Dengue hemorragische koorts: Vorm van knokkelkoorts

Dengue (knokkelkoorts) is een virale infectie veroorzaakt door het denguevirus, dat wordt overgedragen via de beet van besmette muggen. De ziekte komt in twee hoofdvormen voor: klassieke knokkelkoorts en de ernstigere dengue hemorragische koorts. De symptomen variëren van milde koorts tot ernstige complicaties zoals bloedingen en shock. Diagnostische tests zijn noodzakelijk om de aanwezigheid van het virus te bevestigen, en de behandeling richt zich voornamelijk op symptoombestrijding en ondersteuning. Preventieve maatregelen zijn belangrijk om het risico op besmetting te verminderen.

• Epidemiologie van dengue
• Verspreiding van de ziekte
• Incidente en prevalentie
• Epidemische uitbraken
• Mechanisme
• Virale infectie
• Immuunrespons en cytokinen
• Dengue-virus en bloedstolling
• Oorzaken van dengue
• Risicofactoren
• Blootstelling aan het virus
• Verzwakt immuunsysteem
• Leeftijd en gezondheidstoestand
• Risicogroepen
• Kinderen en ouderen
• Zwangerschap
• Patiënten met onderliggende ziekten
• Symptomen en vormen van dengue
• Klassieke knokkelkoorts
• Dengue hemorragische koorts
• Alarmsymptomen
• Hoge koorts en pijn
• Bloedingen
• Verlaging van de bloeddruk
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van dengue
• Prognose
• Herstel bij vroege interventie
• Dodelijke afloop bij verwaarlozing
• Langdurige gezondheidseffecten
• Complicaties
• Hypovolemische shock
• Orgaanfalen
• Bloeding en stollingsproblemen
• Hersencomplicaties
• Dengue Shock Syndrome (DSS)
• Langdurige gezondheidsproblemen
• Preventie van dengue
• Muggenbestrijding
• Persoonlijke bescherming
• Vaccinatie

Epidemiologie van dengue

Dengue is een van de meest voorkomende tropische ziekten wereldwijd. Jaarlijks worden meer dan honderd miljoen mensen in tropische gebieden getroffen door knokkelkoorts, met meer dan tienduizend sterfgevallen als gevolg van dengue hemorragische koorts (anno augustus 2024). Dengue komt vooral voor in Azië, Zuid-Amerika en Afrika, maar er zijn ook meldingen uit de Verenigde Staten en Italië. De ziekte is het meest prevalent tijdens het regenseizoen, dat doorgaans van mei tot september duurt.

Verspreiding van de ziekte

Dengue hemorragische koorts komt voor in tropische en subtropische gebieden, vooral in Zuidoost-Azië, Latijns-Amerika en delen van Afrika. De ziekte wordt overgedragen door de Aedes aegypti en Aedes albopictus muggen, die voornamelijk in stedelijke en peri-urbane gebieden aanwezig zijn. De incidentie van de ziekte neemt vaak toe tijdens het regenseizoen, wanneer de muggen zich sneller kunnen voortplanten in stilstaand water.

Incidente en prevalentie

De incidentie van dengue is wereldwijd gestegen in de afgelopen decennia. Jaarlijks worden wereldwijd miljoenen gevallen gemeld, waarvan een significant aantal zich ontwikkelt tot dengue hemorragische koorts. De prevalentie varieert van land tot land en wordt sterk beïnvloed door de mate van controle van muggenpopulaties en gezondheidszorgsystemen.

Epidemische uitbraken

Dengue hemorragische koorts komt vaak voor tijdens uitbraken, wanneer de besmetting van de populatie toeneemt door verhoogde muggenpopulaties. Deze uitbraken kunnen leiden tot ernstige ziektelast, vooral in landen met beperkte gezondheidsinfrastructuur.

Mechanisme

Dengue hemorragische koorts wordt veroorzaakt door een infectie met één van de vier dengue-virusstammen (DEN-1, DEN-2, DEN-3 en DEN-4). De ziekte heeft een complex immunologisch mechanisme en kan ernstige bloeding en orgaanfalen veroorzaken.

Virale infectie

Het mechanisme van dengue hemorragische koorts begint met de infectie van de patiënt met het dengue-virus via de beet van een besmette Aedes-mug. Het virus circuleert in het bloed en infecteert verschillende organen, waaronder de lever, milt en bloedvaten, wat leidt tot de karakteristieke symptomen van de ziekte.

Immuunrespons en cytokinen

Een ernstige reactie van het immuunsysteem, die leidt tot de vorming van antilichamen, kan de bloedvaten beschadigen. Het virus kan ook een verhoogde productie van ontstekingsmediatoren, zoals cytokinen, veroorzaken, die de vaatwand beschadigen, wat leidt tot lekkage van vloeistof in de weefsels en bloeding.

Dengue-virus en bloedstolling

Dengue hemorragische koorts wordt gekarakteriseerd door een verstoorde bloedstolling, wat leidt tot bloedingen, trombocytopenie (laag aantal bloedplaatjes), en verhoogde permeabiliteit van bloedvaten. Deze bloedingen kunnen optreden in de huid, in het maagdarmkanaal, en in de longen.

Oorzaken van dengue

Dengue wordt veroorzaakt door het denguevirus, een enkelstrengs RNA-virus dat behoort tot de Flaviviridae-familie. Er zijn vier serotypen van het denguevirus: DENV-1, DENV-2, DENV-3 en DENV-4. Besmetting vindt plaats via de beet van vrouwelijke Aedes-muggen die het virus dragen, met name Aedes aegypti, hoewel Aedes albopictus ook betrokken kan zijn. Deze muggen broeden in stilstaand water, vaak in stedelijke gebieden. Tijdens de eerste drie dagen van de ziekte is de patiënt viraal besmettelijk. Muggen die zich voeden met het bloed van een geïnfecteerde persoon worden ongeveer twee weken later besmettelijk voor andere mensen. Het denguevirus veroorzaakt doorgaans endemische uitbraken. Immuniteit na infectie met één serotype biedt levenslange bescherming tegen dat specifieke serotype, maar biedt slechts tijdelijke en gedeeltelijke bescherming tegen andere serotypen.

Risicofactoren

Er zijn verschillende risicofactoren die de kans op het ontwikkelen van ernstige vormen van dengue, zoals dengue hemorragische koorts, verhogen. Deze omvatten zowel genetische factoren als omgevingsfactoren.

Blootstelling aan het virus

De meest significante risicofactor voor het ontwikkelen van dengue hemorragische koorts is herhaalde blootstelling aan het dengue-virus. Patiënten die eerder met een andere stam van het virus zijn geïnfecteerd, hebben een hoger risico om ernstige ziekte te ontwikkelen bij een tweede infectie, wat vaak leidt tot dengue hemorragische koorts.

Verzwakt immuunsysteem

Patiënten met een verzwakt immuunsysteem, bijvoorbeeld door HIV, orgaantransplantaties, of immuunsuppressieve therapieën, lopen een groter risico op het ontwikkelen van ernstige vormen van dengue.

Leeftijd en gezondheidstoestand

De ernst van dengue hemorragische koorts kan variëren afhankelijk van de leeftijd en de algehele gezondheid van de patiënt. Ouderen en jonge kinderen kunnen meer kans hebben op een ernstige afloop van de ziekte.

Risicogroepen

Bepaalde populaties hebben een verhoogd risico op het ontwikkelen van ernstige dengue, zoals dengue hemorragische koorts. Risicogroepen omvatten mensen met bepaalde medische aandoeningen, evenals diegenen die in bepaalde geografische gebieden wonen.

Kinderen en ouderen

Kinderen, vooral die jonger dan vijf jaar, en ouderen, hebben een hoger risico op het ontwikkelen van ernstige vormen van dengue. Dit komt omdat hun immuunsystemen mogelijk niet in staat zijn om het virus effectief te bestrijden, wat kan leiden tot complicaties zoals shock en bloeding.

Zwangerschap

Zwanger zijn verhoogt de kans op ernstige complicaties van dengue, inclusief risico voor de foetus. Vooral vrouwen die besmet raken tijdens het tweede of derde trimester kunnen een verhoogd risico lopen op vroeggeboorte of foetale sterfte.

Patiënten met onderliggende ziekten

Patiënten met onderliggende chronische ziekten zoals hart- of vaatziekten, nierziekten of diabetes kunnen ernstigere symptomen vertonen als ze dengue hemorragische koorts ontwikkelen.

Symptomen en vormen van dengue

De incubatietijd van dengue bedraagt doorgaans vijf tot zes dagen na de muggenbeet. De symptomen kunnen variëren van asymptomatisch tot ernstig. Er zijn twee belangrijke klinische vormen van dengue: klassieke knokkelkoorts en dengue hemorragische koorts.

Klassieke knokkelkoorts

Klassieke knokkelkoorts begint vaak abrupt met koorts, malaise (algemeen ziek gevoel), hoofdpijn, blozen in het gezicht, retrobulbaire pijn (pijn achter de oogbol) die verergert bij oogbewegingen, rode ogen, misselijkheid, botpijn, gewrichtspijn en spierpijn. Vaak wordt ernstige rugpijn ervaren, wat een opvallend symptoom is. Gezwollen lymfeklieren, petechiën (kleine puntbloedingen op de huid) en een huiduitslag kunnen ook voorkomen. De huiduitslag lijkt soms op die van mazelen en verschijnt vaak eerst op de ledematen voordat deze zich naar de romp verspreidt. Na de eerste koortsperiode kan de temperatuur na enkele dagen opnieuw stijgen, vaak gepaard met een milde herhaling van symptomen, wat het typische 'zadelpatroon' van de ziekte vormt. Ernstige vermoeidheid, een ziek gevoel en depressieve symptomen kunnen wekenlang aanhouden.

Dengue hemorragische koorts

Dengue hemorragische koorts is een ernstigere vorm van dengue en komt vooral voor bij kinderen in Zuidoost-Azië en de Westelijke Stille Oceaan. Deze vorm van dengue kan ontstaan na twee of meer opeenvolgende infecties met verschillende dengue-serotypen. De ziekte begint vaak met milde symptomen zoals een luchtweginfectie, gevolgd door ernstige complicaties zoals bloedingen, een lage bloeddruk, en shock. Symptomen van dengue hemorragische koorts omvatten:

• Capillairleksyndroom
• Trombocytopenie (tekort aan bloedplaatjes)
• Rusteloosheid
• Buikpijn
• Misselijkheid
• Braken
• Plotselinge temperatuurdaling
• Lichaamspijn
• Verlies van eetlust
• Lage bloeddruk
• Shock

Deze symptomen staan bekend als het dengue shock-syndroom en kunnen leiden tot een sterftecijfer van maximaal 44%.

Alarmsymptomen

De symptomen van dengue hemorragische koorts beginnen meestal als een klassieke dengue-infectie, maar kunnen verergeren naarmate de ziekte vordert. Het is belangrijk om vroegtijdig alarmtekens te herkennen om snel medische hulp in te schakelen.

Hoge koorts en pijn

In de vroege stadia van de ziekte ervaren patiënten vaak hoge koorts, hoofdpijn, spierpijn en pijn achter de ogen, evenals misselijkheid en braken. Deze symptomen kunnen snel escaleren naar meer ernstige tekenen van bloeding en shock.

Bloedingen

Een van de belangrijkste alarmsymptomen van dengue hemorragische koorts is de ontwikkeling van bloedingen. Deze kunnen zich uiten als blauwe plekken, bloedingen uit het tandvlees, neusbloedingen, of bloed in de urine of ontlasting.

Verlaging van de bloeddruk

Na verloop van tijd kan de bloeddruk van een patiënt beginnen te dalen als gevolg van vochtverlies door lekkende bloedvaten. Dit kan leiden tot shock, wat een van de meest ernstige complicaties is van dengue hemorragische koorts.

Diagnose en onderzoeken

De diagnose van dengue wordt bevestigd door een bloedonderzoek, waarmee het denguevirus geïsoleerd kan worden. Het bloedonderzoek kan ook leukopenie (verlaagd aantal witte bloedcellen) en trombocytopenie (laag aantal bloedplaatjes) aantonen, wat indicatief is voor dengue-infectie.

Behandeling van dengue

Er is momenteel geen antiviraal middel specifiek gericht op het denguevirus, en de behandeling is daarom ondersteunend. Anno augustus 2024 omvat de behandeling bedrust, koortsverlagende middelen of het gebruik van sponzen om koorts te verlagen, pijnstillers en kalmerende middelen om pijn te verminderen, en vocht- of elektrolyttherapie om uitdroging te voorkomen. Bij dengue hemorragische koorts kan een bloedtransfusie noodzakelijk zijn om de bloeddruk te stabiliseren en bloedverlies aan te vullen.

Prognose

De prognose voor patiënten met dengue hemorragische koorts hangt sterk af van de vroege diagnose en de snelheid waarmee behandeling wordt gestart. Wanneer patiënten snel medische hulp krijgen, is de kans op herstel aanzienlijk groter.

Herstel bij vroege interventie

Met tijdige behandeling, zoals intraveneuze vochttoediening en ondersteunende zorg, kunnen de meeste patiënten herstellen van dengue hemorragische koorts zonder langdurige schade. Vroegtijdige interventie is cruciaal om de kans op ernstige complicaties te verminderen.

Dodelijke afloop bij verwaarlozing

Indien onbehandeld, of als er vertraging is in de zorg, kan dengue hemorragische koorts leiden tot ernstige complicaties, waaronder orgaanfalen en shock. Dit kan uiteindelijk leiden tot de dood, vooral in gebieden met beperkte toegang tot gezondheidszorg.

Langdurige gezondheidseffecten

Patiënten die ernstig getroffen zijn door dengue hemorragische koorts kunnen langdurige gezondheidsproblemen ervaren, zoals verminderde leverfunctie, een verzwakt immuunsysteem, en zelfs post-virale vermoeidheid.

Complicaties

Dengue hemorragische koorts kan leiden tot ernstige complicaties, vooral wanneer de aandoening niet tijdig wordt herkend en behandeld. Deze complicaties zijn vaak levensbedreigend en vereisen onmiddellijke medische aandacht. Hieronder worden de belangrijkste complicaties besproken.

Hypovolemische shock

Een van de meest ernstige complicaties van dengue hemorragische koorts is hypovolemische shock. Dit treedt op als gevolg van een aanzienlijke lekkage van plasma uit de bloedvaten, wat leidt tot een drastische daling van het bloedvolume. Symptomen zijn onder andere een snelle hartslag, lage bloeddruk, koud aanvoelende huid, en verwarring. Zonder snelle behandeling kan dit dodelijk zijn.

Orgaanfalen

Bij ernstige gevallen kan dengue hemorragische koorts leiden tot multi-orgaanfalen. Dit omvat leverfalen, nierfalen, en hartproblemen. Vooral leverbeschadiging is vaak prominent, wat kan resulteren in verhoogde leverenzymen en, in sommige gevallen, acute leverfalen.

Bloeding en stollingsproblemen

Ernstige bloedingen komen veel voor bij dengue hemorragische koorts. Dit omvat bloedingen uit de huid, het tandvlees, de neus en interne organen. In sommige gevallen leidt de aandoening tot disseminated intravascular coagulation (DIC), een levensbedreigende stollingsstoornis waarbij kleine bloedstolsels in de bloedvaten ontstaan.

Hersencomplicaties

Neurologische complicaties zoals dengue encefalitis of hersenbloeding kunnen optreden. Symptomen zijn onder andere bewustzijnsverlies, ernstige hoofdpijn, epileptische aanvallen en cognitieve veranderingen.

Dengue Shock Syndrome (DSS)

DSS is een kritieke complicatie waarbij ernstige lekkage van bloedplasma gepaard gaat met hypovolemische shock. Dit syndroom leidt vaak tot onvoldoende zuurstofvoorziening van vitale organen en kan snel fataal zijn als er geen medische interventie plaatsvindt.

Langdurige gezondheidsproblemen

Sommige patiënten ervaren langdurige gevolgen na dengue hemorragische koorts, waaronder vermoeidheid, spierzwakte en psychologische klachten zoals angst of depressie.

Preventie van dengue

Preventie van dengue hemorragische koorts richt zich vooral op het beheersen van de vector (muggen) en het verminderen van blootstelling aan deze muggen. Er zijn verschillende benaderingen om de verspreiding van het virus te verminderen en de incidentie van de ziekte te beperken.

Muggenbestrijding

Een van de belangrijkste preventieve maatregelen tegen dengue is het verminderen van de populatie Aedes-muggen. Dit kan worden bereikt door het elimineren van broedplaatsen voor muggen, zoals stilstaand water in containers en het gebruik van muggenwerende middelen zoals insecticiden en netten.

Persoonlijke bescherming

Individuen kunnen hun risico op dengue hemorragische koorts verlagen door het dragen van beschermende kleding, zoals lange mouwen en broeken, en het gebruik van insectenwerende middelen om muggenbeten te voorkomen, vooral tijdens de vroege ochtend en late namiddag wanneer de muggen het actiefst zijn.

Vaccinatie

In sommige regio's is vaccinatie tegen dengue beschikbaar. Vaccins kunnen helpen de kans op infectie te verminderen, hoewel ze niet volledig bescherming bieden tegen alle vier de serotypen van het virus. Vaccinatie is meestal aanbevolen voor mensen die al eerder dengue hebben gehad.

Lees verder

• Dengue: Virale infectie met koorts en huiduitslag
• Virale hemorragische koorts: Ernstig ziektebeeld door virus
• Door muggen overgedragen ziekten: Infectie door muggenbeet