Antrax (miltvuur): Infectie met symptomen aan huid en longen

Antrax is een zeldzame doch ernstige infectieziekte die veroorzaakt is door de sporenvormende bacterie Bacillus anthracis. Vooral runderen zijn ziek, maar door direct of indirect contact met zieke dieren, komen de sporen bij mensen terecht. De ziekte treft mogelijk de huid, de longen en het maagdarmkanaal. In de meeste gevallen is de huid aangetast en dan treden milde symptomen op die relatief snel verdwijnen, maar wanneer de longen en het maagdarmkanaal getroffen zijn, treden mogelijk ernstige complicaties op. Een snelle behandeling met antibiotica is dan ook vereist om ernstige gezondheidsproblemen en de dood te voorkomen. Enkele preventieve maatregelen zijn mogelijk om antrax te voorkomen.

• Synoniemen antrax
• Epidemiologie infectieziekte
• Oorzaken: Bacil "Bacillus anthracis"
• Symptomen aan huid, longen, maag en darmen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling via antibiotica
• Prognose
• Complicaties
• Preventie miltvuur

Synoniemen antrax

Antrax is eveneens gekend onder deze synoniemen:

• anthrax
• koolbuil
• koolzweer
• miltvuur

Epidemiologie infectieziekte

De ziekte komt wereldwijd voor. Epidemieën zijn gemeld in Gambia, in Noord- en Zuid-Amerika en in Zuid- en Oost-Europa. De infectie komt het vaakst voor bij boeren, veehouders, slagers, dierenartsen en handelaren in wol en dierenhuiden. Maar ook reizigers die naar landen reizen waar veel besmette dieren rondlopen, lopen een hoger risico. De aandoening kent geen raciale of seksuele voorliefde. Antrax is vaak gerelateerd aan de industriesector en de landbouw, en daarom zijn vooral jongvolwassenen en mensen van middelbare leeftijd getroffen.

Oorzaken: Bacil "Bacillus anthracis"

Bacillus anthracis, een bacil, veroorzaakt antrax. De sporen van deze grampositieve bacillen zijn uiterst sterk en bestand tegen extreme temperaturen en vochtigheid en daarom overleven deze decennia. Het organisme is in staat om een toxine te produceren. De overdracht van de bacillen gebeurt door de huid (omgang met besmet vee of producten hiervan), de longen (inslikken of inademen van sporen) of het nuttigen van besmet vlees (maag en darmen). Wanneer de sporen in het lichaam terechtkomen, worden deze geactiveerd en ontstaan miltvuurbacterieën. De bacteriën zijn vervolgens in staat om zich te vermenigvuldigen en zich te verspreiden in het lichaam. Ze produceren daarna toxines (gifstoffen) hetgeen mogelijk resulteert in ernstige gezondheidsproblemen. Miltvuur is geen besmettelijke ziekte.

Symptomen aan huid, longen, maag en darmen

De incubatietijd (tijd tussen het oplopen van de besmetting en het optreden van de symptomen) bedraagt één tot tien dagen. De symptomen van miltvuur zijn afhankelijk van het type van de infectie. De ziekte tast de huid, de longen of het maagdarmkanaal aan. De symptomen zijn één dag tot meer dan twee maanden aanwezig.

Huid

Cutane antrax is de meest voorkomende (95%) en ook mildste vorm en treedt één tot zeven dagen na de besmetting op. Deze komt tot stand nadat de sporen bijvoorbeeld door een wonde in de huid terechtkomen. Hierbij ontwikkelt de patiënt kleine, erythemateuze, maculopapulaire uitslag, meestal op het hoofd, de nek, de onderarmen en de handen. Deze aanvankelijke pijnloze huidletsels zien er uit als rode vlekken die soms ook jeuken. Vervolgens ontwikkelt de patiënt pijnlijke blaasjes en huidzweren op het gezicht, de nek, de armen of de handen, met de vorming van een zwart centrum en een korst rond de zweren. De meeste patiënten herstellen spontaan binnen enkele weken maar soms ontstaat wel een zwelling rond de blaasjes in combinatie met gezwollen lymfeklieren waardoor de symptomen trager verdwijnen. Dankzij een goede behandeling overleven de meeste patiënten de cutane vorm van de infectieziekte.

Longen
Inhalatie-antrax vindt plaats na het inademen van sporen. De symptomen van inhalatie-antrax verschijnen veelal binnen de week na de besmetting, maar soms komen de tekenen van de ziekte pas twee maanden later tot uiting. Deze vorm van antrax gaat gepaard met hoge koorts, rillingen, misselijkheid, braken, maagpijn, spierpijn, malaise (een algemeen ziek gevoel), hoofdpijn, zweten, extreme vermoeidheid, een droge hoest, pijn achter het borstbeen (pijn op de borst), kortademigheid, een blauwachtige huidskleur (cyanose), verwardheid of duizeligheid. Onbehandeld is het sterftecijfer van inhalatie-antrax erg hoog, en zelfs met een behandeling komt ongeveer de helft van de patiënten te overlijden.

Maag en darmen

Gastro-intestinale antrax is het gevolg van het consumeren van onvoldoende verhit, besmet vlees. De klinische kenmerken hiervan verschijnen meestal één tot zeven dagen na het oplopen en de besmetting. De meest voorkomende symptomen omvatten een verlies van eetlust, koorts, rillingen, gezwollen lymfeklieren in de hals of nek, keelpijn, zweertjes in de mond, slikproblemen, heesheid, misselijkheid, braken, flauwvallen, hoofdpijn, blozen, ernstige gastro-enteritis (maagdarminfectie), bloed braken, buikpijn, zwelling van de buik (maag) en bloederige diarree. Bloedvergiftiging door organische gifstof, een shock en de dood zijn hiervan mogelijke gevolgen.

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk en diagnostisch onderzoek

De diagnose van antrax gebeurt door middel van en huidbiopsie van een huidletsel (stukje huidletsel wegnemen en microscopisch laten onderzoeken) of door een bloedonderzoek. Eventueel voert de arts een analyse uit van het ruggenmergvocht of van het sputum (slijm).

Differentiële diagnose

De arts verwart antrax mogelijk met volgende aandoeningen omdat het klinisch beeld gelijkaardig is:

• coccidioidomycose (milde infectie met symptomen aan huid en longen)
• de rattenbeetziekte (Streptococcus moniliformis, Spirillum minus)
• difterie (bacteriële infectie met symptomen aan keel en luchtwegen)
• ecthyma (Pseudomonas aeruginosa (bacteriële infectie bij zwakke mensen) en Staphylococcus-infecties: huidinfectie met puisten)
• een Mycoplasma-pneumonie
• een subarachnoïdale bloeding (bloeding tussen hersenvliezen met hoofdpijn, stijve nek en oogproblemen)
• een virale longontsteking
• gastro-enteritis (een maagdarminfectie)
• het superior vena cava syndroom
• histoplasmose (schimmelinfectie met longproblemen)
• kwade droes (Pseudomonas pseudomallei)
• lepra
• meningitis (hersenvliesontsteking met hoofdpijn, koorts en een stijve nek)
• orf (virale huidinfectie door contact met schapen of geiten)
• pleura-effusie (vochtophoping tussen borstvlies en longvlies)
• psittacose (infectieziekte door besmetting van vogels)
• rickettsia
• tularemie (bacteriële infectie door besmetting van wilde, besmette dieren)
• tyfus (bacteriële infectie door besmette insectenbeet)

Behandeling via antibiotica

De arts zet antibiotica in bij de behandeling van de infectieziekte (penicilline, doxycycline en ciprofloxacine). Bij milde huidinfecties is een orale (via de mond ingenomen) therapie van twee weken tot twee maanden aangewezen. Bij meer ernstige infecties schrijft de arts hoge doses intraveneuze (via een ader) antibiotica voor, in combinatie met de juiste ondersteunende zorg.

Prognose

Alle typen antrax zijn onbehandeld potentieel zeer ernstig tot dodelijk. Met een snelle en effectieve behandeling met antibiotica, herstellen de meeste patiënten goed van de ziekte. Het sterftecijfer bij cutane antrax bedraagt minder dan 1% terwijl dit bij inhalatie-antrax zelfs met een behandeling rond de 50% schommelt.

Complicaties

Complicaties zijn zeldzaam bij cutane antrax, hoewel secundaire infecties mogelijk zijn. Gastro-intestinale antrax en inhalatie-antrax leidt soms tot een ontsteking van de hersenen (encefalitis). Hierbij ontstaan aanvankelijk griepachtige symptomen gecombineerd met intense hoofdpijn. Later ontwikkelt de patiënt echter meer ernstige symptomen zoals toevallen, delirium (acute verwardheid met wijzigingen in hersenfunctie) en coma, waardoor de patiënt soms komt te overlijden.

Preventie miltvuur

Elke besmet dier dat sterft moet worden verbrand en ook is een desinfectie nodig van het gebied waarin dit dier gehuisvest was. Een massale vaccinatie van de dieren voorkomt een wijdverspreide besmetting, maar een jaarlijkse herhalingsvaccinatie is nodig. Een menselijk vaccin is beschikbaar voor personen die een hoog risico lopen op de ziekte. Een preventieve antibioticakuur is voorts nodig na de blootstelling aan een besmet dier.