Orchitis: Ontsteking van de teelbal (teelbalontsteking)

Bij orchitis ontstaat een zwelling (ontsteking) van één of beide testikels (teelballen) bij de man. Dit is meestal het gevolg van het bofvirus (virale infectie: ontsteking van de oorspeekselklier bij kinderen) of anders van een bacteriële infectie. Deze bacteriële infectie is vaak te wijten aan een seksueel overdraagbare aandoening. Naast pijn is ook onvruchtbaarheid een symptoom van een ontsteking van de teelbal(len). Medicatie is voorhanden om orchitis te behandelen.

• Synoniemen orchitis
• Epidemiologie ontsteking van de teelbal
• Oorzaken: Infectie of seksueel overdraagbare aandoening
• Risicofactoren teelbalontsteking
• Symptomen
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling via medicatie en bedrust
• Prognose
• Complicaties
• Preventie

Synoniemen orchitis

Orchitis is eveneens gekend onder deze synoniemen

• teelbalontsteking
• testikelontsteking
• zaadbalontsteking

Epidemiologie ontsteking van de teelbal

De meeste jongens met orchitis veroorzaakt door bof (virale infectie met gezwollen oorspeekselklieren) zijn minder dan tien jaar oud (prepuberale fase). Circa 20% van de patiënten jonger dan tien jaar met bof ontwikkelt orchitis veroorzaakt door het bofvirus. Bacteriële orchitis verschijnt het vaakst bij seksueel actieve patiënten tussen de 19-35 jaar of anders bij patiënten ouder dan vijftig jaar met goedaardige prostaatvergroting.

Oorzaken: Infectie of seksueel overdraagbare aandoening

Orchitis is het gevolg van een infectie. Veel soorten bacteriën en virussen leiden tot deze aandoening. Het meest voorkomende virus dat orchitis veroorzaakt is het bofvirus, wat zich het vaakst openbaart bij jongens na de puberteit. Orchitis verschijnt dan vier tot zeven dagen nadat de patiënt zich presenteert met bof. Orchitis treedt ook op in combinatie met infecties van de prostaat zoals prostatitis (ontsteking van prostaat met pijn en plasproblemen) of de bijbal (epididymitis). Epididymitis is bij veel mannen het resultaat van een infectie aan de urethra (plasbuis) of de blaas die zich uitbreidt naar de bijbal. Anderzijds resulteert orchitis soms uit een seksueel overdraagbare infectie zoals gonorroe (Neisseria gonorrhoeae), chlamydia (bacteriële infectie met symptomen aan genitaliën) (Chlamydia trachomatis) of syfilis. Af en toe is de oorzaak van orchitis niet te achterhalen. Dit is dan in medische termen gekend als een idiopathische orchitis.

Risicofactoren teelbalontsteking

Risicofactoren voor seksueel overdraagbare orchitis zijn onder meer:

• een persoonlijke geschiedenis van gonorroe of een andere SOA (seksueel overdraagbare aandoening)
• een sekspartner met een gediagnosticeerde SOA
• meerdere seksuele partners
• seks zonder een condoom

Risicofactoren voor een testikelontsteking die niet het gevolg zijn van een SOA zijn onder meer:

• aangeboren urinewegproblemen
• een langdurig gebruik van een Foley-katheter (soort blaaskatheter)
• geen vaccinatie tegen bof
• herhaalde urineweginfecties
• ouder zijn dan 45 jaar
• urogenitale chirurgie (chirurgie aan de urinewegen)

Symptomen

De symptomen van orchitis ontwikkelen zich meestal vrij snel en zijn onder meer:

• bloed in het sperma
• een afscheiding uit de penis
• een gevoelig, gezwollen, zwaar gevoel in de zaadbal
• een gevoelige, gezwollen liesstreek aan de getroffen kant (gezwollen lymfeklieren)
• een gezwollen scrotum (balzak)
• hoofdpijn
• koorts
• koude rillingen
• malaise (een algemeen ziek gevoel)
• misselijkheid en braken
• pijn bij het plassen (dysurie)
• pijn bij het vrijen of ejaculatie (zaadlozing: het uitstorten van zaad (sperma) uit het urinekanaal)
• pijn in de lies
• pijn in de zaadbal (testikelpijn)
• roodheid van het testikel
• spierpijn
• vermoeidheid
• verharding van het testikel

Alarmsymptomen

Alarmsymptomen van orchitis kunnen zijn:

• extreme pijn of zwelling in de testikels
• plotselinge koorts die niet reageert op koortsverlagende middelen
• ernstige misselijkheid en braken
• snelle toename van de zwelling van de testikels

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk onderzoek

De patiënt krijgt een lichamelijk onderzoek en een prostaatonderzoek (digitaal rectaal onderzoek) om de symptomen van orchitis te identificeren. Dit onderzoek onthult een vergrote of gevoelige prostaat, een gevoelig en vergroot testikel aan de aangetaste zijde en gevoelige en vergrote lymfeklieren in het liesgebied aan de aangetaste zijde.

Diagnostisch onderzoek

Volgende diagnostische onderzoeken zijn nodig om zeker te zijn van de diagnose van orchitis:

• een echografie van de testikels: Dit onderzoek brengt een eventuele testikeltorsie (verdraaiing van teelbal met pijn en zwelling) in beeld en sluit een abces of bijbalontsteking uit die vergelijkbare symptomen heeft.
• een nucleaire scan van de testikels: De arts brengt een radioactieve tracer in de bloedbaan in. De scanner brengt vervolgens de bloedstroom naar de testikels in beeld. Hiermee valt een eventuele torsie in beeld te brengen.
• een uitstrijkje van de plasbuis: De arts spoort hiermee chlamydia en gonorroe op.
• een urineonderzoek: De arts onderzoekt afwijkingen naar de inhoud, de concentratie of het uiterlijk.
• een volledig bloedonderzoek.

Behandeling via medicatie en bedrust

De behandeling van orchitis bestaat uit bedrust en het hoger leggen van het scrotum in combinatie met diverse medicijnen. Antibiotica bestrijden een eventuele bacteriële infectie zoals gonorroe of chlamydia. Ook de seksuele partners hebben een behandeling nodig. Ontstekingsremmers verminderen de ontsteking. Daarnaast neemt de patiënt pijnstillers. Verder mag de patiënt ook koude kompressen toepassen op het scrotum zodra dit voor hem lukt. De patiënt herstelt veelal binnen de tien dagen tot een paar weken. Tijdens het herstelproces is het optillen van zware voorwerpen afgeraden. Normaal gezien herstelt de patiënt thuis, maar bij hoge koorts, braken, een ernstig ziektebeeld of andere ernstige complicaties, is een ziekenhuisopname vereist. Hier krijgt de patiënt intraveneus (in een ader) antibiotica en/of andere medicijnen toegediend.

Prognose

Bij een snelle en juiste diagnose en behandeling van orchitis die veroorzaakt is door bacteriën, herstelt de patiënt vaak volledig, al kan het herstelproces enkele weken duren. Verdere onderzoeken zijn nodig wanneer de testikel niet volledig geneest na de behandeling. Deze onderzoeken kunnen helpen bij het uitsluiten van andere aandoeningen of complicaties. Bij een virale orchitis, zoals die veroorzaakt door het bofvirus, kan het herstel langer duren, en symptomen zoals pijn en zwelling kunnen enkele weken aanhouden. In sommige gevallen kan de orchitis leiden tot blijvende schade aan de testikels, wat mogelijk gevolgen heeft voor de vruchtbaarheid.

Een tijdige behandeling vermindert het risico op complicaties zoals testiculaire atrofie (vermindering van de grootte van de testikel) en onvruchtbaarheid. Bij vroege detectie en behandeling zijn de vooruitzichten doorgaans goed, maar het is belangrijk om de instructies van de arts strikt op te volgen en vervolgafspraken bij te wonen om een optimaal herstel te waarborgen.

Complicaties

Mogelijke complicaties van orchitis zijn:

• testikelatrofie: Het afnemen van de grootte van de testikel, wat kan leiden tot verminderde vruchtbaarheid.
• testikelabces: Een met pus gevulde zwelling in de testikel die kan leiden tot verdere complicaties indien niet behandeld.
• chronische pijn: Sommige patiënten ervaren langdurige pijn of ongemak in de testikels, zelfs na de behandeling.
• verhoogd risico op onvruchtbaarheid: Vooral bij ernstige gevallen of wanneer de aandoening herhaaldelijk optreedt, kan orchitis bijdragen aan onvruchtbaarheid.
• testikeltorsie: Een complicatie waarbij de testikel draait en de bloedtoevoer wordt belemmerd, wat onmiddellijke medische interventie vereist.

Preventie

Preventie van orchitis kan worden bereikt door de volgende maatregelen:

• Vaccinatie tegen bof: Dit vermindert de kans op virale orchitis veroorzaakt door het bofvirus. Het MMR-vaccin (bof, mazelen, rubella) wordt aanbevolen voor kinderen en volwassen die niet zijn gevaccineerd.
• Veilige sekspraktijken: Het gebruik van condooms en het hebben van een monogame relatie met een getest en gezonde partner helpt om seksueel overdraagbare infecties te voorkomen die orchitis kunnen veroorzaken.
• Vroegtijdige behandeling van urineweginfecties: Adequate behandeling van infecties aan de urinewegen kan voorkomen dat ze zich uitbreiden naar de testikels.
• Regelmatige medische controles: Voor mannen met risicofactoren zoals een voorgeschiedenis van seksueel overdraagbare aandoeningen of prostaatproblemen is het belangrijk om regelmatig medisch toezicht te hebben.

Lees verder

• Testikelpijn: Pijn in één of beide zaadballen (teelballen)
• Gezwollen testikels: Oorzaken van zwelling van teelballen