Oxazolidinonen: Soort antibiotica voor bacteriële infecties

Oxazolidinonen zijn een klasse van antibacteriële geneesmiddelen die vooral grampositieve bacteriën bestrijden. Bekende voorbeelden van deze antibiotica zijn Linezolid (het eerste op de markt verschenen antibioticum in deze klasse) en Tedizolid (het tweede oxazolidinon). Oxazolidinonen remmen de eiwitsynthese (de aanmaak van eiwitten door bacteriën), waardoor de groei van bacteriën wordt geremd. Afhankelijk van het type bacterie kunnen sommige bacteriën ook worden gedood door dit antibioticum. Aan het gebruik van oxazolidinonen zijn enkele bijwerkingen verbonden, met name maag- en darmproblemen, maar ook andere bijwerkingen komen voor. De arts zet oxazolidinonen in als reserve-antibioticum voor de behandeling van ernstige infecties die niet reageren op andere antibiotica.

• Indicatie: Bestrijden van grampositieve bacteriën
• Tegenindicatie van soort antibioticum
• Toedieningswijze van oxazolidinonen
• Interacties van medicijn voor bacteriële infecties
• Bijwerkingen van Tedizolid en Linezolid
• Beenmerg
• Maag en darmen
• Andere bijwerkingen
• Epidemiologie
• Oorzaken
• Risicofactoren
• Symptomen
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Prognose
• Complicaties
• Preventie
• Conclusie

Indicatie: Bestrijden van grampositieve bacteriën

Oxazolidinonen zijn effectief tegen veel bacteriën die resistent zijn tegen antibiotica. De arts zal dit antibioticum uitsluitend inzetten wanneer via een antibiogram is aangetoond dat de bacteriën reageren op het medicijn.

Linezolid en Tedizolid zijn werkzaam tegen verschillende grampositieve pathogenen (ziekteverwekkers), waaronder vancomycine-resistente Enterococcus faecium. Antibioticaresistente organismen zijn echter reeds gerapporteerd. Verder werkt het antibioticum ook tegen meticillineresistente Staphylococcus aureus (MRSA) en penicilline-resistente Streptococcus pneumoniae. Het is ook actief tegen streptokokken van groep A en groep B. Linezolid is in het algemeen bacteriostatisch (groei van bacteriën remmen) tegen stafylokokken en enterokokken, maar bactericide (bacteriën doden) tegen streptokokkeninfecties zoals S. pneumoniae.

Klinische ervaring heeft de werkzaamheid aangetoond bij een groot aantal gehospitaliseerde patiënten met ernstige tot levensbedreigende infecties, zoals bacteriëmie, nosocomiale pneumonie (een in het ziekenhuis opgelopen longontsteking) en gecompliceerde infecties van de huid en weke delen.

Tegenindicatie van soort antibioticum

Zwangere vrouwen en vrouwen die borstvoeding geven, krijgen het advies om dit soort antibioticum niet te gebruiken. Wanneer de patiënt lijdt aan een bacteriële infectie aan de huid of weke delen veroorzaakt door gramnegatieve bacteriën, mag de patiënt geen Linezolid gebruiken tenzij er geen therapeutische alternatieven beschikbaar zijn. De arts zal dan ook gelijktijdig een antibioticabehandeling tegen gramnegatieve bacteriën inzetten. Patiënten met een feochromocytoom (tumor in bijnieren met afgifte van hormonen), ongecontroleerde hypertensie (hoge bloeddruk), carcinoïd (afscheiding van serotonine in het lichaam) en thyreotoxicose (overmatige hoeveelheid schildklierhormonen in het bloed) mogen dit medicijn alleen onder strikt medisch toezicht gebruiken. Door de kans op een zeer hoge bloeddruk mogen patiënten tot slot bepaalde voedingsmiddelen met grote hoeveelheden tyramine niet eten wanneer ze oxazolidinonen gebruiken, zoals:

• gistextracten
• niet-gedestilleerde alcoholische dranken
• oude kazen
• producten met gefermenteerde sojabonen zoals sojasaus

Verder zijn oxazolidinonen te vermijden bij patiënten met bepaalde psychische aandoeningen, zoals:

• acute verwardheid
• een bipolaire depressie
• een schizoaffectieve stoornis

Toedieningswijze van oxazolidinonen

Dit antibioticum kan zowel intraveneus (via een ader) als infusievloeistof, als oraal (via de mond) in de vorm van een tablet worden toegediend. Voor en tijdens de behandeling controleert de arts vaak het bloed via een bloedonderzoek.

Interacties van medicijn voor bacteriële infecties

Linezolid reageert reversibel als niet-selectieve remmer van mono-amine-oxidase en kan in wisselwerking treden met serotoninerge en adrenerge middelen. Het Farmacotherapeutisch Kompas heeft verder nog meer interacties met andere medicijnen op zijn website geplaatst.

Bijwerkingen van Tedizolid en Linezolid

Aan oxazolidinonen zijn af en toe bijwerkingen gekoppeld. Al deze bijwerkingen zijn meestal reversibel (om te keren).

Beenmerg

Een verminderde werking van het beenmerg (beenmergsuppressie) is een andere mogelijke bijwerking van dit antibioticum. Dit resulteert in anemie (bloedarmoede), leukopenie (verlaagd aantal witte bloedcellen), trombocytopenie (tekort aan bloedplaatjes) en pancytopenie (tekort aan alle bloedplaatjes).

Maag en darmen

Meestal komen maag- en darmklachten tot uiting, net zoals bij andere antibiotica. Veel voorkomende maag- en darmproblemen zijn bijvoorbeeld constipatie, dyspepsie (maagklachten na het eten of drinken), buikpijn, misselijkheid, maagpijn, braken en diarree (antibiotica-geassocieerde diarree).

Andere bijwerkingen

Ook hoofdpijn, een huiduitslag, candidiasis, een hoge bloeddruk (hypertensie), en incidentele meldingen van optische neuritis (oogzenuwontsteking) en perifere neuropathie (schade aan zenuwen met pijn en zwakte) komen af en toe voor, meestal na een langdurige inname (meer dan acht weken). Af en toe komt lactaatacidose (opbouw van melkzuur in het bloed) voor, een bijwerking die niet altijd omkeerbaar is na het stoppen met het gebruik van oxazolidinonen. Meer bijwerkingen zijn te raadplegen via de website van het Farmacotherapeutisch Kompas.

Epidemiologie

Oxazolidinonen worden wereldwijd toegepast, hoewel hun gebruik beperkt is tot specifieke infecties door hun kosten en mogelijke bijwerkingen. Er zijn geen uitgebreide epidemiologische gegevens beschikbaar over het exacte aantal patiënten dat oxazolidinonen ontvangt, maar ze worden vooral ingezet voor ernstige infecties die resistent zijn tegen andere antibiotica. Het gebruik is voornamelijk geconcentreerd in ziekenhuizen en bij patiënten met gecompliceerde of levensbedreigende infecties.

Oorzaken

De noodzaak voor oxazolidinonen ontstaat voornamelijk door de opkomst van antibioticaresistentie. Bacteriën zoals MRSA (meticilline-resistente Staphylococcus aureus) en VRE (vancomycine-resistente enterococcen) zijn resistent tegen veel andere antibiotica. Deze resistentie maakt het noodzakelijk om gebruik te maken van oxazolidinonen, die effectief zijn tegen deze resistente bacteriën.

Risicofactoren

Patiënten met de volgende risicofactoren hebben mogelijk een verhoogd risico op het ontwikkelen van infecties die oxazolidinonen vereisen:

• Chronische aandoeningen zoals diabetes en nierziekte
• Hoge leeftijd, wat kan samenhangen met een verminderde immuunrespons
• Langdurig gebruik van andere antibiotica, wat kan bijdragen aan de ontwikkeling van resistentie
• Ziekenhuisopname, waar resistente bacteriën gemakkelijker kunnen verspreiden
• Immuunsuppressieve behandelingen, zoals chemotherapie of immunosuppressiva

Symptomen

De symptomen waarvoor oxazolidinonen worden voorgeschreven variëren afhankelijk van de infectie. Ze kunnen onder andere bestaan uit:

• Koorts
• Rode, gezwollen en pijnlijke huidgebieden bij huidinfecties
• Ademhalingsproblemen en hoesten bij longinfecties
• Algemene malaise en zwakte bij ernstige infecties zoals sepsis

Alarmsymptomen

Bij het gebruik van oxazolidinonen dienen de volgende alarmsymptomen in de gaten te worden gehouden:

• Ongebruikelijke vermoeidheid of zwakte
• Ernstige hoofdpijn of visuele veranderingen
• Onverklaarbare bloedingen of blauwe plekken
• Symptomen van ernstige maag-darmproblemen zoals bloederige diarree of ernstig braken

Diagnose en onderzoeken

Voor de diagnose van infecties waarvoor oxazolidinonen geschikt zijn, zullen artsen de volgende onderzoeken uitvoeren:

• Kweek en gevoeligheidstest van bacteriën om de aanwezigheid van resistentie vast te stellen
• Bloedonderzoek om de algehele gezondheid en bloedwaarden te controleren
• Beeldvorming zoals röntgenfoto’s of CT-scans indien nodig, afhankelijk van de locatie van de infectie

Behandeling

De behandeling met oxazolidinonen begint doorgaans met een intraveneuze toediening in het ziekenhuis. Zodra de patiënt verbeteringen vertoont en het mogelijk is om orale medicatie in te nemen, kan overgeschakeld worden naar orale toediening. De duur van de behandeling is afhankelijk van de aard en ernst van de infectie, maar moet altijd door een arts worden bepaald.

Prognose

De prognose bij behandeling met oxazolidinonen hangt af van de ernst van de infectie, de algehele gezondheid van de patiënt en de aanwezigheid van eventuele andere complicaties. Over het algemeen is de prognose gunstig bij correcte toepassing van het medicijn en wanneer het juiste antibioticum wordt gekozen op basis van kweekresultaten.

Complicaties

Mogelijke complicaties van het gebruik van oxazolidinonen kunnen zijn:

• Ernstige bijwerkingen zoals beenmergdepressie
• Lactaatacidose
• Neuropathie bij langdurig gebruik

Bijwerkingen dienen nauwlettend gemonitord te worden en de patiënt moet regelmatig worden gecontroleerd op mogelijke complicaties.

Preventie

Preventieve maatregelen om het gebruik van oxazolidinonen te minimaliseren omvatten:

• Voorzichtig gebruik van antibiotica om resistentie te voorkomen
• Strikte naleving van de voorgeschreven antibioticatherapie om recidieven en complicaties te voorkomen
• Regelmatige controle en monitoring van patiënten die oxazolidinonen gebruiken voor eventuele bijwerkingen

Conclusie

Oxazolidinonen zijn waardevolle antibiotica voor het behandelen van ernstige infecties door resistente grampositieve bacteriën. Het gebruik ervan is echter voorbehouden aan gevallen waarin andere behandelingsopties niet effectief zijn. Adequate monitoring en beheer van bijwerkingen zijn cruciaal voor een succesvol behandeltraject.

Lees verder

• Antibiotica: Geneesmiddelen tegen een bacteriële infectie
• Antibioticaresistentie: Geen werking meer van antibiotica