorzaken. Dit verhoogt het risico dat cellen zich abnormaal ontwikkelen en uiteindelijk kwaadaardig worden.

Seksueel overdraagbare aandoeningen en anale seks

Personen met een geschiedenis van seksueel overdraagbare aandoeningen (soa's) lopen een groter risico op anuskanker. Dit geldt ook voor mensen die regelmatig onbeschermde anale seks hebben. De kans op infecties en celirritatie in het anale gebied neemt hierdoor toe, wat op de lange termijn kan leiden tot celafwijkingen en kanker.

Eerder doorgemaakte kanker

Mensen die eerder zijn behandeld voor baarmoederhals- of vaginakanker hebben een verhoogd risico op anuskanker. Dit komt doordat dezelfde virussen en celafwijkingen die betrokken zijn bij deze vormen van kanker ook de ontwikkeling van anuskanker kunnen bevorderen.

Onderzoek en diagnose

Vroegtijdige diagnose is belangrijk

Ongeveer de helft van alle gevallen van anuskanker wordt gediagnosticeerd vóórdat deze zich heeft verspreid buiten de plek van de primaire tumor, terwijl 13% tot 25% wordt gediagnosticeerd nadat de kanker is uitgezaaid naar de lymfeklieren, en 10% wordt gediagnosticeerd nadat de kanker is uitgezaaid naar organen elders in het lichaam. Anuskanker is zeer goed te behandelen als het vroegtijdig wordt vastgesteld.

Onderzoeken

Doordat de klachten die gepaard gaan met anuskanker vaak aspecifiek zijn en er een gevoel van gêne is bij de patiënt, stellen ze vaak een bezoek aan de huisarts uit en is er om die reden vaak vertraging bij het stellen van de diagnose. Bij een vermoeden van anuskanker, zal de huisarts de patiënt verwijzen naar een specialist, bijvoorbeeld een MDL-arts (Maag-Darm-Lever-arts). Wanneer anuskanker is vastgesteld, volgt verder onderzoek en behandeling. Om de diagnose en het ziektestadium vast te stellen, bepaald de arts welke onderzoeken er nodig zijn. De volgende onderzoeken kunnen plaatsvinden:

• Rectaal onderzoek, ook wel een rectaal toucher genoemd (waarbij de arts met een vinger de binnenkant van het anale kanaal onderzoekt op afwijkingen);
  CT-scan / Bron: IStock.com/Pavel Losevsky
• Biopsie (microscopisch onderzoek van stukjes weefsel);
• CT-scan (middels röntgenstraling worden organen en weefsels gedetailleerd in beeld gebracht);
• MRI (wat lijkt op een CT-scan, maar in plaats van röntgenstraling wordt bij een MRI magnetische straling gebruikt);
• Echo (met behulp van geluidsgolven worden organen en weefsel zichtbaar gemaakt);
• PET-CT (PET is een techniek die de glucosestofwisseling in het lichaam in beeld brengt, welke vaak is verstoord bij ontstekingsprocessen en tumoren en tegelijk wordt er een CT-scan uitgevoerd).

Behandeling van anuskanker

Afhankelijk van het stadium van het anuscarcinoom, de plaats, grootte en vorm van de tumor en de lichamelijke conditie van de patiënt, zijn er verschillende behandelopties:

• Radiotherapie (waarbij de tumor radioactief wordt bestraald van buitenaf);
  Radiotherapie (bestraling) / Bron: Adriaticfoto/Shutterstock.com
• Chemotherapie (een behandeling met kanker-remmende medicijnen, cytostatica);
• Operatie (het verwijderen van de tumor samen met eventuele uitzaaiingen).

Prognose en overlevingskansen

De vijfjaarsoverleving na de diagnose van anuskanker is 60% voor mannen en 71% voor vrouwen.[5] Wanneer de kanker is gediagnosticeerd in een vroeg stadium is de vijfjjaaroverleving 82%. Zodra de kanker is uitgezaaid naar de omliggende lymfeklieren, daalt het tot 60%. Als de kanker is uitgezaaid naar verre organen, dan leeft ongeveer een op de vijf patiënten vijf jaar of langer.[6]

Preventie van kanker aan de anus

Preventieve maatregelen tegen anuskanker zijn:

• Het HPV-vaccin Gardasil kan worden gebruikt voor de preventie van anale kanker en premaligne anale laesies bij zowel vrouwen als mannen.[9]
• Vermijd anale geslachtsgemeenschap, omdat dit een verhoogd risico op HPV- en hiv-infectie met zich meebrengt. De endeldarm (het rectum) vormt samen met de anus het laatste deel of sluitstuk van het spijsverteringskanaal en is van nature nièt bedoeld voor seksuele penetratie, zoals een vagina dat wel is. Een vaginawand heeft slijmvliezen die bij seksuele opwinding vochtig worden, waardoor penetratie wordt gefaciliteerd en geen pijn doet. Bij een anus en endeldarm is dat geenszins het geval. Bovendien is de wand van de endeldarm totaal verschillend van die van de vagina. Het rectum heeft een uiterst dunne wand en een fragiele slijmvlieslaag met éénlagig en zeer doorlaatbaar epitheel. Vanwege de resorptieve eigenschap van het rectum kunnen besmette vochten die daar terechtkomen, zoals sperma van een hiv-positief individu of een persoon met aids, via de dunne rectumwand snel in de bloedbaan of in het lymfestelsel terechtkomen. Dit proces kan nog eens in de hand worden gewerkt door mechanische scheurtjes in de fragiele rectummucosa ten gevolge van tegennatuurlijke penetratie.[10]
• Beperk het aantal seksuele partners, omdat het hebben van veel seksuele partners het risico op HPV en hiv-infectie verhoogt.
• Gebruik een condoom als je toch overgaat tot anale penetratie. Hoewel condooms kunnen beschermen tegen hiv, bieden ze geen volledige bescherming tegen HPV.
• Stop met roken. Er zijn allerlei methoden die je hierbij kunnen helpen.

Noten:

1. Van Lieshout A, Pronk A. Steeds meer anuscarcinoom in Nederland. Ned Tijdschr Geneeskd. 2010;154:A1163.
2. Siegel R, Naishadham D, Jemal A. Cancer statistics, 2013. CA Cancer J Clin. 2013;63:11-30 Medline. doi:10.3322/caac.21166
3. Uronis HE, Bendell JC. Anal cancer: an overview. Oncologist. 2007;12:524-34 Medline. doi:10.1634/theoncologist.12-5-524
4. Van der Snoek AM, van der Ende ME, Schouten WR, den Hollander JC, van der Meijden WI. Anuscarcinoom en voorstadia hiervan bij HIV-positieve mannen die seks hebben met mannen. Ned Tijdschr Geneeskd. 2005;149:1989-93 Medline.
5. Carla C.M. Marres, Paul Drillenburg en Paul C.M. Verbeek. Patiënten met een therapieresistente anale fissuur - Denk ook aan een maligniteit. Ned Tijdschr Geneeskd. 2014;158:A7646
6. Ibid.
7. What is anal cancer? www.webmd.com/cancer/what-is-anal-cancer (voor de laatste keer geraadpleegd op 28-03-2015)
8. Ibid.
9. Lieke de Kwant. HPV-vaccin ook inzetbaar tegen anale kanker. Medisch Contact, 11 juli 2014.
10. Het voorkomen van besmetting met een soa. www.symptomen-behandeling.nl/1/soa_voorkomen_430467.html

Lees verder

• Anuskanker: knobbel of gezwel bij anus door anale kanker
• Anus: anusaandoeningen of anale klachten met jeuk en pijn
• Scheurtjes of kloofjes in de anus: anusfissuur behandelen
• Bultje bij anus: oorzaken van bult of knobbeltje bij de anus
• Pijn aan de anus of anale pijn: oorzaken van pijnlijke anus