Glycopeptiden: Antibiotica voor grampositieve bacteriën

Glycopeptiden zijn antibiotica die werkzaam zijn tegen grampositieve bacteriën. Dit soort antibiotica remt namelijk de celwandsynthese van bacteriën. De arts gebruikt dit antibioticum als reserveantibioticum voor de behandeling van infecties die resistent zijn tegen andere antibiotica. Vancomycine, Teicoplanine en Dalbavancine zijn drie soorten glycopeptiden. Deze antibiotica worden vooral ingezet bij meticilline-resistente stafylokokkeninfecties. Net zoals bij het gebruik van andere medicijnen, kunnen er ook bij het gebruik van deze antibiotica bijwerkingen optreden.

• Epidemiologie en opkomst van resistentie
• Vancomycine, een soort antibioticum
• Indicatie
• Antibioticaresistentie
• Bijwerkingen
• Teicoplanine, een soort antibioticum
• Indicatie
• Bijwerkingen
• Dalbavancine: Behandeling van grampositieve bacteriën
• Indicatie
• Bijwerkingen
• Preventieve maatregelen en gebruiksbeperkingen

Epidemiologie en opkomst van resistentie

In de afgelopen jaren, tot en met anno september 2024, is er een toenemende bezorgdheid over de wereldwijde verspreiding van resistente bacteriestammen, met name tegen glycopeptiden. Het aantal geïnfecteerde patiënten met resistente bacteriën neemt toe, wat de noodzaak benadrukt voor het ontwikkelen van nieuwe antibiotica en behandelingsstrategieën.

Vancomycine, een soort antibioticum

Indicatie

Via een ader
Vancomycine dient de arts intraveneus (via een ader) toe voor de behandeling van meticillineresistente Staphylococcus aureus en andere multiresistente grampositieve organismen. Ook wordt vancomycine gebruikt voor de behandeling en preventie van grampositieve infecties bij patiënten met een penicillineallergie. Dit antibioticum wordt tevens gebruikt voor de behandeling van meningitis (hersenvliesontsteking met hoofdpijn en een stijve nek) veroorzaakt door penicilline-resistente stammen van de bacterie Streptococcus pneumoniae. Daarnaast behandelt de arts ook bacteriële pneumonie (longontsteking), endocarditis (ontsteking van de binnenkant van het hart), osteomyelitis (botinfectie) en weke-deleninfecties met vancomycine.

Via de mond
Een orale (via de mond) inname van het medicijn is een alternatief voor metronidazol voor de behandeling van colitis (dikkedarmontsteking) veroorzaakt door de bacterie Clostridium difficile. Hoewel metronidazol de voorkeur geniet vanwege het risico op vancomycineresistentie bij enterokokken, is vancomycine een geschikt alternatief.

Antibioticaresistentie

Antibioticaresistentie tegen glycopeptiden komt voor, met als voorbeelden glycopeptide-resistente enterokokken (GRE) en vancomycineresistente Staphylococcus.

Bijwerkingen

Vancomycine kan ototoxiciteit (schade aan het gehoor) en nefrotoxiciteit (schade aan de nieren) veroorzaken. Daarom moet de arts regelmatig een bloedonderzoek uitvoeren om de serumspiegels te controleren. Ook moet de arts extravasatie op de injectieplaats voorkomen, omdat dit necrose (weefselversterf) en tromboflebitis (oppervlakkige aderontsteking met pijn) kan veroorzaken. Bij extravasatie loopt het bloed onbedoeld buiten het bloedvat. Een te snelle infusie kan een symptomatische afgifte van histamine veroorzaken, bekend als het "red man syndroom". Het Farmacotherapeutisch Kompas heeft een uitgebreide lijst van mogelijke bijwerkingen van vancomycine.

Teicoplanine, een soort antibioticum

Indicatie

Dit glycopeptide-antibioticum is minder nefrotoxisch dan vancomycine en heeft gunstigere farmacokinetische eigenschappen (de manier waarop het lichaam het medicijn verwerkt), waardoor het vaak mogelijk is om het eenmaal daags toe te dienen.

De arts gebruikt dit antibioticum voor de behandeling van:

• Bacteriëmie
• Bot- en gewrichtsinfecties
• Longontsteking (zowel binnen als buiten het ziekenhuis opgelopen)
• Enterocolitis veroorzaakt door Clostridium difficile (orale toediening)
• Gecompliceerde huidinfecties en weke-deleninfecties
• Gecompliceerde urineweginfecties
• Infectieuze endocarditis (ontsteking van de binnenkant van het hart)
• Peritonitis (buikvliesontsteking door infectie in de buikholte) geassocieerd met CAPD (vorm van dialyse)

Bijwerkingen

Vaak voorkomende bijwerkingen zijn jeukende huid, huiduitslag, roodheid van de huid en koorts. Soms kan een ernstige allergische reactie (anafylaxie) optreden. Andere mogelijke bijwerkingen zijn bronchospasmen (spierkrampen aan de luchtpijp met ademnood), hoofdpijn en duizeligheid. Soms treedt ook ototoxiciteit (schade aan het gehoor) op, wat kan leiden tot doofheid, oorsuizen, gehoorverlies of andere oorproblemen. Maag- en darmproblemen zoals braken, diarree en misselijkheid kunnen ook voorkomen. Daarnaast ontstaan soms bloedstoornissen. Het Farmacotherapeutisch Kompas bevat andere zeldzame bijwerkingen van teicoplanine.

Dalbavancine: Behandeling van grampositieve bacteriën

Indicatie

Dalbavancine is een tweede generatie lipoglycopeptide-antibioticum, ontwikkeld om de effectiviteit van natuurlijke glycopeptiden, zoals vancomycine en teicoplanine, te verbeteren. Door de verhoogde activiteit hoeft de patiënt dit medicijn meestal maar één keer per week via een injectie toegediend te krijgen.

Dit antibioticum behandelt volwassen patiënten met acute bacteriële huid- en huidstructuurinfecties veroorzaakt door de volgende grampositieve micro-organismen:

• Enterococcus faecalis (vancomycine-gevoelige stammen)
• Staphylococcus aureus (inclusief meticilline-gevoelige en meticilline-resistente stammen)
• Streptococcus agalactiae
• Streptococcus anginosus-groep (inclusief Streptococcus anginosus, Streptococcus intermedius, Streptococcus constellatus)
• Streptococcus dysgalactiae
• Streptococcus pyogenes

Ook botinfecties (osteomyelitis) kunnen met dalbavancine worden behandeld.

Bijwerkingen

Een behandeling met antibiotica kan de normale flora van de dikke darm veranderen, wat kan leiden tot de groei van C. difficile. Dit resulteert vaak in de ontwikkeling van C. difficile-geassocieerde diarree. Andere vaak voorkomende bijwerkingen zijn misselijkheid, braken, diarree, hoofdpijn, huiduitslag en jeuk. Bijwerkingen die minder dan 2% van de patiënten ervaren, zijn onder andere bloedafwijkingen, stoornissen in het lymfestelsel, hepatotoxiciteit (schade aan de lever), anafylactoïde reacties (ernstige allergische reacties), een verhoging van leverenzymen, hypoglykemie (een verlaagde bloedsuikerspiegel), duizeligheid, bronchospasmen, urticaria (netelroos) en vaataandoeningen. Het gebruik van dalbavancine tijdens de zwangerschap of borstvoedingsperiode wordt niet aanbevolen.

Preventieve maatregelen en gebruiksbeperkingen

Om de verdere verspreiding van resistentie te beperken, worden strikte richtlijnen gehanteerd voor het gebruik van glycopeptiden. Dit omvat het beperken van het gebruik tot specifieke gevallen waarin andere antibiotica falen en het implementeren van strikte controlemechanismen binnen ziekenhuizen om het misbruik van deze krachtige middelen te voorkomen.

Deze aanvullende maatregelen zijn cruciaal om ervoor te zorgen dat glycopeptiden effectief blijven in de strijd tegen resistente bacteriën.