Quinolonen (chinolonen, fluorquinolonen): Soort antibiotica

Quinolonen, ook wel bekend als fluorquinolonen, chinolonen of fluorchinolonen, zijn breedspectrumantibiotica die veelvuldig worden ingezet bij de behandeling van bacteriële infecties. Deze antibiotica remmen de bacteriële DNA-synthese, wat de groei van bacteriën belemmert en uiteindelijk leidt tot hun dood. Hoewel quinolonen effectief kunnen zijn tegen een breed scala aan bacteriën, worden ze vaak als 'reserve-antibiotica' ingezet wanneer andere antibiotica falen of onvoldoende effectief blijken. Het gebruik van quinolonen is echter geassocieerd met potentiële ernstige bijwerkingen, wat hun toepassing zorgvuldig vereist.

• Indicatie van gebruik van quinolonen
• Grampositieve en gramnegatieve bacteriën
• Bacteriële infecties
• Tegenindicatie van chinolonen-antibiotica
• Resistentie van fluorchinolonen
• Toedieningswijze van chinolonen
• Bijwerkingen van fluorquinolonen
• Hart
• Hersenen
• Huid
• Maag en darmen
• Pezen
• Andere bijwerkingen
• Complicaties
• Preventie van complicaties bij gebruik van quinolonen

Indicatie van gebruik van quinolonen

Grampositieve en gramnegatieve bacteriën

Chinolonen zijn verwant aan nalidixinezuur, een oudere stof die na orale toediening slechts lage serumconcentraties bereikt. Hierdoor is het gebruik van nalidixinezuur beperkt tot infecties in de urinewegen, waar het goed geconcentreerd is. Nieuwere chinolonen, zoals moxifloxacine, gemifloxacine en gatifloxacine, hebben verbeterde activiteit tegen grampositieve pathogenen, zoals Chlamydia, Mycoplasma en stafylokokkenbacteriën. Breedspectrum chinolonen zoals ciprofloxacine zijn eveneens effectief tegen gramnegatieve bacteriën, waaronder Pseudomonas aeruginosa, Campylobacter, Legionella en Neisseria gonorrhoeae.

Bacteriële infecties

Fluorchinolonen zijn nuttig bij de behandeling van diverse bacteriële infecties, waaronder:

• antrax (miltvuur: infectie met symptomen aan huid en longen)
• bloedvergiftiging (sepsis)
• botinfecties
• huidinfecties
• Luchtweginfecties: Nieuwere orale chinolonen bieden een alternatief voor bètalactamantibiotica bij lagere luchtweginfecties
• meningokokkeninfecties
• ooginfecties
• reizigersdiarree (enkel bij ernstige symptomen)
• seksueel overdraagbare aandoeningen zoals gonorroe en niet-specifieke urethritis door Chlamydia trachomatis
• Urineweginfecties

Tegenindicatie van chinolonen-antibiotica

Het gebruik van chinolonen wordt afgeraden in de kindertijd (tot 16 jaar) en tijdens de zwangerschap. Ook patiënten die corticosteroïden (krachtige ontstekingsremmers die het immuunsysteem onderdrukken) gebruiken, dienen deze antibiotica te vermijden. Bovendien is het gebruik van chinolonen niet aanbevolen bij patiënten met tendinitis (peesontsteking).

Resistentie van fluorchinolonen

In veel landen is 30-40% van Escherichia coli resistent tegen fluorchinolonen. Antibioticaresistentie is ook een groeiend probleem bij Salmonella, Vibrio cholerae en Staphylococcus aureus, inclusief MRSA-stammen.

Toedieningswijze van chinolonen

Chinolonen zijn beschikbaar in diverse toedieningsvormen:

• Drank
• Infuusvloeistof
• Oogdruppels
• Tabletten
• Vloeistof voor injecties

Bijwerkingen van fluorquinolonen

Hart

Een verlengd QT-interval is in verband gebracht met het gebruik van fluorchinolonen. De Rijksoverheid meldde in oktober 2020 dat chinolonen het risico verhogen op een aorta-aneurysma (verwijding van de aorta) en een aortadissectie (scheur in de binnenwand van de aorta).

Hersenen

Neurotoxiciteit (schade aan de hersenen) kan optreden bij het gebruik van fluorchinolonen. Mogelijke symptomen zijn onder andere:

• Convulsies (stuipen: oncontroleerbare bewegingen)
• Delier
• Duizeligheid
• Smaakstoornissen
• Epileptische aanvallen
• Hallucinaties
• Hoofdpijn

Huid

Mogelijke huidgerelateerde bijwerkingen zijn onder andere lichtgevoelige huiduitslag, jeuk, roodheid van de huid, het Stevens-Johnson-syndroom of toxische epidermale necrolyse.

Maag en darmen

Problemen met maag en darmen kunnen voorkomen, waaronder buikpijn, braken, diarree, misselijkheid en maagpijn.

Pezen

Peesbeschadiging, zoals peesruptuur (met name van de achillespees), kan optreden binnen 48 uur na gebruik van het medicijn. Bij optreden van deze bijwerking moet het geneesmiddel onmiddellijk worden gestaakt.

Andere bijwerkingen

Andere mogelijke bijwerkingen omvatten:

• Bloedafwijkingen
• Candidiasis
• Clostridium difficile-geassocieerde diarree
• Hypoglykemie (verlaagde bloedsuikerspiegel) of hyperglykemie (verhoogde bloedsuikerspiegel)
• Leverproblemen
• Nierproblemen
• Slaapstoornissen

Vanwege de aanzienlijke kans op ernstige bijwerkingen, kiezen artsen vaak eerst voor andere antibiotica om bacteriële infecties te bestrijden. Quinolonen worden doorgaans pas voorgeschreven als andere behandelingen falen of onvoldoende effectief blijken.

Complicaties

Chinolonen kunnen naast de genoemde bijwerkingen ook leiden tot verdere complicaties, zoals:

• Hartproblemen: Naast het verlengde QT-interval kunnen ernstige hartproblemen zoals aorta-aneurysma en aortadissectie optreden.
• Neurologische complicaties: Langdurig gebruik kan leiden tot epileptische aanvallen en hallucinaties, met langdurige impact op de mentale gezondheid.
• Peesrupturen: Vooral de achillespees is gevoelig voor scheuren, wat kan leiden tot langdurige mobiliteitsproblemen.
• Kinetische stoornissen: Bijwerkingen zoals duizeligheid en coördinatiestoornissen kunnen het risico op vallen en ongelukken verhogen.

Preventie van complicaties bij gebruik van quinolonen

Om de risico's en complicaties bij het gebruik van quinolonen te minimaliseren, kunnen de volgende preventieve maatregelen worden genomen:

• Zorgvuldige Selectie van Patiënten: Vermijd het voorschrijven van quinolonen aan patiënten met een geschiedenis van tendinitis of die corticosteroïden gebruiken.
• Regelmatige Monitoring: Patiënten die quinolonen gebruiken moeten regelmatig worden gecontroleerd op bijwerkingen zoals hartproblemen en peesbeschadiging.
• Alternatieve Behandelingen: Overweeg alternatieve antibiotica als eerste behandelingsoptie, vooral bij patiënten met een verhoogd risico op bijwerkingen.
• Educatie van Patiënten: Informeer patiënten over de mogelijke bijwerkingen en symptomen van complicaties, zodat ze tijdig medische hulp kunnen zoeken.
• Voorzichtigheid bij Oudere Volwassenen: Oudere patiënten kunnen extra kwetsbaar zijn voor bijwerkingen en complicaties. Het gebruik van quinolonen bij deze groep dient met uiterste voorzichtigheid te worden overwogen.

Lees verder

• Antibiotica: Geneesmiddelen tegen een bacteriële infectie
• Antibioticaresistentie: Geen werking meer van antibiotica