Oogzenuwontsteking: Verlies gezichtsvermogen

Een oogzenuwontsteking veroorzaakt bij de patiënt pijn en een plotseling, tijdelijk verminderd gezichtsvermogen in het aangetaste oog. De oogzenuw is de bundel van zenuwvezels die visuele informatie van het oog naar de hersenen stuurt. Een oogzenuwontsteking kan een symptoom zijn van multiple sclerose, maar kan ook voorkomen bij andere aandoeningen. Als de aandoening zich niet spontaan herstelt, zijn er medicamenteuze behandelingen beschikbaar. De prognose van een oogzenuwontsteking is bij de meeste patiënten positief.

• Synoniemen oogzenuwontsteking
• Epidemiologie van oogzenuwontsteking
• Mechanisme
• Oorzaken: Vaak gerelateerd aan multiple sclerose of andere aandoeningen
• Risicofactoren
• Risicogroepen
• Symptomen van oogzenuwontsteking: Verlies van (deel van) het gezichtsvermogen
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van oogzenuwontsteking
• Prognose van oogzenuwontsteking
• Complicaties van oogzenuwontsteking
• Preventieve maatregelen

Synoniemen oogzenuwontsteking

Een oogzenuwontsteking (ON) staat ook bekend onder de volgende synoniemen:

• neuritis optica
• optische neuritis
• optische papillitis (ontsteking van de oogzenuwkop)
• retrobulbaire neuritis (ontsteking aan het uiteinde van de zenuw)

Epidemiologie van oogzenuwontsteking

Oogzenuwontsteking (optische neuritis) is een aandoening die het gezichtsvermogen kan beïnvloeden door ontsteking van de oogzenuw, de zenuw die verantwoordelijk is voor het doorgeven van visuele informatie van het oog naar de hersenen. Deze aandoening komt wereldwijd voor, maar de frequentie en het risicoprofiel kunnen variëren afhankelijk van verschillende factoren, zoals leeftijd, geslacht en de aanwezigheid van onderliggende aandoeningen.

Incidentie en prevalentie

Oogzenuwontsteking komt het vaakst voor bij jongvolwassenen, met een piekincidentie tussen de 20 en 40 jaar. De prevalentie is lager bij kinderen en ouderen. In de algemene bevolking wordt de incidentie van optische neuritis geschat op ongeveer 1-5 per 100.000 mensen per jaar. Het komt vaker voor bij vrouwen, met een verhouding van ongeveer 3:1 ten opzichte van mannen. De aandoening is relatief zeldzaam, maar de prevalentie kan verhoogd zijn bij bepaalde risicogroepen.

Geografische spreiding

Er zijn aanwijzingen dat de incidentie van oogzenuwontsteking varieert op basis van geografische locatie. In gebieden dichter bij de evenaar, zoals in tropische en subtropische regio’s, komt het minder vaak voor. Dit kan te maken hebben met genetische factoren of omgevingsfactoren zoals zonlichtblootstelling en vitamine D-niveaus, die invloed kunnen hebben op het immuunsysteem.

Relatie met multiple sclerose (MS)

Een van de bekendste associaties van oogzenuwontsteking is met multiple sclerose (MS), een chronische aandoening van het centrale zenuwstelsel. Ongeveer 15-20% van de patiënten met MS ontwikkelt oogzenuwontsteking als een van hun eerste symptomen. Oogzenuwontsteking wordt vaak gezien als een vroeg signaal van MS, vooral bij jonge vrouwen. De incidentie van oogzenuwontsteking is dus hoger bij MS-patiënten dan in de algemene bevolking.

Invloed van genetische factoren

Genetische factoren kunnen ook een rol spelen in de vatbaarheid voor oogzenuwontsteking. Er zijn studies die suggereren dat bepaalde genetische markers het risico op het ontwikkelen van oogzenuwontsteking kunnen verhogen, vooral bij mensen die ook genetische predisposities hebben voor auto-immuunziekten, zoals MS.

Mechanisme

Oogzenuwontsteking ontstaat wanneer het immuunsysteem de oogzenuw aanvalt, wat leidt tot ontsteking. Dit proces is vaak het gevolg van een auto-immuunreactie, waarbij het lichaam per ongeluk zijn eigen weefsel aanvalt. Het mechanisme kan variëren afhankelijk van de onderliggende oorzaak, maar in de meeste gevallen speelt de afbraak van myeline, de beschermende laag rond zenuwvezels, een sleutelrol.

Myelinebeschadiging en axonale schade

De oogzenuw is bedekt met myeline, een vetachtige substantie die de zenuwvezels beschermt en helpt om elektrische signalen snel door te geven. Wanneer de oogzenuw ontstoken raakt, wordt de myeline beschadigd, wat leidt tot een verminderde signaaloverdracht. Dit kan resulteren in visuele verstoringen zoals wazig zien, verlies van kleurwaarneming of tijdelijke blindheid. In ernstigere gevallen kan de schade aan de zenuwen blijvend zijn.

Auto-immuunreactie en ontsteking

In veel gevallen van oogzenuwontsteking is er sprake van een auto-immuunreactie waarbij het lichaam per ongeluk de eigen oogzenuw aanvalt. Dit kan worden geïnitieerd door virale infecties, zoals het Epstein-Barr-virus, of het kan samenhangen met andere aandoeningen zoals multiple sclerose. De ontstekingsreactie veroorzaakt zwelling en druk in de oogzenuw, wat de bloed-hersenbarrière kan verstoren en verdere zenuwschade kan veroorzaken.

Viraliteit en infecties

Sommige vormen van oogzenuwontsteking kunnen worden veroorzaakt door virale infecties, waaronder het herpes simplex-virus, het herpes zoster-virus en het cytomegalovirus. Deze infecties kunnen de oogzenuw direct beschadigen, waardoor ontsteking en visuele problemen ontstaan. Virale oogzenuwontsteking vereist vaak antivirale behandeling om verdere schade te voorkomen.

Oorzaken: Vaak gerelateerd aan multiple sclerose of andere aandoeningen

Onbekende oorzaak

In veel gevallen is de precieze oorzaak van een oogzenuwontsteking onbekend. De meeste patiënten hebben een idiopathische oogzenuwontsteking, wat betekent dat de aandoening zonder aanwijsbare oorzaak optreedt. De ontsteking van de oogzenuw leidt tot zwelling en beschadiging van de zenuwvezels, wat resulteert in tijdelijk verlies van gezichtsvermogen.

Onderliggende aandoeningen en syndromen

Een oogzenuwontsteking wordt vaak geassocieerd met multiple sclerose, een chronische neurologische auto-immuunaandoening. Andere aandoeningen die gepaard kunnen gaan met een oogzenuwontsteking zijn onder andere:

• Auto-immuunziekten zoals systemische lupus erythematosus, neuromyelitis optica en de ziekte van Behçet.
• Bacteriële infecties zoals tuberculose, syfilis, en meningitis (hersenvliesontsteking, vaak gepaard met hoofdpijn, koorts en een stijve nek).
• Schimmelinfecties zoals cryptokokkose.
• De ziekte van Schilder.
• Metabole aandoeningen zoals diabetes mellitus (suikerziekte).
• Luchtweginfecties, waaronder Mycoplasma-pneumonie (longontsteking) en andere gebruikelijke bovenste luchtweginfecties.
• Neurologische aandoeningen zoals het Guillain-Barré syndroom.
• Voorkomen van syndromen zoals het Wernicke-Korsakov-syndroom (schade aan de hersenen met afwijkingen aan de ogen, coördinatie en cognitie).
• Inflammatoire aandoeningen zoals sarcoïdose.
• Vasculitis (bloedvatontsteking).
• Virale infecties, inclusief:
• bof (virale infectie met gezwollen oorspeekselklieren).
• Herpes optische neuritis.
• de ziekte van Lyme (bacteriële infectie door een tekenbeet met symptomen aan huid, hart, hersenen, spieren en/of gewrichten).
• Encefalitis (hersenontsteking).
• Mazelen (virale infectie met symptomen zoals oogbindvliesontsteking en huiduitslag).
• Rodehond (rubella).
• Waterpokken (varicella, meestal milde virale infectie met algemene symptomen en huiduitslag).
• Klierkoorts (Epstein-Barr-virus, virale infectie met keelpijn, gezwollen lymfeklieren, vermoeidheid en lichte koorts, vooral bij adolescenten en jongvolwassenen).

Andere oorzaken van oogzenuwontsteking

Soms kan een oogzenuwontsteking ontstaan als gevolg van een immuunrespons na een vaccinatie. Daarnaast kan bepaalde medicatie voor de behandeling van tuberculose het risico op het ontwikkelen van een oogzenuwontsteking verhogen.

Risicofactoren

Er zijn verschillende risicofactoren die de kans op het ontwikkelen van oogzenuwontsteking kunnen verhogen. Deze factoren variëren van genetische predisposities tot omgevingsinvloeden en onderliggende gezondheidsproblemen. Het herkennen van deze risicofactoren kan helpen bij vroege detectie en behandeling van de aandoening.

Geslacht en leeftijd

Oogzenuwontsteking komt vaker voor bij vrouwen dan bij mannen, met een verhouding van ongeveer 3:1. Het komt meestal voor bij jongvolwassenen tussen de 20 en 40 jaar oud, hoewel het ook op latere leeftijd kan optreden. Dit kan te maken hebben met hormonale invloeden of andere biologische factoren die het immuunsysteem beïnvloeden.

Genetische factoren

Er is bewijs dat genetische factoren een belangrijke rol spelen bij het ontwikkelen van oogzenuwontsteking. Patiënten met een familiegeschiedenis van auto-immuunziekten, zoals multiple sclerose, hebben een verhoogd risico op het ontwikkelen van deze aandoening. Genetische markers zoals het HLA-DRB1-gen kunnen het risico verhogen, vooral bij mensen van Europese afkomst.

Auto-immuunziekten en infecties

Mensen die lijden aan auto-immuunziekten zoals multiple sclerose, lupus of sarcoïdose lopen een verhoogd risico op oogzenuwontsteking. Infecties met virussen zoals het Epstein-Barr-virus kunnen ook de ontwikkeling van oogzenuwontsteking bevorderen. Bij patiënten met MS is oogzenuwontsteking een veelvoorkomend symptoom.

Omgevingsfactoren

Omgevingsfactoren zoals vitamine D-tekort, zonlichtblootstelling en infecties kunnen ook een rol spelen in het ontstaan van oogzenuwontsteking. Er is enig bewijs dat mensen die in noordelijke bredere klimaten wonen, waar zonlicht beperkt is, vaker oogzenuwontsteking ervaren, waarschijnlijk door lage niveaus van vitamine D, wat invloed kan hebben op het immuunsysteem.

Risicogroepen

Oogzenuwontsteking komt in verschillende risicogroepen vaker voor, vaak als gevolg van genetische predisposities, leeftijd, geslacht, of onderliggende ziekten. Het identificeren van risicogroepen helpt bij vroege detectie en het bieden van gerichte zorg voor mensen die meer vatbaar zijn voor de aandoening.

Multiple Sclerose (MS)

De sterkste risicogroep voor oogzenuwontsteking zijn patiënten met multiple sclerose (MS). Ongeveer 15-20% van de mensen met MS ervaart oogzenuwontsteking als een van hun eerste symptomen. MS is een chronische aandoening die het centrale zenuwstelsel aantast, waarbij het immuunsysteem de beschermende myeline rond zenuwen aanvalt. Oogzenuwontsteking kan hierbij een belangrijke indicatie zijn voor de diagnose van MS, vooral wanneer het op jonge leeftijd voorkomt bij vrouwen.

Vrouwen in de vruchtbare leeftijd

Vrouwen, met name die tussen de 20 en 40 jaar oud, vormen een risicogroep voor het ontwikkelen van oogzenuwontsteking. Dit wordt deels toegeschreven aan hormonale factoren, die een effect kunnen hebben op het immuunsysteem en de vatbaarheid voor auto-immuunziekten zoals MS. De hogere incidentie bij vrouwen kan ook wijzen op geslachtshormonen die een rol spelen in de ontwikkeling van ontstekingsreacties in het lichaam.

Patiënten met auto-immuunziekten

Mensen die lijden aan andere auto-immuunziekten, zoals lupus, sarcoïdose of inflammatoire darmaandoeningen, lopen een hoger risico om oogzenuwontsteking te ontwikkelen. Deze aandoeningen leiden vaak tot een verzwakt immuunsysteem, waardoor het lichaam zichzelf aanvalt, wat kan resulteren in ontstekingen, inclusief die van de oogzenuw.

Patiënten met virale infecties

Mensen die recentelijk virale infecties hebben doorgemaakt, zoals het Epstein-Barr-virus (EBV), herpes simplex-virus of het cytomegalovirus, lopen een verhoogd risico op het ontwikkelen van oogzenuwontsteking. Deze virussen kunnen de oogzenuw direct aantasten of een auto-immuunreactie veroorzaken die leidt tot ontsteking van de zenuw.

Genetisch risico en familiegeschiedenis

Individuen met een familiegeschiedenis van auto-immuunziekten, zoals MS, hebben een verhoogd risico op oogzenuwontsteking. Genetische predisposities, zoals het dragen van specifieke HLA-genen (bijvoorbeeld HLA-DRB1), zijn geassocieerd met een verhoogde kans op het ontwikkelen van MS en oogzenuwontsteking.

Symptomen van oogzenuwontsteking: Verlies van (deel van) het gezichtsvermogen

Patiënten ervaren vaak pijn bij het bewegen van het oog (oogpijn / pijnlijke oogbewegingen) en ook bij het knipperen van de ogen (oogpijn bij het knipperen). De pupil kan anders reageren op fel licht dan normaal. Het gezichtsvermogen in het aangedane oog kan tijdelijk verminderd zijn, variërend van enkele uren tot meerdere dagen. Patiënten kunnen ook last hebben van wazig gezichtsvermogen, flitsen of fotopsieën, en verlies van kleur- en contrastwaarneming. In ernstige gevallen kan zelfs plotse blindheid optreden. Voor een visuele representatie van het gezichtsvermogen bij deze aandoening heeft de Brailleliga een video online geplaatst.

Alarmsymptomen

Alarmsymptomen van oogzenuwontsteking moeten snel worden herkend om ernstige schade aan het gezichtsvermogen te voorkomen. De symptomen kunnen variëren van mild tot ernstig, afhankelijk van de mate van ontsteking en de oorzaak van de aandoening.

Visusverlies en wazig zien

Een van de meest voorkomende symptomen van oogzenuwontsteking is plotselinge visusverlies in één oog. Patiënten kunnen ook ervaren dat hun gezichtsvermogen wazig wordt, wat een teken kan zijn van ontsteking van de oogzenuw. Dit kan zowel tijdelijk als permanent zijn, afhankelijk van de ernst van de ontsteking.

Kleurwaarnemingsstoornissen

Kleurwaarneming kan ook worden aangetast, waarbij patiënten moeite kunnen hebben met het onderscheiden van kleuren, vooral de kleur rood. Dit komt door de schade aan de zenuwen die verantwoordelijk zijn voor het herkennen van kleuren, wat typisch is bij oogzenuwontsteking.

Pijn bij oogbewegingen

Pijn bij het bewegen van het oog is een veelvoorkomend symptoom van oogzenuwontsteking. De pijn kan toenemen bij het bewegen van het oog naar bepaalde richtingen en is vaak het gevolg van de ontsteking van de oogzenuw.

Verlies van gezichtsvelden

Naast het verlies van scherp zicht kunnen patiënten ook een verlies van gezichtsvelden ervaren, wat betekent dat ze bepaalde delen van hun gezichtsveld niet meer kunnen zien. Dit komt vaak door de ontsteking die de zenuwfuncties beïnvloedt.

Gevoeligheid voor licht (fotofobie)

Patiënten met oogzenuwontsteking kunnen ook last hebben van een verhoogde gevoeligheid voor licht (fotofobie). Deze symptomen kunnen het dagelijks functioneren aanzienlijk verstoren en zijn vaak een gevolg van de ontsteking in de oogzenuw.

Diagnose en onderzoeken

Diagnostisch onderzoek

Bij de diagnose van een oogzenuwontsteking voert de oogarts een uitgebreid oogonderzoek uit, inclusief oftalmoscopie om de fundus te bekijken. De gezichtsscherpte wordt gemeten, kleurenzien wordt getest, en een gezichtsveldonderzoek kan worden uitgevoerd. Ook kan een visual evoked potential test worden gedaan om de elektrische activiteit van de zenuw te meten. Een MRI van de hersenen is vaak aanbevolen om afwijkingen in de oogzenuw te identificeren. In sommige gevallen is een volledig bloedonderzoek nodig om andere onderliggende aandoeningen uit te sluiten.

Differentiële diagnose

Differentiële diagnoses voor oogzenuwontsteking omvatten anterior ischemische optische neuropathie en Leber opticusatrofie, die ook leiden tot visuele problemen en pijn.

Behandeling van oogzenuwontsteking

Bij de meeste patiënten herstelt het gezichtsvermogen zich binnen de twee tot drie weken zonder behandeling. Indien nodig kunnen intraveneuze (in een ader) of orale corticosteroïden worden toegediend om het herstel te versnellen. Hoewel steroïden het herstel niet altijd versnellen, kunnen ze nuttig zijn om ontstekingen te verminderen. Het gebruik van orale steroïden kan echter het risico op herhaling verhogen. Bij patiënten waarbij de oorzaak van de oogzenuwontsteking niet duidelijk is, kunnen aanvullende onderzoeken nodig zijn om de onderliggende aandoening vast te stellen en te behandelen.

Prognose van oogzenuwontsteking

Wanneer geen onderliggende aandoening wordt vastgesteld, is de prognose voor een oogzenuwontsteking meestal goed. De meeste patiënten herstellen volledig binnen acht tot twaalf maanden. Bij patiënten met multiple sclerose of andere auto-immuunaandoeningen kunnen de vooruitzichten minder gunstig zijn. Toch herstelt het gezichtsvermogen in de meeste gevallen volledig, hoewel permanente schade zelden voorkomt.

Complicaties van oogzenuwontsteking

Complicaties kunnen systemische bijwerkingen van corticosteroïden omvatten, zoals slaapstoornissen, buikpijn en milde stemmingswisselingen. Verder kunnen sommige patiënten blijvende visuele problemen ervaren of ontwikkelen ze zenuwproblemen in andere lichaamsdelen. Bij sommige patiënten kunnen complicaties leiden tot de ontwikkeling van multiple sclerose of andere neurologische aandoeningen.

Preventieve maatregelen

Hoewel oogzenuwontsteking in veel gevallen niet volledig te voorkomen is, kunnen er verschillende maatregelen worden genomen om het risico te verlagen, vooral voor risicogroepen.

Behandeling van onderliggende aandoeningen

Het effectief behandelen van onderliggende aandoeningen zoals multiple sclerose kan helpen bij het verminderen van het risico op oogzenuwontsteking. Patiënten die bekend zijn met auto-immuunziekten kunnen door middel van medicatie en therapieën zoals immunosuppressiva hun immuunsysteem reguleren, wat kan helpen bij het voorkomen van auto-immuunreacties.

Vermijden van infecties

Aangezien virale infecties zoals het Epstein-Barr-virus en herpesvirus een trigger kunnen zijn voor oogzenuwontsteking, kunnen preventieve maatregelen zoals vaccinatie en het vermijden van blootstelling aan geïnfecteerde personen nuttig zijn. Het tijdig behandelen van infecties kan ook helpen om complicaties, zoals oogzenuwontsteking, te voorkomen.

Gezonde levensstijl en vitamine D

Een gezonde levensstijl, inclusief voldoende zonlichtblootstelling en het handhaven van een evenwichtig voedingspatroon, kan helpen om het immuunsysteem te ondersteunen. Vitamine D speelt een belangrijke rol in het immuunsysteem, en voldoende niveaus kunnen het risico op auto-immuunziekten, waaronder oogzenuwontsteking, verlagen.

Regelmatige controles bij risicogroepen

Patiënten met een verhoogd risico op oogzenuwontsteking, zoals mensen met multiple sclerose of een familiegeschiedenis van auto-immuunziekten, moeten regelmatig gecontroleerd worden door een arts om vroege tekenen van de aandoening te detecteren. Vroege diagnose en behandeling kunnen helpen de ernst van de aandoening te verminderen.