Quinolonen (chinolonen, fluorquinolonen): Soort antibiotica

Quinolonen, ook wel bekend als fluorquinolonen, chinolonen of fluorchinolonen, zijn breedspectrumantibiotica die veelvuldig worden ingezet bij de behandeling van bacteriële infecties. Deze antibiotica remmen de bacteriële DNA-synthese, wat de groei van bacteriën belemmert en uiteindelijk leidt tot hun dood. Hoewel quinolonen effectief kunnen zijn tegen een breed scala aan bacteriën, worden ze vaak als 'reserve-antibiotica' ingezet wanneer andere antibiotica falen of onvoldoende effectief blijken. Het gebruik van quinolonen is echter geassocieerd met potentiële ernstige bijwerkingen, wat hun toepassing zorgvuldig vereist.

• Epidemiologie van quinolonen
• Werkingsmechanisme van quinolonen
• Indicatie van gebruik van quinolonen
• Grampositieve en gramnegatieve bacteriën
• Bacteriële infecties
• Tegenindicatie van chinolonen-antibiotica
• Resistentie van fluorchinolonen
• Toedieningswijze van chinolonen
• Bijwerkingen van fluorquinolonen
• Hart
• Hersenen
• Huid
• Maag en darmen
• Pezen
• Andere bijwerkingen
• Risico's en bijwerkingen van quinolonen
• Complicaties
• Preventie van complicaties bij gebruik van quinolonen
• Alternatieven voor quinolonen
• Toekomst van quinolonen
• Praktische tips voor het leven met / omgaan met quinolonen
• Volg de voorgeschreven dosering en duur van de behandeling
• Let op mogelijke bijwerkingen
• Hydrateer goed tijdens de behandeling
• Vermijd het gebruik van antacida of ijzersupplementen vlak voor het innemen van quinolonen
• Let op interacties met andere medicijnen
• Gebruik een zonnebrandcrème bij blootstelling aan zonlicht
• Wees alert op veranderingen in je gezondheidstoestand
• Overleg met je arts bij bestaande aandoeningen
• Misvattingen rond quinolonen
• Quinolonen zijn altijd veilig voor iedereen
• Quinolonen zijn effectief tegen alle soorten infecties
• Quinolonen kunnen zonder risico worden gecombineerd met andere medicijnen
• Quinolonen hebben geen ernstige bijwerkingen
• Quinolonen kunnen altijd zonder overleg worden gebruikt
• Quinolonen kunnen veilig worden gebruikt tijdens de zwangerschap
• Quinolonen hebben een onmiddellijke werking

Epidemiologie van quinolonen

Quinolonen worden wereldwijd veelvuldig gebruikt voor de behandeling van bacteriële infecties, vooral in ziekenhuisomgevingen, waar resistentie tegen andere antibiotica vaak voorkomt. Hun gebruik is in de afgelopen jaren echter meer gereguleerd geworden door de toename van antibioticaresistentie, wat resulteert in strengere richtlijnen voor de voorschrijving van deze middelen. In landen zoals de Verenigde Staten en de EU zijn er duidelijke richtlijnen voor het gebruik van quinolonen bij luchtweginfecties en urineweginfecties, waarbij voorkeur wordt gegeven aan andere antibiotica wanneer mogelijk.

Prevalentie van quinolon-gerelateerde infecties
De prevalentie van infecties die effectief kunnen worden behandeld met quinolonen is wereldwijd verschillend, afhankelijk van de regio en de lokale antibioticaresistentie. In ontwikkelingslanden worden quinolonen vaak ingezet voor de behandeling van urineweginfecties, terwijl in westerse landen de focus ligt op de behandeling van luchtweginfecties en ziekenhuisgerelateerde infecties. De prevalentie van resistente bacteriën, zoals Escherichia coli en Pseudomonas aeruginosa, neemt toe, wat de effectiviteit van quinolonen als behandelingsoptie in gevaar brengt.

Beperkingen van quinolonen in de geneeskunde
Hoewel quinolonen krachtig zijn, brengen ze aanzienlijke risico's met zich mee, zoals gastro-intestinale problemen, neurologische bijwerkingen en peesscheuring. Door de opkomst van antibioticaresistentie en de risico’s die gepaard gaan met het gebruik van quinolonen, zijn er strengere voorschriften voor hun gebruik. Dit heeft geleid tot een verschuiving naar alternatieve behandelingsopties bij minder ernstige infecties, waarbij quinolonen alleen worden voorgeschreven in gevallen van ernstige infecties of wanneer andere antibiotica niet effectief zijn.

Werkingsmechanisme van quinolonen

Quinolonen werken door in te grijpen op de bacteriële enzymen DNA-gyrase en topoisomerase IV. Deze enzymen zijn van cruciaal belang voor de replicatie en het herstel van bacterieel DNA. Door de werking van deze enzymen te blokkeren, voorkomen quinolonen de replicatie van bacteriën, wat leidt tot bacteriële dood. Fluorquinolonen, die een fluoratoom bevatten, hebben een breder spectrum van activiteit dan traditionele chinolonen en zijn daardoor effectiever tegen een breed scala aan bacteriën.

Ingrijpen op bacteriële DNA-replicatie
Quinolonen verhinderen de werking van de DNA-gyrase en topoisomerase IV, twee enzymen die verantwoordelijk zijn voor het onderhoud van het bacteriële DNA tijdens de celdeling. Het blokkeren van deze enzymen verhindert dat bacteriën hun DNA kunnen repliceren, wat hen verhindert zich voort te planten en uiteindelijk leidt tot bacteriële dood. Dit maakt quinolonen effectief tegen een breed scala van bacteriën, waaronder E. coli, Klebsiella pneumoniae en Pseudomonas aeruginosa.

Breder spectrum van fluorquinolonen
Fluorquinolonen, zoals ciprofloxacine en levofloxacine, bevatten een fluoratoom, wat hen een sterker antimicrobieel effect geeft. Dit maakt ze effectiever tegen zowel gram-positieve als gram-negatieve bacteriën. Fluorquinolonen worden vaak voorgeschreven bij ernstige infecties, zoals longontsteking en urineweginfecties, vooral wanneer andere antibiotica geen effect hebben. Ze zijn ook nuttig bij het behandelen van infecties veroorzaakt door resistente bacteriën.

Indicatie van gebruik van quinolonen

Grampositieve en gramnegatieve bacteriën

Chinolonen zijn verwant aan nalidixinezuur, een oudere stof die na orale toediening slechts lage serumconcentraties bereikt. Hierdoor is het gebruik van nalidixinezuur beperkt tot infecties in de urinewegen, waar het goed geconcentreerd is. Nieuwere chinolonen, zoals moxifloxacine, gemifloxacine en gatifloxacine, hebben verbeterde activiteit tegen grampositieve pathogenen, zoals Chlamydia, Mycoplasma en stafylokokkenbacteriën. Breedspectrum chinolonen zoals ciprofloxacine zijn eveneens effectief tegen gramnegatieve bacteriën, waaronder Pseudomonas aeruginosa, Campylobacter, Legionella en Neisseria gonorrhoeae.

Bacteriële infecties

Fluorchinolonen zijn nuttig bij de behandeling van diverse bacteriële infecties, waaronder:

• antrax (miltvuur: infectie met symptomen aan huid en longen)
• bloedvergiftiging (sepsis)
• botinfecties
• huidinfecties
• Luchtweginfecties: Nieuwere orale chinolonen bieden een alternatief voor bètalactamantibiotica bij lagere luchtweginfecties
• meningokokkeninfecties
• ooginfecties
• reizigersdiarree (enkel bij ernstige symptomen)
• seksueel overdraagbare aandoeningen zoals gonorroe en niet-specifieke urethritis door Chlamydia trachomatis
• Urineweginfecties

Tegenindicatie van chinolonen-antibiotica

Het gebruik van chinolonen wordt afgeraden in de kindertijd (tot 16 jaar) en tijdens de zwangerschap. Ook patiënten die corticosteroïden (krachtige ontstekingsremmers die het immuunsysteem onderdrukken) gebruiken, dienen deze antibiotica te vermijden. Bovendien is het gebruik van chinolonen niet aanbevolen bij patiënten met tendinitis (peesontsteking).

Resistentie van fluorchinolonen

In veel landen is 30-40% van Escherichia coli resistent tegen fluorchinolonen. Antibioticaresistentie is ook een groeiend probleem bij Salmonella, Vibrio cholerae en Staphylococcus aureus, inclusief MRSA-stammen.

Toedieningswijze van chinolonen

Chinolonen zijn beschikbaar in diverse toedieningsvormen:

• Drank
• Infuusvloeistof
• Oogdruppels
• Tabletten
• Vloeistof voor injecties

Bijwerkingen van fluorquinolonen

Hart

Een verlengd QT-interval is in verband gebracht met het gebruik van fluorchinolonen. De Rijksoverheid meldde in oktober 2020 dat chinolonen het risico verhogen op een aorta-aneurysma (verwijding van de aorta) en een aortadissectie (scheur in de binnenwand van de aorta).

Hersenen

Neurotoxiciteit (schade aan de hersenen) kan optreden bij het gebruik van fluorchinolonen. Mogelijke symptomen zijn onder andere:

• Convulsies (stuipen: oncontroleerbare bewegingen)
• Delier
• Duizeligheid
• Smaakstoornissen
• Epileptische aanvallen
• Hallucinaties
• Hoofdpijn

Huid

Mogelijke huidgerelateerde bijwerkingen zijn onder andere lichtgevoelige huiduitslag, jeuk, roodheid van de huid, het Stevens-Johnson-syndroom of toxische epidermale necrolyse.

Maag en darmen

Problemen met maag en darmen kunnen voorkomen, waaronder buikpijn, braken, diarree, misselijkheid en maagpijn.

Pezen

Peesbeschadiging, zoals peesruptuur (met name van de achillespees), kan optreden binnen 48 uur na gebruik van het medicijn. Bij optreden van deze bijwerking moet het geneesmiddel onmiddellijk worden gestaakt.

Andere bijwerkingen

Andere mogelijke bijwerkingen omvatten:

• Bloedafwijkingen
• Candidiasis
• Clostridium difficile-geassocieerde diarree
• Hypoglykemie (verlaagde bloedsuikerspiegel) of hyperglykemie (verhoogde bloedsuikerspiegel)
• Leverproblemen
• Nierproblemen
• Slaapstoornissen

Vanwege de aanzienlijke kans op ernstige bijwerkingen, kiezen artsen vaak eerst voor andere antibiotica om bacteriële infecties te bestrijden. Quinolonen worden doorgaans pas voorgeschreven als andere behandelingen falen of onvoldoende effectief blijken.

Risico's en bijwerkingen van quinolonen

Hoewel quinolonen effectief zijn bij de behandeling van bacteriële infecties, kunnen ze aanzienlijke bijwerkingen veroorzaken, die de behandeling bemoeilijken. De bekendste bijwerkingen zijn tendinitis, peesscheuring, gastro-intestinale problemen en neurologische symptomen. Bij oudere patiënten en patiënten met een verminderde nierfunctie is het risico op bijwerkingen groter. Dit heeft geleid tot herzieningen van de voorschrijfpraktijken voor quinolonen, waarbij artsen meer terughoudend zijn bij het voorschrijven van deze medicijnen, vooral bij patiënten die risico lopen op ernstige bijwerkingen.

Tendinitis en peesscheuring
Een van de bekendste bijwerkingen van quinolonen is de verhoogde kans op tendinitis en peesscheuring, vooral bij ouderen en patiënten die corticosteroïden gebruiken. Dit risico is het grootst bij fluorquinolonen en kan leiden tot langdurige invaliditeit. Het wordt aanbevolen om het gebruik van quinolonen bij risicopatiënten te beperken, tenzij er geen alternatieve behandelingsopties beschikbaar zijn.

Neurologische en gastro-intestinale bijwerkingen
Neurologische bijwerkingen, zoals hoofdpijn, duizeligheid en hallucinaties, komen ook voor bij het gebruik van quinolonen. Deze bijwerkingen kunnen de kwaliteit van leven van patiënten aanzienlijk beïnvloeden. Daarnaast kunnen gastro-intestinale bijwerkingen zoals misselijkheid, braken en diarree optreden, wat het gebruik van quinolonen onaantrekkelijk maakt voor patiënten die al last hebben van spijsverteringsproblemen.

Complicaties

Chinolonen kunnen naast de genoemde bijwerkingen ook leiden tot verdere complicaties, zoals:

• Hartproblemen: Naast het verlengde QT-interval kunnen ernstige hartproblemen zoals aorta-aneurysma en aortadissectie optreden.
• Neurologische complicaties: Langdurig gebruik kan leiden tot epileptische aanvallen en hallucinaties, met langdurige impact op de mentale gezondheid.
• Peesrupturen: Vooral de achillespees is gevoelig voor scheuren, wat kan leiden tot langdurige mobiliteitsproblemen.
• Kinetische stoornissen: Bijwerkingen zoals duizeligheid en coördinatiestoornissen kunnen het risico op vallen en ongelukken verhogen.

Preventie van complicaties bij gebruik van quinolonen

Om de risico's en complicaties bij het gebruik van quinolonen te minimaliseren, kunnen de volgende preventieve maatregelen worden genomen:

• Zorgvuldige Selectie van Patiënten: Vermijd het voorschrijven van quinolonen aan patiënten met een geschiedenis van tendinitis of die corticosteroïden gebruiken.
• Regelmatige Monitoring: Patiënten die quinolonen gebruiken moeten regelmatig worden gecontroleerd op bijwerkingen zoals hartproblemen en peesbeschadiging.
• Alternatieve Behandelingen: Overweeg alternatieve antibiotica als eerste behandelingsoptie, vooral bij patiënten met een verhoogd risico op bijwerkingen.
• Educatie van Patiënten: Informeer patiënten over de mogelijke bijwerkingen en symptomen van complicaties, zodat ze tijdig medische hulp kunnen zoeken.
• Voorzichtigheid bij Oudere Volwassenen: Oudere patiënten kunnen extra kwetsbaar zijn voor bijwerkingen en complicaties. Het gebruik van quinolonen bij deze groep dient met uiterste voorzichtigheid te worden overwogen.

Alternatieven voor quinolonen

Vanwege de bijwerkingen en de opkomst van antibioticaresistentie is er een toenemende voorkeur voor alternatieve antibiotica. Deze alternatieven kunnen onder meer penicillines, cefalosporines, en macroliden zijn, afhankelijk van de aard van de infectie en de gevoeligheid van de betrokken bacteriën. Het gebruik van quinolonen wordt nu vaak beperkt tot ernstige infecties waarbij andere antibiotica niet effectief blijken te zijn.

Gebruik van andere antibiotica bij luchtweginfecties
Bij de behandeling van luchtweginfecties worden quinolonen steeds minder vaak voorgeschreven, ten gunste van andere antibiotica zoals amoxicilline of doxycycline. Deze antibiotica hebben minder bijwerkingen en zijn vaak effectiever bij de behandeling van veelvoorkomende luchtweginfecties. Alleen in gevallen van ziekenhuisgerelateerde infecties of bij infecties veroorzaakt door resistente bacteriën wordt nog vaak een quinolon voorgeschreven.

Antibioticaresistentie en de rol van alternatieven
De groeiende bezorgdheid over antibioticaresistentie heeft geleid tot meer onderzoek naar alternatieve behandelingsopties voor infecties die door quinolonen worden behandeld. Er wordt gekeken naar nieuwe antibiotica, zoals de zogenaamde 'derde generatie' antibiotica, die effectiever zijn tegen resistente bacteriën. Ook wordt er onderzoek gedaan naar bacteriofaagtherapie, een alternatief waarbij virussen die bacteriën infecteren worden gebruikt om infecties te bestrijden.

Toekomst van quinolonen

De toekomst van quinolonen ligt in het verbeteren van hun effectiviteit en het verminderen van bijwerkingen. Wetenschappers onderzoeken nieuwe vormen van quinolonen die minder toxisch zijn voor de patiënt, terwijl ze nog steeds effectief blijven tegen resistente bacteriën. Daarnaast wordt er veel aandacht besteed aan het rationele gebruik van antibiotica om de opkomst van resistentie verder tegen te gaan. Het is belangrijk dat quinolonen met zorg en onder strikte medische begeleiding worden gebruikt om hun effectiviteit te behouden in de strijd tegen infecties.

Innovaties in quinolonontwikkeling
De ontwikkeling van nieuwe quinolonen met verbeterde eigenschappen, zoals verminderde toxiciteit en bredere werkingsspectra, is een belangrijk onderzoeksgebied. Wetenschappers proberen ook de resistentieproblemen aan te pakken door nieuwe combinatietherapieën te onderzoeken, waarbij quinolonen worden gecombineerd met andere antibiotica of middelen die resistentie kunnen verminderen. Dit zou kunnen bijdragen aan het behoud van de effectiviteit van quinolonen in de toekomst.

Verantwoord gebruik van quinolonen
Het verantwoorde gebruik van quinolonen is cruciaal om hun effectiviteit te behouden. Dit houdt in dat ze alleen worden voorgeschreven wanneer absoluut noodzakelijk, en dat patiënten nauwlettend worden gecontroleerd op bijwerkingen. Het bevorderen van goed antibioticagebruik en het ontwikkelen van alternatieven zijn van essentieel belang om de impact van antibioticaresistentie tegen te gaan.

Praktische tips voor het leven met / omgaan met quinolonen

Volg de voorgeschreven dosering en duur van de behandeling

Wanneer je quinolonen gebruikt, is het van groot belang om de voorgeschreven dosering en de duur van de behandeling strikt te volgen. Stop niet te vroeg met het innemen van de medicatie, zelfs als je je beter voelt, omdat dit kan leiden tot het terugkeren van de infectie of het ontwikkelen van resistentie. Overleg altijd met je arts voordat je stopt met de behandeling of als je vragen hebt over de medicatie.

Let op mogelijke bijwerkingen

Quinolonen kunnen bij sommige mensen bijwerkingen veroorzaken. Dit kunnen onder andere maagklachten, duizeligheid, slaapproblemen of zelfs peesklachten zijn. Als je last hebt van ernstige bijwerkingen, zoals pijn of ontsteking in je pezen, of symptomen van een allergische reactie (bijv. huiduitslag of ademhalingsproblemen), neem dan onmiddellijk contact op met je arts. In sommige gevallen kan het nodig zijn om de behandeling te stoppen of over te schakelen naar een andere antibiotica.

Hydrateer goed tijdens de behandeling

Het is belangrijk om goed gehydrateerd te blijven tijdens het gebruik van quinolonen. Voldoende water drinken helpt je lichaam de medicatie beter te verwerken en vermindert de kans op bijwerkingen, zoals nierproblemen. Zorg ervoor dat je geen dehydratatie krijgt, vooral als je last hebt van diarree of braken, die soms als bijwerking van de medicatie kunnen optreden.

Vermijd het gebruik van antacida of ijzersupplementen vlak voor het innemen van quinolonen

Bepaalde stoffen, zoals antacida (voor maagzuur) of ijzersupplementen, kunnen de absorptie van quinolonen verminderen. Het is belangrijk om deze producten niet vlak voor of na het innemen van je antibioticum te gebruiken. Wacht minstens twee uur na het innemen van quinolonen voordat je deze stoffen gebruikt om te zorgen dat de medicatie optimaal kan werken.

Let op interacties met andere medicijnen

Quinolonen kunnen interageren met andere medicijnen die je mogelijk gebruikt, zoals bloedverdunners of medicijnen voor maagzuur. Deze interacties kunnen de werking van zowel de quinolonen als de andere medicijnen beïnvloeden. Bespreek altijd met je arts welke medicijnen je gebruikt voordat je begint met quinolonen, en volg zijn of haar advies met betrekking tot doseringen of mogelijke aanpassingen van je medicatieregime.

Gebruik een zonnebrandcrème bij blootstelling aan zonlicht

Quinolonen kunnen de gevoeligheid van je huid voor zonlicht verhogen, wat het risico op zonnebrand kan vergroten. Het is een goed idee om een zonnebrandcrème met een hoge SPF te gebruiken en langdurige blootstelling aan direct zonlicht te vermijden, vooral tijdens de behandeling. Dit kan helpen om huidbeschadiging door UV-straling te voorkomen.

Wees alert op veranderingen in je gezondheidstoestand

Tijdens het gebruik van quinolonen is het belangrijk om alert te zijn op eventuele veranderingen in je gezondheidstoestand. Symptomen zoals verwarring, duizeligheid, ongewone vermoeidheid, of spier- of gewrichtspijn kunnen wijzen op bijwerkingen die medische aandacht vereisen. Als je een van deze symptomen opmerkt, neem dan contact op met je arts om te bespreken of de medicatie moet worden aangepast of stopgezet.

Overleg met je arts bij bestaande aandoeningen

Als je lijdt aan bepaalde aandoeningen, zoals nierproblemen of een verzwakt immuunsysteem, bespreek dan eerst met je arts of quinolonen geschikt voor je zijn. Je arts kan je mogelijk een alternatieve behandeling aanbieden of je nauwlettend monitoren om eventuele complicaties te voorkomen. Zorg ervoor dat je volledige medische geschiedenis bekend is bij je arts voor de veiligste behandelingsopties.

Misvattingen rond quinolonen

Quinolonen zijn een klasse antibiotica die vaak worden voorgeschreven voor de behandeling van infecties, zoals urineweginfecties en luchtweginfecties. Ondanks hun effectiviteit bestaan er verschillende misvattingen over hun gebruik en veiligheid, wat kan leiden tot onjuiste verwachtingen of zelfs gezondheidsrisico's. Hieronder worden de belangrijkste misvattingen besproken.

Quinolonen zijn altijd veilig voor iedereen

Een veelvoorkomende misvatting is dat quinolonen altijd veilig zijn voor alle patiënten. Dit is echter niet het geval. Quinolonen kunnen bij sommige mensen bijwerkingen veroorzaken, zoals peesontsteking of -scheuring, vooral bij ouderen of mensen met een verzwakt immuunsysteem. Het gebruik van deze antibiotica moet zorgvuldig worden overwogen, vooral bij mensen met een geschiedenis van oxselproblemen of andere aandoeningen die de pezen kunnen beïnvloeden.

Quinolonen zijn effectief tegen alle soorten infecties

Hoewel quinolonen effectief zijn tegen veel soorten bacteriële infecties, zijn ze niet geschikt voor de behandeling van alle infecties. Ze zijn bijvoorbeeld minder effectief tegen bepaalde virale infecties, zoals de ziekenhuisinfecties, die vaak door virussen worden veroorzaakt. Daarom is het belangrijk om de juiste diagnose te stellen voordat je een quinolon gebruikt.

Quinolonen kunnen zonder risico worden gecombineerd met andere medicijnen

Een andere misvatting is dat quinolonen zonder problemen kunnen worden gecombineerd met andere medicatie. Dit is niet altijd waar, aangezien quinolonen interacties kunnen hebben met andere medicijnen, wat kan leiden tot verhoogde bijwerkingen of verminderde effectiviteit van de behandeling. Het is essentieel om een arts te raadplegen voordat je quinolonen combineert met andere geneesmiddelen.

Quinolonen hebben geen ernstige bijwerkingen

Veel mensen denken dat quinolonen geen ernstige bijwerkingen hebben, maar dat is niet waar. Quinolonen kunnen bijwerkingen veroorzaken zoals huidinfecties, duizeligheid, en maagklachten. In zeldzame gevallen kunnen ze ernstige zenuw- of peesproblemen veroorzaken, die de mobiliteit of het dagelijks functioneren kunnen beïnvloeden.

Quinolonen kunnen altijd zonder overleg worden gebruikt

Een misvatting is dat quinolonen zonder medisch advies kunnen worden gebruikt, vooral wanneer er sprake is van lichte infecties. Dit is gevaarlijk, omdat onjuist gebruik van quinolonen kan leiden tot resistentie, wat het moeilijker maakt om infecties in de toekomst te behandelen. Het is belangrijk om altijd een arts te raadplegen voordat je deze antibiotica gebruikt.

Quinolonen kunnen veilig worden gebruikt tijdens de zwangerschap

Quinolonen worden vaak als problematisch beschouwd voor gebruik tijdens de zwangerschap, maar sommige mensen denken ten onrechte dat ze veilig zijn. Er is een risico dat quinolonen schadelijk kunnen zijn voor het zwangerschap en de zich ontwikkelende foetus, vooral in de vroege stadia. Het is belangrijk om het gebruik van quinolonen tijdens de zwangerschap altijd met een arts te bespreken.

Quinolonen hebben een onmiddellijke werking

Hoewel quinolonen effectief zijn, denken veel mensen dat ze onmiddellijk effect hebben. Dit is niet altijd het geval. Het kan enkele dagen duren voordat de effecten merkbaar zijn, vooral bij complexere infecties. Geduld is belangrijk, en het is cruciaal om de voorgeschreven behandeling volledig af te maken, zelfs als je je beter voelt voordat de kuur is afgerond.

Lees verder

• Antibiotica: Geneesmiddelen tegen een bacteriële infectie
• Antibioticaresistentie: Geen werking meer van antibiotica