Antrax (miltvuur): Infectie met symptomen aan huid en longen

Antrax is een zeldzame doch ernstige infectieziekte die veroorzaakt wordt door de sporenvormende bacterie Bacillus anthracis. Vooral runderen zijn ziek, maar door direct of indirect contact met zieke dieren komen de sporen bij mensen terecht. De ziekte kan de huid, de longen en het maagdarmkanaal aantasten. In de meeste gevallen is de huid aangetast, wat leidt tot milde symptomen die relatief snel verdwijnen. Wanneer echter de longen en het maagdarmkanaal getroffen zijn, kunnen ernstige complicaties optreden. Een snelle behandeling met antibiotica is dan ook vereist om ernstige gezondheidsproblemen en de dood te voorkomen. Enkele preventieve maatregelen zijn mogelijk om antrax te voorkomen.

• Synoniemen antrax
• Epidemiologie infectieziekte
• Oorzaken
• Risicofactoren
• Symptomen aan huid, longen, maag en darmen
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Prognose
• Complicaties
• Preventie

Synoniemen antrax

Antrax is eveneens gekend onder deze synoniemen:

• anthrax
• koolbuil
• koolzweer
• miltvuur

Epidemiologie infectieziekte

De ziekte komt wereldwijd voor. Epidemieën zijn gemeld in Gambia, Noord- en Zuid-Amerika en in Zuid- en Oost-Europa. De infectie komt het vaakst voor bij boeren, veehouders, slagers, dierenartsen en handelaren in wol en dierenhuiden. Reizigers die naar landen reizen waar veel besmette dieren rondlopen, lopen ook een hoger risico. De aandoening kent geen raciale of seksuele voorkeur. Antrax is vaak gerelateerd aan de industriesector en de landbouw, waardoor vooral jongvolwassenen en mensen van middelbare leeftijd getroffen zijn.

Oorzaken

Bacillus anthracis, een bacil, veroorzaakt antrax. De sporen van deze grampositieve bacillen zijn uiterst sterk en bestand tegen extreme temperaturen en vochtigheid, waardoor ze decennia kunnen overleven. Het organisme is in staat om een toxine te produceren. De overdracht van de bacillen gebeurt door de huid (omgang met besmet vee of producten hiervan), de longen (inslikken of inademen van sporen) of het nuttigen van besmet vlees (maag en darmen). Wanneer de sporen in het lichaam terechtkomen, worden ze geactiveerd en ontstaan miltvuurbacterieën. De bacteriën vermenigvuldigen zich en verspreiden zich in het lichaam. Ze produceren toxines (gifstoffen) wat mogelijk resulteert in ernstige gezondheidsproblemen. Miltvuur is geen besmettelijke ziekte.

Risicofactoren

De belangrijkste risicofactoren voor het oplopen van antrax zijn:

• Direct contact met besmet vee of dierenhuiden
• Werken in de veehouderij of slagerijen
• Reizen naar gebieden met bekende uitbraken
• Onvoldoende verhitting van besmet vlees

Symptomen aan huid, longen, maag en darmen

De incubatietijd (de tijd tussen het oplopen van de besmetting en het optreden van de symptomen) bedraagt één tot tien dagen. De symptomen van miltvuur zijn afhankelijk van het type van de infectie. De ziekte kan de huid, de longen of het maagdarmkanaal aantasten. De symptomen kunnen één dag tot meer dan twee maanden aanwezig zijn.

Huid

Cutane antrax is de meest voorkomende (95%) en ook mildste vorm en treedt één tot zeven dagen na de besmetting op. Deze vorm ontstaat wanneer de sporen bijvoorbeeld door een wonde in de huid terechtkomen. Hierbij ontwikkelt de patiënt kleine, erythemateuze, maculopapulaire uitslag, meestal op het hoofd, de nek, de onderarmen en de handen. Deze aanvankelijke pijnloze huidletsels zien eruit als rode vlekken die soms ook jeuken. Vervolgens ontwikkelen zich pijnlijke blaasjes en huidzweren op het gezicht, de nek, de armen of de handen, met de vorming van een zwart centrum en een korst rond de zweren. De meeste patiënten herstellen spontaan binnen enkele weken, maar soms ontstaat een zwelling rond de blaasjes in combinatie met gezwollen lymfeklieren, waardoor de symptomen trager verdwijnen. Dankzij een goede behandeling overleven de meeste patiënten de cutane vorm van de infectieziekte.

Longen

Inhalatie-antrax vindt plaats na het inademen van sporen. De symptomen van inhalatie-antrax verschijnen vaak binnen een week na besmetting, maar soms komen de tekenen van de ziekte pas twee maanden later tot uiting. Deze vorm van antrax gaat gepaard met hoge koorts, rillingen, misselijkheid, braken, maagpijn, spierpijn, malaise (een algemeen ziek gevoel), hoofdpijn, zweten, extreme vermoeidheid, een droge hoest, pijn achter het borstbeen (pijn op de borst), kortademigheid, een blauwachtige huidskleur (cyanose), verwardheid of duizeligheid. Onbehandeld is het sterftecijfer van inhalatie-antrax erg hoog, en zelfs met een behandeling komt ongeveer de helft van de patiënten te overlijden.

Maag en darmen

Gastro-intestinale antrax is het gevolg van het consumeren van onvoldoende verhit, besmet vlees. De klinische kenmerken verschijnen meestal één tot zeven dagen na besmetting. De meest voorkomende symptomen omvatten een verlies van eetlust, koorts, rillingen, gezwollen lymfeklieren in de hals of nek, keelpijn, zweertjes in de mond, slikproblemen, heesheid, misselijkheid, braken, flauwvallen, hoofdpijn, blozen, ernstige gastro-enteritis (maagdarminfectie), bloed braken, buikpijn, zwelling van de buik (maag) en bloederige diarree. Bloedvergiftiging door organische gifstof, een shock en de dood zijn mogelijke gevolgen.

Alarmsymptomen

Bij antrax kunnen alarmsymptomen optreden, zoals:

• Plotselinge hoge koorts
• Snel verergerende symptomen van longontsteking
• Ernstige ademhalingsproblemen
• Snelle achteruitgang van de algemene toestand

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk en diagnostisch onderzoek

De diagnose van antrax gebeurt door middel van een huidbiopsie van een huidletsel (een stukje huidletsel wegnemen en microscopisch laten onderzoeken) of door een bloedonderzoek. Eventueel voert de arts een analyse uit van het ruggenmergvocht of van het sputum (slijm).

Differentiële diagnose

De arts kan antrax verwarren met de volgende aandoeningen omdat het klinisch beeld gelijkaardig is:

• coccidioidomycose (milde infectie met symptomen aan huid en longen)
• de rattenbeetziekte ([I]Streptococcus moniliformis, Spirillum minus, of Sodoku), dat door ratten kan worden overgedragen en de symptomen zijn doorgaans koorts, huiduitslag en gewrichtspijn
• ziekte van Legionella (een bacteriële infectie die in de longen voorkomt en kan leiden tot longontsteking)
• syfilis (een seksueel overdraagbare aandoening die verschillende huidafwijkingen kan veroorzaken)
• herpes-simplex infectie (bijvoorbeeld koortslip, veroorzaakt door het herpes simplex virus)
• het Vero-toxine (door de bacterie Escherichia coli en bekend als EHEC of enteropathogene E. coli)
• infecties veroorzaakt door Staphylococcus aureus (kan huidinfecties veroorzaken, zoals abcessen en cellulitis)

Behandeling

Een tijdige en passende behandeling met antibiotica zoals ciprofloxacine, doxycycline of penicilline is van cruciaal belang bij alle vormen van antrax. Indien behandeld met antibiotica vóór het optreden van ernstige symptomen kan de infectie met succes worden bestreden. Na de diagnose wordt vaak een combinatie van antibiotica gegeven, en soms worden naast antibiotica ook antivirale middelen gebruikt om de infectie te bestrijden.

Prognose

De prognose voor antrax hangt af van het type van de infectie en de snelheid waarmee de behandeling is gestart. Huidantrax heeft over het algemeen een goede prognose met een hoge genezingskans. De prognose van long- en maagantrax is veel ernstiger. In geval van longantrax en maag-antrax kan de ziekte snel verergeren en is de kans op overlijden aanzienlijk hoger.

Complicaties

Bij ernstige gevallen van antrax kunnen de volgende complicaties optreden:

• Sepsis (bloedvergiftiging)
• Longontsteking
• Shock (ernstige daling van de bloeddruk)
• Massale bloeding
• Meningitis (ontsteking van de hersenvliezen)

Preventie

Preventie van antrax omvat:

• Vaccinatie van dieren in risicogebieden
• Adequate verhitting van vlees voor consumptie
• Persoonlijke beschermingsmiddelen voor mensen die werken met besmette dieren of producten
• Bewaking van dierenpopulaties voor vroege detectie van infecties

In geval van mogelijke blootstelling aan antrax wordt vaak postexpositieprofyaxe (PEP) toegepast met antibiotica en vaccinatie indien nodig.