Epididymitis: Pijnlijke ontsteking van de bijbal

De bijbal, een lange, sterk opgewikkelde buis die zich boven en achter elke testikel bevindt, fungeert als opslagplaats voor zaadcellen. Bij epididymitis is de bijbal gezwollen en ontstoken, meestal als gevolg van een bacteriële infectie. Andere factoren kunnen ook bijdragen aan deze pijnlijke ontsteking, die symptomen zoals koorts, plasproblemen en afscheiding uit de penis met zich meebrengt. Behandelingen omvatten antibiotica, chirurgie en zelfzorgmaatregelen, maar symptomen kunnen soms nog weken aanhouden na de behandeling. Epididymitis kan tot enkele complicaties leiden.

• Epidemiologie van epididymitis
• Mechanisme
• Oorzaken: Bacteriële infectie en andere factoren
• Risicofactoren voor bijbalontsteking
• Risicogroepen
• Symptomen: Pijn, zwelling en roodheid van het scrotum
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling via medicatie en/of chirurgie
• Prognose
• Complicaties van epididymitis
• Preventie van epididymitis
• Praktische tips voor het leven met / omgaan met epididymitis
• Gebruik van de juiste medicatie
• Rust en beperking van activiteiten
• Let op tekenen van complicaties
• Gebruik van pijnverlichting en ontstekingsremmers
• Gezond voedingspatroon voor herstel
• Vermijd geslachtsgemeenschap totdat je genezen bent
• Maak controleafspraken bij je arts
• Misvattingen rond epididymitis
• Epididymitis komt alleen voor bij oudere mannen
• Epididymitis wordt altijd veroorzaakt door een seksueel overdraagbare aandoening
• Pijn bij epididymitis verdwijnt vanzelf zonder behandeling
• Epididymitis en testiculaire torsie zijn hetzelfde
• Na herstel van epididymitis is er geen kans op herhaling
• Voeding en levensstijl hebben geen invloed op epididymitis

Epidemiologie van epididymitis

Epididymitis is een ontsteking van de bijbal (epididymis), een belangrijk onderdeel van het mannelijke voortplantingssysteem. De aandoening kan zowel acuut als chronisch zijn, waarbij acute epididymitis vaker voorkomt. De ontsteking kan pijn en zwelling veroorzaken in de balzak, wat meestal resulteert in ongemak en kan leiden tot onvruchtbaarheid als het onbehandeld blijft. De prevalentie van epididymitis varieert, afhankelijk van de onderliggende oorzaken en de leeftijdsgroep.

Incidentie en prevalentie
Epididymitis komt vaker voor bij jongvolwassenen, vooral tussen de 20 en 39 jaar, en wordt vaak geassocieerd met seksueel overdraagbare aandoeningen (SOA's), zoals chlamydia en gonorroe. Volgens epidemiologische studies is de incidentie van epididymitis in deze groep significant hoger, vooral bij mannen die seksueel actieve levensstijlen hebben. Bij ouderen wordt epididymitis vaker geassocieerd met urineweginfecties (UWI's) of prostaataandoeningen.

Verband met SOA's
In landen waar SOA's veelvoorkomend zijn, zoals bij chlamydia en gonorroe, zijn deze bacteriën de belangrijkste veroorzakers van epididymitis bij seksueel actieve mannen. Dit geldt vooral voor jonge volwassenen en adolescenten die onbeschermde seks hebben. Bij oudere mannen zijn bacteriën die uit de urinewegen of de prostaat komen, de meest voorkomende oorzaken.

Minder vaak voorkomende oorzaken
Hoewel bacteriële infecties de meest voorkomende oorzaak zijn, kan epididymitis ook worden veroorzaakt door virussen, zoals het mumpsvirus, of schimmels. Zeldzame gevallen van epididymitis kunnen ook het gevolg zijn van traumatisch letsel of een allergische reactie.

Mechanisme

Epididymitis ontstaat wanneer bacteriën of andere micro-organismen de bijbal infecteren en zich daarin vermenigvuldigen. De ontsteking kan zich verspreiden naar de zaadleider en de testikels, wat kan leiden tot ernstige complicaties als het onbehandeld blijft.

Infectie van de bijbal
De meest voorkomende mechanismen van epididymitis zijn infecties die vanuit de urinewegen, de prostaat of via een seksueel overdraagbare aandoening de bijbal bereiken. De bacteriën veroorzaken ontsteking in het weefsel, wat leidt tot zwelling, pijn en mogelijke schade aan de bijbal.

Oorsprong van de infectie
In veel gevallen begint de infectie in de urethra of blaas en verspreidt zich naar de epididymis. Bij jonge mannen is de oorzaak meestal een seksueel overdraagbare infectie, terwijl bij oudere mannen urineweginfecties vaak de oorzaak zijn.

Ontstekingsreactie
De ontstekingsreactie wordt gekarakteriseerd door een verhoogde bloedtoevoer naar het getroffen gebied, wat zwelling en pijn veroorzaakt. Het immuunsysteem reageert op de infectie door witte bloedcellen naar de site van infectie te sturen, wat bijdraagt aan de symptomen. De ontsteking kan soms de zaadleider of de testikel zelf aantasten, wat kan leiden tot ernstige pijn of zelfs infectie van de testikel (orchitis).

Oorzaken: Bacteriële infectie en andere factoren

Bacteriële infectie
Epididymitis wordt meestal veroorzaakt door een bacteriële infectie. Vaak begint de infectie in de urethra, de prostaat of de blaas. Veel voorkomende veroorzakers bij jonge heteroseksuele mannen zijn gonorroe en chlamydia. Bij kinderen en oudere mannen is de oorzaak vaker een infectie met Escherichia coli en andere bacteriën. Ook infecties door Mycobacterium tuberculosis (tuberculose), Ureaplasma en andere bacteriën kunnen epididymitis veroorzaken.

Andere factoren
Andere oorzaken van epididymitis kunnen zijn:

• virale infecties zoals bof
• het gebruik van medicijnen zoals amiodarone (voor hartritmestoornissen)
• liesblessures
• urine die terugstroomt naar de bijbal als gevolg van zwaar tillen of persen

Risicofactoren voor bijbalontsteking

De volgende factoren verhogen het risico op het ontwikkelen van epididymitis:

• anatomische afwijkingen aan de urinewegen
• onbesneden penis
• prostaatvergroting, wat kan leiden tot blaasontsteking (cystitis) en bijbalontsteking
• regelmatig gebruik van een urinekatheter
• geschiedenis van prostaat- en urineweginfecties
• meerdere seksuele partners zonder het gebruik van condooms
• recente chirurgische ingrepen

Risicogroepen

Epididymitis kan voorkomen bij mannen van alle leeftijden, maar bepaalde groepen lopen meer risico vanwege hun gezondheidstoestand of gedragingen.

Jonge, seksueel actieve mannen
Jonge mannen die seksueel actief zijn, vooral diegenen die onbeschermde seks hebben of meerdere partners hebben, vormen een risicogroep voor epididymitis veroorzaakt door seksueel overdraagbare aandoeningen.

Mannen ouder dan 50 jaar
Mannen ouder dan 50 jaar lopen meer risico op epididymitis als gevolg van urineweginfecties of prostatitis. Bij deze mannen kan het risico worden verhoogd door onderliggende gezondheidsproblemen zoals diabetes of een vergrote prostaat.

Mannen met anatomische afwijkingen
Mannen die anatomische afwijkingen hebben, zoals een verstopte urinebuis of een vergrote prostaat, kunnen meer kans hebben op het ontwikkelen van epididymitis. Dit geldt ook voor mannen die katheters gebruiken.

Immuungecompromitteerde patiënten
Patiënten met een verzwakt immuunsysteem door aandoeningen zoals HIV of na chemotherapie lopen een verhoogd risico op infecties, waaronder epididymitis.

Symptomen: Pijn, zwelling en roodheid van het scrotum

Epididymitis begint vaak met milde koorts, koude rillingen en een gevoel van zwaarte in de omgeving van de testikel. Dit gebied wordt geleidelijk gevoeliger voor druk en kan pijn veroorzaken naarmate de aandoening voortschrijdt. Een infectie van de bijbal kan zich eenvoudig uitbreiden naar de zaadbal (orchitis).

Andere symptomen zijn:

• bloed in het sperma
• afscheiding uit de urethra (de opening aan het uiteinde van de penis)
• een bult op of in de buurt van de zaadbal
• gezwollen, gevoelig en pijnlijk liesgebied (liespijn) aan de aangetaste zijde
• gezwollen testikels
• koorts en koude rillingen (minder vaak)
• ongemak in de onderbuik of het bekken
• plasproblemen, zoals pijn bij het plassen (dysurie), een branderig gevoel tijdens het plassen, frequent plassen (pollakisurie), of dringender moeten plassen
• pijn tijdens een zaadlozing
• pijnlijke zwelling van het scrotum en roodheid van het scrotum, dat ook warm kan aanvoelen
• testikelpijn die verergert tijdens de stoelgang

Epididymitis die langer dan zes weken aanhoudt of terugkeert, wordt aangeduid als “chronische epididymitis”. De symptomen van chronische epididymitis ontwikkelen zich vaak geleidelijk. In plaats van een opgezwollen scrotum, kan het scrotum "verhard" aanvoelen. Soms blijft de oorzaak van chronische epididymitis onduidelijk.

Plotselinge en ernstige pijn in het scrotum is een medische noodsituatie en vereist onmiddellijke medische aandacht.

Alarmsymptomen

Het herkennen van alarmsymptomen van epididymitis is essentieel voor een snelle diagnose en behandeling. De symptomen variëren van mild tot ernstig, afhankelijk van de oorzaak en de ernst van de infectie.

Pijn en zwelling in de balzak
Het meest voorkomende symptoom van epididymitis is pijn en zwelling in de balzak, die vaak plotseling optreedt. De pijn kan mild beginnen, maar verergert vaak binnen enkele uren. Zwelling van de bijbal is ook een typisch symptoom.

Roodheid of warmte in de balzak
Bij ontsteking kan de huid van de balzak rood of warm aanvoelen. Dit kan duiden op een ontstekingsreactie in de bijbal of de testikel zelf.

Koorts en algemene malaise
Koorts is een veelvoorkomend symptoom van infecties, inclusief epididymitis. Patiënten kunnen zich algemeen ziek voelen, met symptomen zoals vermoeidheid, verlies van eetlust en misselijkheid.

Moeite met plassen
In gevallen van epididymitis veroorzaakt door een urineweginfectie kunnen patiënten moeite hebben met plassen of pijn voelen bij het urineren. Dit kan wijzen op de betrokkenheid van de urinewegen bij de infectie.

Verhoogde pijn bij activiteit
Patiënten met epididymitis kunnen merken dat de pijn verergert bij lichamelijke activiteit of tijdens seksuele activiteit. De pijn kan verminderen bij rust, maar kan altijd terugkomen als de infectie niet wordt behandeld.

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk onderzoek
Bij lichamelijk onderzoek en digitaal rectaal onderzoek kan een rode, gevoelige bult op de aangetaste zijde van het scrotum worden gevonden. De pijn is vaak gelokaliseerd in het gebied van de zaadbal waar de bijbal zich bevindt. Zwellingen kunnen zich rond de bult ontwikkelen. Vergrote lymfeklieren in de lies kunnen aanwezig zijn, en een afscheiding uit de penis kan worden waargenomen (penisafscheiding). Het rectale onderzoek kan een gevoelige prostaat of prostaatvergroting aan het licht brengen.

Diagnostisch onderzoek
De volgende onderzoeken kunnen worden uitgevoerd om epididymitis te diagnosticeren:

• een Doppler-echografie om bloedvaten te visualiseren en testikeltorsie uit te sluiten
• testen op de aanwezigheid van chlamydia en gonorroe
• een scintigrafie van de testis
• een urineonderzoek
• een volledig bloedonderzoek

Differentiële diagnose
Epididymitis vertoont symptomen die ook kunnen wijzen op testikeltorsie, een ernstige aandoening waarbij de bloedtoevoer naar de zaadbal wordt afgesloten en onmiddellijke chirurgische interventie vereist is. Bij testikeltorsie kunnen ook misselijkheid en braken optreden.

Andere mogelijke differentiële diagnoses zijn:

• de ziekte van Behçet (aandoening met zweren en uveitis)
• epididymale congestie na een vasectomie
• epididymale cyste (abnormale met vocht gevulde blaasvormige holte)
• liesbreuk (uitstulping in de lies of balzak)
• scrotaal trauma
• testis seminoom
• testistumor (bloeding in de tumor)
• urineweginfectie
• Henoch-Schönlein purpura (ontsteking van bloedvaten)
• hydrocele (waterzakbreuk met pijn of zwelling in de teelbal)
• idiopathisch scrotum oedeem (zwelling)
• niet-seminomateuze testistumoren
• orchitis
• polyarteritis nodosa (ontsteking van meerdere organen en weefsels)
• pyocele
• reactieve hydrocele
• scrotum hernia
• spermatocele
• tumoren van de tunica vaginalis: mesothelioom
• varicocèle (gezonde ader in de balzak)
• vasculitis (ontsteking van bloedvaten)

Behandeling via medicatie en/of chirurgie

Zelfzorg
Om de pijn te verlichten, kan het nuttig zijn om het scrotum iets hoger te leggen, te rusten en koelcompressen aan te brengen op de pijnlijke plek. Het tillen van zware voorwerpen en seksuele activiteit moeten tijdelijk vermeden worden. Zitbaden kunnen ook verlichting bieden.

Professionele medische zorg
Medicatie
De arts kan medicatie voorschrijven om de infectie te behandelen. Specifieke antibiotica kunnen worden voorgeschreven bij seksueel overdraagbare aandoeningen. Tevens kan behandeling van de seksuele partners noodzakelijk zijn. Pijnstillers en anti-inflammatoire geneesmiddelen (ontstekingsremmers) kunnen ook de symptomen verlichten. Als de aandoening wordt veroorzaakt door bepaalde medicijnen, kan de arts een alternatief voorschrijven of de dosis aanpassen. Regelmatige controle door de arts is belangrijk om te bevestigen dat de infectie is verdwenen.

Chirurgie
Bij de vorming van een abces kan een operatie nodig zijn om het pus te verwijderen (abcesdrainage). Soms is een operatie nodig waarbij de bijbal geheel of gedeeltelijk wordt verwijderd, wat in medische termen “epididymectomie” wordt genoemd. Chirurgie kan ook vereist zijn als de ontsteking van de bijbal het gevolg is van een structurele afwijking.

Prognose

De prognose van epididymitis hangt sterk af van de oorzaak en de tijdigheid van de behandeling. Bij vroege diagnose en adequate behandeling is de prognose doorgaans goed. Echter, onbehandelde gevallen kunnen leiden tot complicaties.

Acute epididymitis
In gevallen van acute epididymitis, wanneer de infectie snel wordt behandeld, herstellen de meeste patiënten volledig. Antibiotica kunnen de infectie effectief bestrijden, waardoor het risico op complicaties minimaal is.

Chronische epididymitis
Chronische epididymitis kan langdurige pijn veroorzaken, zelfs na het beëindigen van de infectie. Het kan leiden tot blijvende schade aan de bijbal en mogelijk zelfs tot onvruchtbaarheid als het niet goed wordt behandeld.

Risico op complicaties
Als epididymitis niet op tijd wordt behandeld, kunnen ernstige complicaties optreden, zoals orchitis (testikelontsteking), abcessen of zelfs het verlies van de testikel. In zeldzame gevallen kan een chronische infectie zich verspreiden naar andere delen van het lichaam.

Complicaties van epididymitis

Mogelijke complicaties zijn onder meer:

• chronische epididymitis
• een abces in het scrotum (een met pus gevulde infectie in het scrotum)
• een opening op de huid van het scrotum
• verminderde of volledige onvruchtbaarheid (mannelijke onvruchtbaarheid)
• epididymo-orchitis (ontsteking van bijbal en testikels) als de ontsteking zich uitbreidt van de bijbal naar de testikel
• het afsterven van testikelweefsel door een gebrek aan bloed (testikelinfarct)

Preventie van epididymitis

Preventie van epididymitis richt zich voornamelijk op het verminderen van risicofactoren en het voorkomen van infecties die de aandoening kunnen veroorzaken.

Veilig seksueel gedrag
Het gebruik van condooms tijdens seksuele activiteit is een belangrijke preventieve maatregel om de kans op seksueel overdraagbare aandoeningen te verminderen, wat de meest voorkomende oorzaak is van epididymitis bij jonge mannen.

Behandeling van urineweginfecties
Het snel en effectief behandelen van urineweginfecties kan de kans op het ontwikkelen van epididymitis verminderen, vooral bij mannen die vatbaar zijn voor terugkerende infecties.

Gezondheidsmanagement bij oudere mannen
Oudere mannen moeten hun prostaatgezondheid regelmatig controleren en eventuele problemen zoals urineweginfecties of vergrote prostaat tijdig behandelen om het risico op epididymitis te verkleinen.

Praktische tips voor het leven met / omgaan met epididymitis

Epididymitis is een ontsteking van de bijbal, een belangrijk onderdeel van het mannelijke voortplantingssysteem. Het wordt vaak veroorzaakt door een infectie, meestal door bacteriën die via de urinewegen of geslachtsgemeenschap het gebied bereiken. Symptomen kunnen zijn: pijn in de testikels, zwelling en soms koorts. Hieronder volgen enkele praktische tips voor het omgaan met epididymitis en het bevorderen van herstel.

Gebruik van de juiste medicatie

Epididymitis wordt vaak behandeld met antibiotica om de infectie te bestrijden. Het is van cruciaal belang om de volledige kuur van voorgeschreven antibiotica af te maken, zelfs als je je beter voelt, om te voorkomen dat de infectie terugkomt. In sommige gevallen kunnen pijnstillers worden aanbevolen om de pijn te verlichten. Overleg altijd met je arts als je allergieën hebt voor bepaalde medicijnen of als je bijwerkingen ondervindt.

Rust en beperking van activiteiten

Het is belangrijk om voldoende rust te nemen wanneer je last hebt van epididymitis. Activiteiten die de testikels belasten, zoals intensieve fysieke activiteit of zware tillen, kunnen de pijn verergeren. Het dragen van een ondersteunende onderbroek of een suspensorium kan ook helpen om de testikels te ondersteunen en ongemak te verminderen. Vermijd langdurig staan of zitten in ongemakkelijke posities om de druk op het getroffen gebied te minimaliseren.

Let op tekenen van complicaties

Hoewel epididymitis vaak goed reageert op behandeling, kunnen er complicaties optreden. Let op symptomen zoals koorts, verergerende pijn, of bloederige afscheiding uit de urinebuis, die kunnen wijzen op een ernstigere infectie. Als je een van deze symptomen opmerkt, is het belangrijk om onmiddellijk contact op te nemen met je arts, die mogelijk een aangepaste behandeling zal voorschrijven.

Gebruik van pijnverlichting en ontstekingsremmers

Om de pijn en zwelling te verlichten, kunnen ontstekingsremmende medicijnen, zoals ibuprofen, nuttig zijn. Deze medicijnen helpen de ontsteking te verminderen en verlichten de pijn. Zorg ervoor dat je de voorgeschreven dosering volgt en raadpleeg je arts als je regelmatig pijnstillers nodig hebt. In sommige gevallen kan een koud kompres helpen om de zwelling te verminderen.

Gezond voedingspatroon voor herstel

Een gezond voedingspatroon kan je immuunsysteem versterken, wat belangrijk is voor het herstel van een infectie. Eet een verscheidenheid aan voedingsmiddelen die rijk zijn aan vitaminen en mineralen, zoals groenten, fruit, volle granen en eiwitten. Vermijd alcohol en roken, aangezien deze gewoonten je herstel kunnen vertragen en je immuunsysteem kunnen verzwakken. Een evenwichtig voedingspatroon draagt bij aan een sneller herstel en een sterker lichaam.

Vermijd geslachtsgemeenschap totdat je genezen bent

Het is belangrijk om geslachtsgemeenschap te vermijden totdat je volledig hersteld bent van epididymitis. Geslachtsgemeenschap kan de infectie verergeren of opnieuw activeren. Praat met je arts over wanneer het veilig is om je normale seksuele activiteit te hervatten. Als de infectie is veroorzaakt door een seksueel overdraagbare aandoening, kan het ook nodig zijn om je partner(s) te informeren en hen te laten testen.

Maak controleafspraken bij je arts

Zorg ervoor dat je regelmatige controleafspraken maakt bij je arts om te controleren of de infectie volledig is genezen. Je arts kan aanvullende behandelingen of onderzoeken aanbevelen als de symptomen aanhouden of terugkeren. Het is belangrijk om deze afspraken niet te missen, zodat je goed kunt blijven volgen hoe je herstel verloopt en om complicaties te voorkomen.

Misvattingen rond epididymitis

Epididymitis is een ontsteking van de bijbal, meestal veroorzaakt door een bacteriële infectie of een seksueel overdraagbare aandoening. De aandoening kan leiden tot pijn, zwelling en gevoeligheid in het scrotum. Ondanks de medische kennis over epididymitis bestaan er nog veel misverstanden over de oorzaken, symptomen en behandeling.

Epididymitis komt alleen voor bij oudere mannen

Een veelvoorkomende misvatting is dat epididymitis enkel voorkomt bij oudere mannen. In werkelijkheid kan het op elke leeftijd optreden, inclusief bij jonge volwassenen en zelfs bij tieners. Seksueel actieve mannen lopen een verhoogd risico, vooral bij onbeschermde seksuele contacten. Daarnaast kunnen ook niet-seksuele oorzaken, zoals urineweginfecties of anatomische afwijkingen, bijdragen aan het ontstaan van de ontsteking.

Epididymitis wordt altijd veroorzaakt door een seksueel overdraagbare aandoening

Hoewel seksueel overdraagbare aandoeningen zoals chlamydia en gonorroe vaak een rol spelen, is dit niet de enige oorzaak van epididymitis. Andere bacteriën, zoals die welke urineweginfecties veroorzaken, kunnen eveneens tot een ontsteking van de bijbal leiden. Ook reflux van urine in de zaadleiders door een verhoogde bloeddruk of inspanning kan een niet-infectieuze vorm van epididymitis veroorzaken.

Pijn bij epididymitis verdwijnt vanzelf zonder behandeling

Epididymitis kan zonder behandeling leiden tot ernstigere complicaties, zoals een chronische ontsteking, een abces of zelfs onvruchtbaarheid. Vroege diagnose en behandeling met antibiotica zijn cruciaal om de infectie onder controle te krijgen en verdere schade te voorkomen. Rust, pijnstilling en ondersteuning van het scrotum kunnen helpen bij het herstel.

Epididymitis en testiculaire torsie zijn hetzelfde

Hoewel beide aandoeningen pijn en zwelling in het scrotum veroorzaken, zijn epididymitis en testiculaire torsie twee totaal verschillende problemen. Testiculaire torsie is een spoedgeval waarbij de zaadstreng draait, waardoor de bloedtoevoer naar de zaadbal wordt afgesneden. Dit vereist onmiddellijke medische ingreep. Een combinatie van lichamelijk onderzoek en beeldvormende onderzoeken, zoals een echografie, helpt bij het onderscheiden van de twee aandoeningen.

Na herstel van epididymitis is er geen kans op herhaling

Epididymitis kan terugkeren, vooral als de onderliggende oorzaak niet goed wordt behandeld. Onbehandelde urineweginfecties, seksueel overdraagbare aandoeningen of structurele afwijkingen in de urinewegen kunnen opnieuw een ontsteking veroorzaken. Preventieve maatregelen, zoals het behandelen van infecties en het dragen van goed ondersteunend ondergoed, kunnen het risico op herhaling verminderen.

Voeding en levensstijl hebben geen invloed op epididymitis

Hoewel voeding en levensstijl de aandoening niet direct veroorzaken of genezen, kunnen ze wel bijdragen aan een sneller herstel. Een evenwichtig voedingspatroon met voldoende vitaminen en mineralen ondersteunt het immuunsysteem en helpt het lichaam infecties beter te bestrijden. Daarnaast kunnen goede hygiëne en het vermijden van risicovol seksueel gedrag helpen om epididymitis te voorkomen.

Lees verder

• Orchitis: Ontsteking van de teelbal (teelbalontsteking)
• Testikelpijn: Pijn in één of beide zaadballen (teelballen)
• Epididymo-orchitis: Ontsteking van bijbal en testikels