Zaadbalontsteking, orchitis: symptomen & behandeling

Wat is een zaadbalontsteking, wat zijn de symptomen van een zaadbalontsteking en hoe wordt een zaadbalontsteking behandeld? Een ontsteking van de zaadbal (testis of teelbal) wordt orchitis genoemd. Een andere naam is zaadbalontsteking of teelbalontsteking. Zo'n ontsteking kan gepaard gaan een ontsteking van de bijbal (epididymis). Dit wordt epididymo-orchitis genoemd. Meestal is slechts één kant aangedaan, maar soms doet de ontsteking zich voor in beide zaadballen. Symptomen zijn onder meer roodheid en zwelling van de zaadbal aan de aangedane zijde en pijn.

• Wat is een zaadbalontsteking?
• Oorzaken van een zaadbalontsteking
• Bacteriën en virussen
• Seksueel overdraagbare aandoening
• Bof
• Geen verhoogde kans op teelbalkanker
• Symptomen van zaadbalontsteking
• Onderzoek en diagnose
• Behandeling van orchitis
• Prognose
• Preventie

Wat is een zaadbalontsteking?

Een ontsteking van de zaadbal (testis of teelbal) wordt orchitis genoemd. De testisontsteking kan op zichzelf optreden of in combinatie met de ontsteking van de bijbal (epididymis). In dat geval wordt het epididymo-orchitis genoemd. Meestal is slechts één kant aangedaan, maar soms doet de ontsteking zich voor in beide zaadballen.

Oorzaken van een zaadbalontsteking

Bacteriën en virussen

Zowel bacteriën als virussen kunnen orchitis veroorzaken. De bacteriën Escherichia coli, Staphylococcus, en Streptococcus zijn vaak de boosdoeners. Orchitis kan ook ontstaan als complicatie na een prostaatontsteking (prostatitis). En zoals in de inleiding reeds opgemerkt, kan een ontsteking van de bijbal (epididymitis) ook leiden tot orchitis.

Seksueel overdraagbare aandoening

Bacteriën die seksueel overdraagbare aandoeningen (soa), veroorzaken, zoals gonorroe, chlamydia en syfilis, kunnen orchitis veroorzaken. Deze bacteriën worden tijdens het vrijen overgedragen. Een risicofactor is het hebben van veel wisselende seksuele partners.

Bof

Een andere oorzaak voor orchitis is parotitis epidemica, oftewel de bof. Tijdens de kindertijd treedt deze complicatie van bof slechts zelden op. Na de kindertijd gaat echter een hoger percentage van de gevallen met complicaties gepaard. Orchitis komt bij 25% van de postpuberale mannen met bof voor. Het is een gevreesde complicatie vanwege de vermeende kans op vruchtbaarheidsstoornissen. Aangezien het doorgaans eenzijdige orchitis betreft, treedt onvruchtbaarheid nauwelijks op. Slechts 1 op de 6 patiënten heeft bilaterale orchitis en zelfs in deze gevallen leidt het zelden tot steriliteit. Het is dus een onterechte zorg.¹

Geen verhoogde kans op teelbalkanker

Enkele onderzoekers beweren dat het doormaken van zaadbalontsteking de kans verhoogt op het ontstaan van zaadbalkanker.² Hiervoor is echter onvoldoende bewijs geleverd.³

Symptomen van zaadbalontsteking

De symptomen van orchitis zijn onder andere:

• (hoge) koorts;
• misselijkheid en braken;
• diarree;
• roodheid en zwelling van de zaadbal aan de aangedane zijde;
• afscheiding vanuit de plasbuis (urethra);
• pijn bij het plassen (dysurie);
• bloed in het sperma;
• pijn tijdens de geslachtsgemeenschap of tijdens de zaadlozing;
• pijn in de lies;
• pijn in de dijen, bij de balzak of de onderbuik;
• de pijn in de testis wordt vaak heviger tijdens de ontlasting (poepen) of bij inspanning.

Bij een orchitis als complicatie van de bof, is er eerst een zwelling van één of beide wangen door een ontsteking van de oorspeekselklier. De hierboven opgesomde verschijnselen van orchitis, beginnen ongeveer zeven tot tien dagen na het begin van de bof.

Onderzoek en diagnose

Door middel van urineonderzoek kan onderzocht worden welke organismen de infectie hebben veroorzaakt. Bij het vermoeden dat er een geslachtsziekte in het spel is, zal er bloedonderzoek plaatsvinden. Een echografie van de ontstoken testikel kan uitsluitsel geven of er spake is van orchitis of van een teelbaltorsie, een andere pijnlijke aandoening van de teelbal waarbij de zaadstreng om de teelbal is gedraaid.

Behandeling van orchitis

Meestal wordt orchitis behandeld met een antibioticum. De pijn kan door middel van ontstekingsremmers worden verlicht. Verder kunnen de pijn en zwelling worden bestreden door:

• bedrust
• met een speciaal verband (een kussentje van watten) het scrotum hoger brengen;
• ijspakkingen en koude kompressen.

Voorts moeten eventuele achterliggende oorzaken adequaat worden behandeld.

Prognose

Over het algemeen zullen de meeste gevallen van virale orchitis en met antibiotica behandelde bacteriële orchitis zonder complicaties goed genezen. Mogelijke complicaties die kunnen optreden zijn:

• Krimp (atrofie) van de aangetaste zaadbal.
• Verminderde vruchtbaarheid, of zelden steriliteit
• Terugkeer van de klachten.
• Scrotaal abces.

Preventie

Neem de volgende maatregelen in acht om zaalbalontsteking te voorkomen:

• Zorg dat je kind wordt ingeënt tegen de bof. Het bofvaccin zit samen met het mazelen- en rodehondvaccin verwerkt in het BMR (Bof, Mazelen, Rodehond) vaccin.
• Beoefen veilige seks, om te helpen beschermen tegen soa's die bacteriële orchitis kunnen veroorzaken.

Noten:

1. RIVM. Bof, wat weten we er nog van? http://www.rivm.nl/infectieziektenbulletin/bul124/bof.html
2. Swerdlow AJ, Huttly SR, Smith PG. Testicular cancer and antecedent diseases. Br J Cancer. 1987;55:97-103.
3. S.E. van Brummelen, E. de Vries, P.M. Schneeberger, R.S. van Binnendijk, P. Lestrade en P.C. Wever. Twee patiënten met de bof. Ned Tijdschr Geneeskd. 2006;150:1732-5

Lees verder

• Teelbalkanker: symptomen zaadbalkanker, tumoren teelballen
• Teelbaltorsie: symptomen en oorzaken van gedraaide teelbal
• Bijbalontsteking en teelbalontsteking: symptomen en oorzaak
• Symptomen aandoeningen/pijn/klachten teelbal/zaadbal/scrotum
• Pijn aan teelbal: oorzaken pijn aan zaadbal (lies/onderrug)