Prostatitis: symptomen en behandeling prostaatontsteking

Prostatis symptomen bestaan uit moeite met plassen (en soms pijn bij het plassen), pijn in de blaas, teelballen en penis, pijn tussen de geslachtsorganen en de anus, en moeite en pijn bij ejaculatie. De prostaat is een klein en stevig orgaan. Het orgaan bevindt zich onder de blaas, grenst aan de endeldarm en ligt rond het begin van de plasbuis: de buis waardoor de urine het lichaam verlaat. Deze klier komt alleen in het manlijke lichaam voor. De prostaat produceert prostaatvocht en bij een zaadlozing worden de zaadcellen met dit vocht naar buiten vervoerd via de plasbuis. Het prostaatvocht houdt de zaadjes in leven tijdens hun tocht in de vagina. Acute prostatitis wordt vaak veroorzaakt door een bacteriële infectie. Acute prostatitis kan op een doeltreffende manier gedurende 4 tot 8 weken worden behandeld met antibiotica. Bij een abces in de prostaat, zal de pus operatief afgevoerd moeten worden.

• Prostatitis of prostaatontsteking
• Epidemiologie van prostatitis: wie, waar en waarom?
• Hoe ontstaat prostatitis?
• Oorzaken van prostatitis
• Bacteriële infectie
• Soa
• Andere oorzaken
• Risicofactoren
• Risicogroepen en risicofactoren voor prostatitis: wie loopt het meeste risico?
• Risicogroepen voor prostatitis
• Risicofactoren voor prostatitis
• Beschermende factoren bij prostaatontsteking: wat helpt je prostaat gezond te houden?
• Symptomen van prostatitis
• Acute prostatitis
• Complicaties prostaatontsteking
• Chronische prostaatontsteking
• Teelbal- en bijbalontsteking
• Onderzoek en diagnose
• Rectaal onderzoek
• Differentiële diagnose
• Prostaatontsteking en PSA-waarde
• Behandeling van prostaatontsteking
• Professionele medische zorg
• Zelfzorg
• Acute en chronische prostatitis en alcohol
• Prostaatontsteking en fietsen
• Prognose
• Preventie

Prostatitis of prostaatontsteking

Peter, een energieke man van 48, merkte ineens dat plassen steeds moeizamer ging. “Vast te weinig water gedronken,” dacht hij, maar na een paar dagen kreeg hij een branderig gevoel en pijn in zijn onderrug. Toen hij ook koorts kreeg, besloot hij toch maar naar de huisarts te gaan. De diagnose? Een prostaatontsteking. Peter voelde zich opgelucht dat er eindelijk een verklaring was, maar hij kon niet geloven dat zo’n kleine klier zoveel ongemak kon veroorzaken. Met een kuur antibiotica en een streng advies om goed te rusten, leerde hij dat zelfs de meest actieve mannen soms even gas terug moeten nemen.

Prostatitis is een ontsteking van de prostaatklier, die chronisch of acuut kan zijn. De acute vorm is vrij zeldzaam en uit zich vaak met plotselinge, ernstige symptomen. De chronische variant is veel milder van aard en geeft over een langere periode matige symptomen. De chronische is moeilijker te behandelen.

Epidemiologie van prostatitis: wie, waar en waarom?

Prostatitis, oftewel een ontsteking van de prostaat, is een veelvoorkomende aandoening die zowel acute als chronische vormen kan aannemen. De aandoening komt voornamelijk voor bij volwassen mannen, maar kent binnen die groep aanzienlijke variaties op basis van leeftijd, leefstijl, en geografische factoren. Het ontstaan en de prevalentie van prostatitis worden beïnvloed door een complex samenspel van biologische en omgevingsfactoren, van voeding en klimaat tot genetica. Hier ontrafelen we de cijfers en verhalen achter deze veelvoorkomende, maar vaak onderschatte aandoening.

Geslacht en leeftijd: wie krijgt prostatitis?
Prostatitis treft vrijwel uitsluitend mannen, omdat de prostaatklier een uniek mannelijk orgaan is. Maar binnen deze groep zijn er duidelijke risicoprofielen:

• Leeftijd: De meeste gevallen van prostatitis komen voor bij mannen tussen de 30 en 50 jaar. Bij jongere mannen is acute bacteriële prostatitis vaker de oorzaak, terwijl chronische prostatitis (ook wel chronisch bekkenpijnsyndroom genoemd) vaker voorkomt bij oudere mannen.
• Kinderen en vrouwen: Bij jongens kan een prostaatontsteking ontstaan na infecties van de urinewegen, maar dit is uiterst zeldzaam. Vrouwen hebben geen prostaat en kunnen deze aandoening niet krijgen, maar vergelijkbare klachten kunnen bij hen voorkomen door andere oorzaken, zoals blaasontstekingen.
• Cijfers: Uit schattingen blijkt dat 10 tot 15% van de volwassen mannen wereldwijd tijdens hun leven een episode van prostatitis ervaart, met een jaarlijkse incidentie van ongeveer 2 tot 10%.

De aandoening heeft vaak een grote impact op de kwaliteit van leven vanwege de ongemakkelijke symptomen, zoals moeite met plassen en chronische pijn.

Klimaat en geografische invloed: de impact van omgeving
Klimaat en locatie beïnvloeden de prevalentie en ernst van prostatitis.

• Nederland en België: In gematigde klimaten zoals in Nederland en België is prostatitis een veelvoorkomende klacht bij mannen. De koude, vochtige herfst- en wintermaanden kunnen bijdragen aan de verergering van symptomen, vooral bij chronische prostatitis, door verminderde doorbloeding en spierspanning in het bekkengebied.
• Nederlandse overzeese gebiedsdelen: In tropische gebieden zoals Curaçao en Aruba is de incidentie van chronische prostatitis vaak lager. De warmere temperaturen bevorderen een betere doorbloeding, wat mogelijk preventief werkt.
• Wereldwijde verschillen:
• In Noord-Amerika en Europa wordt prostatitis vaker gediagnosticeerd, wat deels te maken heeft met betere diagnostische mogelijkheden.
• In Afrika en Azië komen infectiegerelateerde prostatitis vaker voor door slechte toegang tot medische zorg en een hogere incidentie van seksueel overdraagbare aandoeningen (soa’s), die een risicofactor zijn.

Klimaat en leefstijl zijn dus subtiele, maar belangrijke spelers in het verhaal van prostatitis.

Voeding en leefstijl: wat je eet en doet telt
Voeding en leefstijl hebben een directe invloed op het risico op en de ernst van prostatitis:

Voeding:

• Voedingsmiddelen die rijk zijn aan antioxidanten, zoals tomaten (lycopeen) en groene groenten, kunnen beschermen tegen prostaatontsteking.
• Vetrijke diëten en overmatige consumptie van rood vlees worden geassocieerd met een hoger risico op chronische ontsteking in het lichaam, inclusief de prostaat.
• Leefstijl:
• Zittend werk: Langdurig zitten, zoals bij kantoormedewerkers en vrachtwagenchauffeurs, verhoogt het risico op
• bekkenbodemspanning en slechte doorbloeding, wat prostatitis kan verergeren.
• Gebrek aan beweging: Fysieke inactiviteit vertraagt de doorbloeding en kan bijdragen aan chronische ontsteking.
• Overmatig alcoholgebruik en roken: Beide verhogen het risico op prostaatproblemen door ontsteking en slechte bloedcirculatie.

Een gezonde leefstijl met regelmatige beweging, voldoende hydratatie en een uitgebalanceerd dieet speelt een cruciale rol bij het voorkomen van prostatitis.

Genetica: aanleg voor ontsteking
Genetische aanleg beïnvloedt het risico op prostatitis, vooral bij chronische vormen:

• Familiegeschiedenis: Mannen met een familiegeschiedenis van prostaatproblemen, zoals goedaardige prostaatvergroting of prostaatkanker, hebben een hoger risico op prostatitis.
• Ontstekingsgevoeligheid: Specifieke genetische markers, zoals variaties in ontstekingsbevorderende cytokinen (bijv. IL-8), kunnen bijdragen aan een verhoogde gevoeligheid voor ontstekingen in de prostaat.

Hoewel genetica geen doorslaggevende factor is, speelt het een rol in de individuele gevoeligheid voor de aandoening.

Andere risicofactoren: verborgen invloeden
Naast voeding, leefstijl en genetica zijn er andere factoren die bijdragen aan het ontstaan van prostatitis:

• Infecties: Seksueel overdraagbare aandoeningen zoals chlamydia en gonorroe kunnen de prostaat infecteren. Urineweginfecties en zelfs niet-gediagnosticeerde tandinfecties kunnen indirect bijdragen.
• Stress: Psychologische stress en spanning in de bekkenbodemspieren zijn bekende triggers voor chronische prostatitis.
• Slechte hygiëne: Gebrek aan goede hygiëne, vooral na seksueel contact, kan de kans op bacteriële infecties verhogen.

Een voorbeeld: Johan’s prostaatontsteking
Johan, een 45-jarige vrachtwagenchauffeur uit België, kreeg last van een branderig gevoel bij het plassen en vage pijn in zijn onderrug. Hij dacht eerst aan een blaasontsteking, maar na een bezoek aan de huisarts werd acute bacteriële prostatitis vastgesteld. Door zijn beroep bracht hij lange uren zittend door, wat bijdroeg aan de slechte doorbloeding in het bekkengebied. Na een antibioticakuur en meer bewustzijn over hydratatie en pauzes tijdens het rijden, herstelde Johan volledig.

Hoe ontstaat prostatitis?

Prostatitis klinkt misschien als een ingewikkeld woord, maar het betekent simpelweg een ontsteking van de prostaat. Deze klier, die net onder de blaas zit en een belangrijke rol speelt bij de vruchtbaarheid, kan om verschillende redenen van streek raken. En ja, dat kan behoorlijk ongemakkelijk zijn! Of je nu last hebt van een acute bacteriële infectie, chronische pijn, of een stille ontsteking die je niet eens voelt—er is altijd een mechanisme achter dat invloed heeft op je lichaam.

Acute prostatitis: als bacteriën de baas worden
Bij acute prostatitis zijn bacteriën vaak de boosdoener. Deze kleine indringers, zoals de bekende Escherichia coli (ook wel 'poepbacterie' genoemd), reizen via de plasbuis naar de prostaat. Eenmaal daar raken ze in gevecht met je immuunsysteem, wat zorgt voor zwelling, warmte, pijn en soms koorts. Deze ontstekingsreactie is een soort alarmsysteem van je lichaam: het stuurt witte bloedcellen en ontstekingsstoffen, zoals cytokines (een soort lichaamseigen signaalgevers), naar de prostaat om de infectie aan te pakken.

Soms werkt dat goed, maar als de prostaat al gevoelig is door bijvoorbeeld een vergrote prostaat of blaasproblemen, kan de ontsteking flink doorslaan. Dan krijg je klachten als moeite met plassen of een branderig gevoel.

Chronische prostatitis: de sluimerende boosdoener
Chronische prostatitis is een ander verhaal. Hier blijven bacteriën soms weken of maanden in de prostaat zitten, verstopt in kleine hoekjes waar antibiotica lastig bij kunnen. Dit zorgt voor aanhoudende klachten zoals pijn in het bekken of tijdens het plassen. Het immuunsysteem blijft ‘aan’, ook al lijkt de infectie onder controle.

Waarom blijft dit zo lang hangen? De prostaat heeft plekken die moeilijk te bereiken zijn voor medicatie, zoals kleine holtes waar bacteriën zich kunnen verstoppen. Dit maakt het lastig om volledig te genezen en kan leiden tot terugkerende klachten.

Chronisch bekkenpijnsyndroom: pijn zonder bacteriën
Misschien wel de meest mysterieuze vorm van prostatitis is chronisch bekkenpijnsyndroom (CPPS). Hier speelt een bacterie geen rol, maar draait het om een combinatie van spierproblemen, zenuwpijn en zelfs stress. Het is alsof je zenuwstelsel in de war raakt en constant pijnsignalen blijft sturen, ook al is er geen duidelijke oorzaak meer.

Daarnaast kunnen bekkenbodemspieren overbelast raken. Denk aan spieren die continu aangespannen blijven, bijvoorbeeld door stress of slechte houding. Het gevolg? Pijn die uitstraalt naar de prostaat, de onderrug en zelfs je liezen.

Asymptomatische prostatitis: de stille sluimeraar
Soms kan je prostaat ontstoken zijn zonder dat je het merkt. Dit noemen we asymptomatische prostatitis. Vaak wordt dit bij toeval ontdekt, bijvoorbeeld tijdens een vruchtbaarheidsonderzoek. Hoe dit ontstaat, is nog niet helemaal duidelijk, maar kleine beschadigingen aan het prostaatweefsel of oude infecties kunnen een rol spelen.

Je lichaam blijft dan een milde ontstekingsreactie houden, zonder dat het grote klachten geeft. Hoewel je hier misschien niets van merkt, kan het op de lange termijn wél invloed hebben op je prostaatgezondheid.

Wat gebeurt er op cellulair niveau?
Als je prostaat ontstoken raakt, gaat je lichaam in de verdediging. Je immuunsysteem stuurt cellen naar de plek van de ontsteking, zoals witte bloedcellen die indringers aanpakken. Tegelijkertijd maken de prostaatcellen ontstekingsstoffen aan, zoals prostaglandines. Deze stoffen zorgen voor de typische symptomen van een ontsteking: zwelling, warmte en pijn.

Bij langdurige ontsteking raakt het prostaatweefsel beschadigd. Dit kan leiden tot littekens en een slechte afvoer van prostaatvloeistof, wat de klachten verergert. Alsof dat nog niet genoeg is, kunnen zenuwen in en rond de prostaat overgevoelig worden. Hierdoor blijft pijn hangen, zelfs als de ontsteking eigenlijk al voorbij is.

Hoe raken zenuwen en spieren betrokken?
Wist je dat je zenuwen en spieren een grote rol spelen bij prostatitis? Bij langdurige pijn raakt je zenuwstelsel als het ware ‘overprikkeld’. Zenuwen sturen dan continu pijnsignalen naar je hersenen, zelfs zonder duidelijke reden. Dit wordt sensitisatie genoemd, een moeilijk woord voor een overgevoelige reactie.

Daarnaast kunnen bekkenbodemspieren gaan verkrampen. Dit kan het plassen bemoeilijken en de pijn verergeren. Het is alsof je lichaam in een vicieuze cirkel terechtkomt van pijn, spanning en meer pijn.

Oorzaken van prostatitis

Bacteriële infectie

Acute prostatitis wordt veelal veroorzaakt door een bacteriële infectie. Het gaat vaak om de bacteriën Escherichia coli, Staphylococcus aureus en Streptococcus faecalis. De bacteriële infectie verspreidt zich vanuit de urinewegen naar de prostaat. Naast een bacteriële infectie, kunnen ook virale en schimmelinfecties, die de prostaat via de urinewegen bereikt, de boosdoeners zijn.

Soa

Ook kan een prostaatontsteking samenhangen met een seksueel overdraagbare aandoening (soa). Onveilige seks met wisselende partners vormt een risicofactor.

Andere oorzaken

Prostatitis kan ook veroorzaakt worden door een probleem met de bekkenbodemspieren, een zenuwprobleem van de lagere urinewegen of door fietsen.

Risicofactoren

Prostatitis is een aandoening die kan optreden bij mannen van alle leeftijden. Er zijn bepaalde factoren die het risico op het krijgen van prostatitis vergroten. Zo heb je in de volgende gevallen een grotere kans om bacteriële prostatitis te krijgen:

• Bij een katheter of een ander instrument dat onlangs is geplaatst in je urethra;
• Bij een afwijking in de urinewegen; en
• Na een recente blaasontsteking.

Risicogroepen en risicofactoren voor prostatitis: wie loopt het meeste risico?

Wanneer het om prostatitis gaat – die vervelende ontsteking van de prostaat – is het handig te weten wie een groter risico loopt en waarom. Of je nu nieuwsgierig bent naar de risicogroepen of juist de risicofactoren die de kans op prostatitis vergroten, we hebben het voor je in overzichtelijke schema's gezet. Let’s dive in!

Risicogroepen voor prostatitis

Risicofactoren voor prostatitis

Beschermende factoren bij prostaatontsteking: wat helpt je prostaat gezond te houden?

Je prostaat beschermen tegen ontstekingen begint met de juiste keuzes in je dagelijkse leven. Hieronder vind je een uitgebreide tabel met beschermende factoren die de kans op prostaatontsteking kunnen verkleinen, inclusief waarom deze factoren werken.

• Waarom deze beschermende factoren belangrijk zijn: Een gezonde leefstijl en preventieve zorg spelen een cruciale rol bij het voorkomen van prostaatontsteking. Door voeding, beweging en medische zorg te combineren, kun je je prostaat optimaal ondersteunen en veel ongemak voorkomen.

Symptomen van prostatitis

Acute prostatitis

De symptomen van acute prostatitis komen plotseling opzetten en kunnen vrij ernstig zijn:

• hoge koorts hebben die gepaard gaat met koude rillingen;
• pijn rond de basis van je geslachtsdeel en soms een zwaar gevoel in de genitale zone;
• pijn tussen je anus en je geslachtsdeel;
• pijn tijdens de stoelgang, vervelend gevoel tijdens de ontlasting;
• in sommige gevallen: afscheiding uit de plasbuis;
  Normale en vergrote prostaat / Bron: Akcmdu9, Wikimedia Commons (CC BY-SA-3.0)
• pijn in de onderrug of algemene spierpijn;
• pijn in de lies of liezen;
• frequent en pijnlijk plassen;
• (aan)drang tot plassen.

Complicaties prostaatontsteking

De acute vorm zorgt vaak voor urineretentie: het niet volledig of helemaal niet kunnen ledigen van de blaas. In de prostaat kan zich namelijk pus vormen en ophopen: een (prostaat)abces. De vergrote prostaat blokkeert dan het weglopen van urine vanuit de blaas en werkt verstorend op de nierfunctie. Soms ontstaat er ook een pijnlijke zwelling achter de teelballen: een abces. In sommige gevallen kan de infectie uitzwermen naar andere organen, zoals de blaas, de nieren, of ze wordt chronisch.

Chronische prostaatontsteking

De chronische variant kan symptoomvrij zijn, maar vaak manifesteren de symptomen zich geleidelijk:

• milde irritatie, gevoeligheid, pijn of prikkeling tijdens het plassen;
• in sommige gevallen pijn in je geslachtsdeel, de balzak of tussen de balzak en je anus en aan de lage rug (onderrug).

Teelbal- en bijbalontsteking

Soms verschijnt prostatitis in combinatie met een bijbalontsteking of een teelbalontsteking.

Onderzoek en diagnose

Rectaal onderzoek

De uroloog verricht rectaal onderzoek. Via de anus kan hij de prostaat voelen. Bij een acute prostaatontsteking zal de prostaat zacht aanvoelen. In het laboratorium wordt urine en soms ook sperma onderzocht middels een kweek. Er kan dan vastgesteld worden welke bacterie de prostatitis veroorzaakt, zodat een antibioticum kan worden voorgeschreven waar de bacterie gevoelig voor is.

Differentiële diagnose

De differentiële diagnose is:

• Blaasontsteking (cystitis);
• Goedaardige prostaatvergroting;
• Urinewegstenen;
• Vreemd lichaam in de urinewegen;
• Blaaskanker;
• Prostaatabces;
• Enterovesicale fistel.

Prostaatontsteking en PSA-waarde

Als je een verhoogd risico hebt op prostaatkanker, kan de arts bloedonderzoek laten doen om te checken op prostaat specifiek antigeen (PSA), een eiwit dat normaal in geringe mate in het bloed aanwezig is. Bij prostaatkanker is het PSA verhoogd. Bij een prostaatontsteking kan het PSA echter ook verhoogd zijn. Artsen zijn derhalve voorzichtig met het interpreteren van de uitkomsten van een PSA-test.

Behandeling van prostaatontsteking

Professionele medische zorg

Acute prostatitis kan op een doeltreffende manier gedurende 4 tot 8 weken worden behandeld met antibiotica. Daarnaast wordt geadviseerd veel te drinken. Bij chronische prostatitis ligt het wat gecompliceerder; de chronische variant is moeilijker te genezen. Er lijkt een samenhang te zijn tussen chronische prostatitis en verergering van klachten bij bepaald eten en drinken. Prostaatmassage, warmwaterbaden en zaadlozingen, kunnen de klachten verminderen. Vraag je uroloog om advies. De klachten kunnen jarenlang aanhouden, maar meestal verminderen ze 'vanzelf'.

Als er sprake is van een abces in de prostaat, dan moet de pus operatief worden afgevoerd. Infecties met de seksueel overdraagbare aandoeningen chlamydia en gonorroe worden tevens behandeld met antibiotica. Tegen de pijn kun je een pijnstiller gebruiken. Paracetamol is eerste keus en als dat niet helpt, kun je en andere pijnstiller proberen zoals ibuprofen, diclofenac of naproxen.

Zelfzorg

Neem de volgende zelfzorgmaatregelen in acht:

• Ga direct plassen zodra je aandrang voelt;
• Plas je blaas volledig leeg;
• Vermijd stoffen die de blaas irriteren zoals alcohol, cafeïnehoudende voedingsmiddelen en dranken, sap van citrusvruchten en pikant of kruidig voedsel;
• Veel drinken om bacteriën uit de blaas te spoelen doordat je vaker moet plassen;
• Prostaatmassage kan helpen;
• Warme (zit)baden verlichten de pijn.

Acute en chronische prostatitis en alcohol

Om meerdere redenen is het verstandig geen druppel alcohol te drinken als je last hebt van acute of chronische prostatitis. Ten eerste heeft alcohol een diuretisch of vochtafdrijvend effect. Alcohol ver mindert namelijk voorts de spierkracht en dus ook de kracht van de blaas, die immers ook een spier is. Bovendien prikkelt alcohol de prostaat en dat is iets wat je moet zien te vermijden bij een prostatitis.

Prostaatontsteking en fietsen

Laat bij zowel een acute als ene chronische prostatitis even de fiets staan, want zitten op een zadel irriteert de prostaat alleen maar verder en dit komt de genezing niet ten goede. Er zijn overigens ook speciale fietszadels waarbij je geen last meer hebt van druk op de prostaat of weke delen.

Prognose

Bij acute bacteriële prostatitis is de prognose goed als de behandeling snel en adequaat is. Bij chronische prostatitis met exacerbaties is het belangrijk om onderliggende aandoeningen te identificeren en te behandelen. De hulp van een uroloog is vereist, om recidief te voorkomen.

Preventie

De meeste gevallen van prostatitis kunnen niet worden voorkomen. Veilig vrijen is belangrijk en verkleint de kans op een prostatitis als gevolg van een soa.

Lees verder

• Prostaatpijn en prostaatklachten: (pijn)klachten prostaat
• Prostaatkanker (prostaatcarcinoom): symptomen en behandeling
• Prostaatkanker: symptomen, oorzaken, behandeling en prognose
• Prostaatontsteking: symptomen, klachten en behandeling
• Vergrote prostaat: symptomen, behandeling en medicijnen