Orchitis: Ontsteking van de teelbal (teelbalontsteking)

Bij orchitis ontstaat een zwelling (ontsteking) van één of beide testikels (teelballen) bij de man. Dit is meestal het gevolg van het bofvirus (virale infectie: ontsteking van de oorspeekselklier bij kinderen) of anders van een bacteriële infectie. Deze bacteriële infectie is vaak te wijten aan een seksueel overdraagbare aandoening. Naast pijn is ook onvruchtbaarheid een symptoom van een ontsteking van de teelbal(len). Medicatie is voorhanden om orchitis te behandelen.

• Synoniemen orchitis
• Epidemiologie ontsteking van de teelbal
• Oorzaken: Infectie of seksueel overdraagbare aandoening
• Risicofactoren teelbalontsteking
• Symptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling via medicatie en bedrust
• Prognose
• Complicaties
• Preventie

Synoniemen orchitis

Orchitis is eveneens gekend onder deze synoniemen

• teelbalontsteking
• testikelontsteking
• zaadbalontsteking

Epidemiologie ontsteking van de teelbal

De meeste jongens met orchitis veroorzaakt door bof (virale infectie met gezwollen oorspeekselklieren) zijn minder dan tien jaar oud (prepuberale fase). Circa 20% van de patiënten jonger dan tien jaar met bof ontwikkelt orchitis veroorzaakt door het bofvirus. Bacteriële orchitis verschijnt het vaakst bij seksueel actieve patiënten tussen de 19-35 jaar of anders bij patiënten ouder dan vijftig jaar met goedaardige prostaatvergroting.

Oorzaken: Infectie of seksueel overdraagbare aandoening

Orchitis is het gevolg van een infectie. Veel soorten bacteriën en virussen leiden tot deze aandoening. Het meest voorkomende virus dat orchitis veroorzaakt is het bofvirus, wat zich het vaakst openbaart bij jongens na de puberteit. Orchitis verschijnt dan vier tot zeven dagen nadat de patiënt zich presenteert met bof. Orchitis treedt ook op in combinatie met infecties van de prostaat zoals prostatitis (ontsteking van prostaat met pijn en plasproblemen) of de bijbal (epididymitis). Epididymitis is bij veel mannen het resultaat van een infectie aan de urethra (plasbuis) of de blaas die zich uitbreidt naar de bijbal. Anderzijds resulteert orchitis soms uit een seksueel overdraagbare infectie zoals gonorroe (Neisseria gonorrhoeae), chlamydia (bacteriële infectie met symptomen aan genitaliën) (Chlamydia trachomatis) of syfilis. Af en toe is de oorzaak van orchitis niet te achterhalen. Dit is dan in medische termen gekend als een idiopathische orchitis.

Risicofactoren teelbalontsteking

Risicofactoren voor seksueel overdraagbare orchitis zijn onder meer:

• een persoonlijke geschiedenis van gonorroe of een andere SOA (seksueel overdraagbare aandoening)
• een sekspartner met een gediagnosticeerde SOA
• meerdere seksuele partners
• seks zonder een condoom

Risicofactoren voor een testikelontsteking die niet het gevolg zijn van een SOA zijn onder meer:

• aangeboren urinewegproblemen
• een langdurig gebruik van een Foley-katheter (soort blaaskatheter)
• geen vaccinatie tegen bof
• herhaalde urineweginfecties
• ouder zijn dan 45 jaar
• urogenitale chirurgie (chirurgie aan de urinewegen)

Symptomen

De symptomen van orchitis ontwikkelen zich meestal vrij snel en zijn onder meer:

• bloed in het sperma
• een afscheiding uit de penis
• een gevoelig, gezwollen, zwaar gevoel in de zaadbal
• een gevoelige, gezwollen liesstreek aan de getroffen kant (gezwollen lymfeklieren)
• een gezwollen scrotum (balzak)
• hoofdpijn
• koorts
• koude rillingen
• malaise (een algemeen ziek gevoel)
• misselijkheid en braken
• pijn bij het plassen (dysurie)
• pijn bij het vrijen of ejaculatie (zaadlozing: het uitstorten van zaad (sperma) uit het urinekanaal)
• pijn in de lies
• pijn in de zaadbal (testikelpijn)
• roodheid van het testikel
• spierpijn
• vermoeidheid
• verharding van het testikel

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk onderzoek

De patiënt krijgt een lichamelijk onderzoek en een prostaatonderzoek (digitaal rectaal onderzoek) om de symptomen van orchitis te identificeren. Dit onderzoek onthult een vergrote of gevoelige prostaat, een gevoelig en vergroot testikel aan de aangetaste zijde en gevoelige en vergrote lymfeklieren in het liesgebied aan de aangetaste zijde.

Diagnostisch onderzoek
Volgende diagnostische onderzoeken zijn nodig om zeker te zijn van de diagnose van orchitis:

• een echografie van de testikels: Dit onderzoek brengt een eventuele testikeltorsie (verdraaiing van teelbal met pijn en zwelling) in beeld en sluit een abces of bijbalontsteking uit die vergelijkbare symptomen heeft.
• een nucleaire scan van de testikels: De arts brengt een radioactieve tracer in de bloedbaan in. De scanner brengt vervolgens de bloedstroom naar de testikels in beeld. Hiermee valt een eventuele torsie in beeld te brengen.
• een uitstrijkje van de plasbuis: De arts spoort hiermee chlamydia en gonorroe op.
• een urineonderzoek: De arts onderzoekt afwijkingen naar de inhoud, de concentratie of het uiterlijk.
• een volledig bloedonderzoek.

Behandeling via medicatie en bedrust

De behandeling van orchitis bestaat uit bedrust en het hoger leggen van het scrotum in combinatie met diverse medicijnen. Antibiotica bestrijden een eventuele bacteriële infectie zoals gonorroe of chlamydia. Ook de seksuele partners hebben een behandeling nodig. Ontstekingsremmers verminderen de ontsteking. Daarnaast neemt de patiënt pijnstillers. Verder mag de patiënt ook koude kompressen toepassen op het scrotum zodra dit voor hem lukt. De patiënt herstelt veelal binnen de tien dagen tot een paar weken. Tijdens het herstelproces is het optillen van zware voorwerpen afgeraden. Normaal gezien herstelt de patiënt thuis, maar bij hoge koorts, braken, een ernstig ziektebeeld of andere ernstige complicaties, is een ziekenhuisopname vereist. Hier krijgt de patiënt intraveneus (in een ader) antibiotica en/of andere medicijnen toegediend.

Prognose

Bij een snelle en juiste diagnose en behandeling van orchitis die veroorzaakt is door bacteriën, herstelt de patiënt vaak volledig, al neemt het herstelproces soms wel meerdere weken in beslag. Verdere onderzoeken zijn wel nodig wanneer het testikel niet volledig geneest na de behandeling. Deze onderzoeken zijn nodig om teelbalkanker uit te sluiten. Orchitis die het gevolg is van bof heeft een variabele uitkomst. Deze vorm van orchitis valt namelijk niet te behandelen. Sommige patiënten met orchitis door bof zijn onvruchtbaar.

Complicaties

Bij sommige patiënten met orchitis veroorzaakt door bof krimpen de testikels (testikelatrofie). Orchitis leidt in sommige gevallen bovendien tot mannelijke onvruchtbaarheid. Andere mogelijke complicaties zijn:

• chronische epididymitis (terugkerende episodes van een ontsteking van de bijbal)
• een fistel op de huid van het scrotum
• een scrotumabces: Hierbij vult het geïnfecteerde weefsel zich met pus
• het afsterven van een testikel (testikelatrofie): Dit gebeurt veelal wanneer de patiënt geen behandeling krijgt.
• onvruchtbaarheid

Acute pijn in het scrotum of de testikels is mogelijk het gevolg van een verdraaiing van de testikelbloedvaten (torsie van de zaadstreng). Dit is een medische noodsituatie waarbij de patiënt een onmiddellijke operatie nodig heeft. Een gezwollen testikel met weinig of geen pijn wijst soms op teelbalkanker. Een echografie van de testikel is dan nodig.

Preventie

Een inenting tegen bof en veilig vrijen verminderen de kans op orchitis.

Lees verder

• Testikelpijn: Pijn in één of beide zaadballen (teelballen)
• Gezwollen testikels: Oorzaken van zwelling van teelballen