Antrax (miltvuur): Infectie met symptomen aan huid en longen

Antrax is een zeldzame doch ernstige infectieziekte die veroorzaakt wordt door de sporenvormende bacterie Bacillus anthracis. Vooral runderen zijn ziek, maar door direct of indirect contact met zieke dieren komen de sporen bij mensen terecht. De ziekte kan de huid, de longen en het maagdarmkanaal aantasten. In de meeste gevallen is de huid aangetast, wat leidt tot milde symptomen die relatief snel verdwijnen. Wanneer echter de longen en het maagdarmkanaal getroffen zijn, kunnen ernstige complicaties optreden. Een snelle behandeling met antibiotica is dan ook vereist om ernstige gezondheidsproblemen en de dood te voorkomen. Enkele preventieve maatregelen zijn mogelijk om antrax te voorkomen.

• Synoniemen antrax
• Epidemiologie infectieziekte
• Mechanisme
• Oorzaken
• Risicofactoren
• Risicogroepen
• Symptomen aan huid, longen, maag en darmen
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Prognose
• Complicaties
• Preventie

Synoniemen antrax

Antrax is eveneens gekend onder deze synoniemen:

• anthrax
• koolbuil
• koolzweer
• miltvuur

Epidemiologie infectieziekte

Miltvuur, veroorzaakt door de bacterie Bacillus anthracis, is een zeldzame maar ernstige infectieziekte die zich voornamelijk in dieren voordoet, maar ook mensen kan besmetten. De epidemiologie van miltvuur omvat gegevens over de verspreiding van de ziekte, de mate van infectie en de risicogroepen die getroffen kunnen worden. Hoewel de ziekte wereldwijd voorkomt, is de frequentie ervan sterk afhankelijk van geografie, dierpopulaties en menselijke activiteiten.

Incidentie en geografische spreiding

Miltvuur komt voornamelijk voor in gebieden met een hoge concentratie van dieren die vatbaar zijn voor de infectie, zoals runderen, schapen en geiten. In Afrika, Azië en delen van Zuid-Amerika is miltvuur nog steeds endemisch, waarbij de ziekte vaak voorkomt in landbouwhubs waar contact met besmet vee plaatsvindt. In ontwikkelde landen is de incidentie veel lager, maar er zijn nog steeds gevallen van infectie, vaak in verband met dieren die besmet zijn tijdens export of in laboratoria.

Miltvuur wordt vaak geassocieerd met gebieden met slechte veterinaire zorg en lage vaccinatiegraad onder dieren. In deze regio's kunnen besmette dieren de bacterie verspreiden via hun kadavers, wat het risico voor zowel dieren als mensen verhoogt.

Risico voor mensen

Hoewel miltvuur voornamelijk een dierziekte is, kan het via verschillende routes op mensen overgaan, waaronder door direct contact met besmette dieren of hun producten (zoals wol, vlees en leer). De gevallen van miltvuur bij mensen zijn veel zeldzamer, maar nog steeds aanwezig in gebieden waar de ziekte bij dieren voorkomt. Menselijke gevallen komen het meest voor in plattelandsgebieden waar mensen in nauw contact staan met dieren, zoals boerderijen en slachthuizen.

Er zijn ook gevallen van miltvuur die verband houden met bioterrorisme. De bacterie Bacillus anthracis kan namelijk als biologisch wapen worden gebruikt, wat bijdraagt aan een laag maar significante incidentie van de ziekte in andere delen van de wereld.

Mechanisme

Het mechanisme van miltvuur is gebaseerd op de infectie door de bacterie Bacillus anthracis, die in staat is om zich te vermenigvuldigen in de gastheer en toxines te produceren die schadelijk zijn voor de weefsels. De pathofysiologie van de ziekte hangt sterk af van de manier waarop de bacteriën het lichaam binnendringen en hoe het immuunsysteem reageert op de infectie.

Infectie en transmissie

De bacterie Bacillus anthracis komt het lichaam binnen via inademing van sporen, contact met open wonden of door het eten van besmet vlees. In het geval van de luchtwegvorm (inhalatie) worden de sporen ingeademd en komen ze in de longen terecht, waar ze zich omzetten in actieve bacteriën die snel infecties veroorzaken. Bij huidinfecties komen de sporen meestal in contact met beschadigde huid of slijmvliezen, wat resulteert in een lokale infectie.

De bacterie produceert twee belangrijke toxines: het antrax-toxine en het oedeem-toxine, die de cellen in het lichaam beschadigen. Het antrax-toxine verstoort de functie van het immuunsysteem door immuuncellen te onderdrukken, waardoor de bacterie zich verder kan verspreiden en ernstige schade aan organen kan veroorzaken. Het oedeem-toxine leidt tot zwelling van weefsels en kan leiden tot een bloeding in de bloedvaten.

Fasen van de infectie

Na binnendringen in het lichaam kan Bacillus anthracis zich snel vermenigvuldigen en zich via de bloedbaan verspreiden. Dit leidt tot ernstige sepsis, orgaanfalen en zelfs de dood zonder tijdige behandeling. De symptomen beginnen vaak met koorts en algemene zwakte, maar kunnen snel verergeren tot ademhalingsproblemen, bloederige diarree of uitgebreide huidlaesies. De sterfte kan hoog zijn bij mensen die geen medische hulp ontvangen.

Oorzaken

Bacillus anthracis, een bacil, veroorzaakt antrax. De sporen van deze grampositieve bacillen zijn uiterst sterk en bestand tegen extreme temperaturen en vochtigheid, waardoor ze decennia kunnen overleven. Het organisme is in staat om een toxine te produceren. De overdracht van de bacillen gebeurt door de huid (omgang met besmet vee of producten hiervan), de longen (inslikken of inademen van sporen) of het nuttigen van besmet vlees (maag en darmen). Wanneer de sporen in het lichaam terechtkomen, worden ze geactiveerd en ontstaan miltvuurbacterieën. De bacteriën vermenigvuldigen zich en verspreiden zich in het lichaam. Ze produceren toxines (gifstoffen) wat mogelijk resulteert in ernstige gezondheidsproblemen. Miltvuur is geen besmettelijke ziekte.

Risicofactoren

De risicofactoren voor het oplopen van miltvuur kunnen variëren, afhankelijk van de geografie, de omgeving en de specifieke omstandigheden van blootstelling. Aangezien miltvuur een infectieziekte is die vaak met dieren in verband wordt gebracht, zijn de risicofactoren voornamelijk gerelateerd aan de interactie tussen mensen en besmette dieren.

Contact met besmette dieren

Dieren die besmet zijn met Bacillus anthracis vormen de grootste risicofactor voor mensen. Vooral boeren, slachters en dierenartsen lopen verhoogd risico, aangezien zij regelmatig in contact komen met besmette dieren of hun producten. Het risico is het hoogst in gebieden waar de veterinaire zorg niet optimaal is, of waar de vaccinatiegraad van dieren laag is.

Blootstelling via producten van besmette dieren

Naast direct contact met besmette dieren kunnen mensen ook besmet raken door het verwerken van besmette dierlijke producten zoals leer, wol, en vlees. In landen waar deze producten worden geïmporteerd uit gebieden met een endemische aanwezigheid van de ziekte, is er een verhoogd risico op besmetting.

Blootstelling in laboratoria

Infectie met Bacillus anthracis kan ook plaatsvinden in laboratoria waar de bacterie wordt bestudeerd of waar ze per ongeluk vrijkomt tijdens experimenten. Wetenschappers en medewerkers die werken met Bacillus anthracis lopen daarom risico, hoewel strikte veiligheidsmaatregelen doorgaans het risico van blootstelling minimaliseren.

Risicogroepen

Er zijn bepaalde groepen mensen die een hoger risico lopen om miltvuur op te lopen. Deze risicogroepen hebben vaak vaker of intensiever contact met de bacterie, hetzij via hun beroep, geografische locatie, of andere omstandigheden.

Landbouw- en veeteeltprofessionals

Boeren, slachters, dierenartsen en andere medewerkers in de landbouw- of veeteeltsector lopen het hoogste risico op infectie door direct contact met besmette dieren of hun producten. Deze groep is vooral kwetsbaar in gebieden waar miltvuur endemisch is of waar veterinaire zorg niet goed gereguleerd is.

Mensen die werken met dierenproducten

Mensen die werken met producten van dieren, zoals leer- en wolverwerkers, kunnen ook een verhoogd risico lopen, aangezien deze producten de sporen van Bacillus anthracis kunnen bevatten. In bepaalde industriële gebieden kunnen incidenten van infectie optreden wanneer besmette materialen niet goed worden behandeld of geïnspecteerd.

Militaire en veiligheidsdiensten

Leden van militaire of veiligheidsdiensten kunnen ook een verhoogd risico lopen, vooral in situaties waarin biologische wapens, zoals Bacillus anthracis, gebruikt kunnen worden. Bioterrorisme of incidenten met biologische stoffen kunnen leiden tot onbedoelde blootstelling aan de bacterie.

Symptomen aan huid, longen, maag en darmen

De incubatietijd (de tijd tussen het oplopen van de besmetting en het optreden van de symptomen) bedraagt één tot tien dagen. De symptomen van miltvuur zijn afhankelijk van het type van de infectie. De ziekte kan de huid, de longen of het maagdarmkanaal aantasten. De symptomen kunnen één dag tot meer dan twee maanden aanwezig zijn.

Huid

Cutane antrax is de meest voorkomende (95%) en ook mildste vorm en treedt één tot zeven dagen na de besmetting op. Deze vorm ontstaat wanneer de sporen bijvoorbeeld door een wonde in de huid terechtkomen. Hierbij ontwikkelt de patiënt kleine, erythemateuze, maculopapulaire uitslag, meestal op het hoofd, de nek, de onderarmen en de handen. Deze aanvankelijke pijnloze huidletsels zien eruit als rode vlekken die soms ook jeuken. Vervolgens ontwikkelen zich pijnlijke blaasjes en huidzweren op het gezicht, de nek, de armen of de handen, met de vorming van een zwart centrum en een korst rond de zweren. De meeste patiënten herstellen spontaan binnen enkele weken, maar soms ontstaat een zwelling rond de blaasjes in combinatie met gezwollen lymfeklieren, waardoor de symptomen trager verdwijnen. Dankzij een goede behandeling overleven de meeste patiënten de cutane vorm van de infectieziekte.

Longen

Inhalatie-antrax vindt plaats na het inademen van sporen. De symptomen van inhalatie-antrax verschijnen vaak binnen een week na besmetting, maar soms komen de tekenen van de ziekte pas twee maanden later tot uiting. Deze vorm van antrax gaat gepaard met hoge koorts, rillingen, misselijkheid, braken, maagpijn, spierpijn, malaise (een algemeen ziek gevoel), hoofdpijn, zweten, extreme vermoeidheid, een droge hoest, pijn achter het borstbeen (pijn op de borst), kortademigheid, een blauwachtige huidskleur (cyanose), verwardheid of duizeligheid. Onbehandeld is het sterftecijfer van inhalatie-antrax erg hoog, en zelfs met een behandeling komt ongeveer de helft van de patiënten te overlijden.

Maag en darmen

Gastro-intestinale antrax is het gevolg van het consumeren van onvoldoende verhit, besmet vlees. De klinische kenmerken verschijnen meestal één tot zeven dagen na besmetting. De meest voorkomende symptomen omvatten een verlies van eetlust, koorts, rillingen, gezwollen lymfeklieren in de hals of nek, keelpijn, zweertjes in de mond, slikproblemen, heesheid, misselijkheid, braken, flauwvallen, hoofdpijn, blozen, ernstige gastro-enteritis (maagdarminfectie), bloed braken, buikpijn, zwelling van de buik (maag) en bloederige diarree. Bloedvergiftiging door organische gifstof, een shock en de dood zijn mogelijke gevolgen.

Alarmsymptomen

Alarmsymptomen van miltvuur kunnen snel ontstaan, afhankelijk van de vorm van de ziekte (huid, longen of maag-darm). Het is van cruciaal belang dat patiënten met miltvuur snel worden behandeld om ernstige complicaties en overlijden te voorkomen.

Huidafwijkingen en ulcera

De meest voorkomende symptomen van de huidvorm van miltvuur zijn pijnloze zweren die zich ontwikkelen bij het contact met besmette dieren of dierlijke producten. Deze zweren beginnen vaak als kleine blaren en breiden zich snel uit tot grotere, ulcererende laesies. Dit is vaak het eerste zichtbare symptoom dat de diagnose van miltvuur kan helpen stellen.

Koorts, zwakte en ademhalingsproblemen

In de gevallen van long- en maag-darmmiltvuur kunnen de symptomen beginnen met plotselinge koorts, algemene zwakte en ademhalingsproblemen. In ernstige gevallen kan dit leiden tot ademnood, shock, en orgaanfalen, wat een medische noodsituatie is die onmiddellijke behandeling vereist.

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk en diagnostisch onderzoek

De diagnose van antrax gebeurt door middel van een huidbiopsie van een huidletsel (een stukje huidletsel wegnemen en microscopisch laten onderzoeken) of door een bloedonderzoek. Eventueel voert de arts een analyse uit van het ruggenmergvocht of van het sputum (slijm).

Differentiële diagnose

De arts kan antrax verwarren met de volgende aandoeningen omdat het klinisch beeld gelijkaardig is:

• coccidioidomycose (milde infectie met symptomen aan huid en longen)
• de rattenbeetziekte ([I]Streptococcus moniliformis, Spirillum minus, of Sodoku), dat door ratten kan worden overgedragen en de symptomen zijn doorgaans koorts, huiduitslag en gewrichtspijn
• ziekte van Legionella (een bacteriële infectie die in de longen voorkomt en kan leiden tot longontsteking)
• syfilis (een seksueel overdraagbare aandoening die verschillende huidafwijkingen kan veroorzaken)
• herpes-simplex infectie (bijvoorbeeld koortslip, veroorzaakt door het herpes simplex virus)
• het Vero-toxine (door de bacterie Escherichia coli en bekend als EHEC of enteropathogene E. coli)
• infecties veroorzaakt door Staphylococcus aureus (kan huidinfecties veroorzaken, zoals abcessen en cellulitis)

Behandeling

Een tijdige en passende behandeling met antibiotica zoals ciprofloxacine, doxycycline of penicilline is van cruciaal belang bij alle vormen van antrax. Indien behandeld met antibiotica vóór het optreden van ernstige symptomen kan de infectie met succes worden bestreden. Na de diagnose wordt vaak een combinatie van antibiotica gegeven, en soms worden naast antibiotica ook antivirale middelen gebruikt om de infectie te bestrijden.

Prognose

De prognose van miltvuur hangt sterk af van de snelheid van diagnose en behandeling. Bij snelle behandeling met antibiotica kan de prognose gunstig zijn, vooral voor de huidvorm van miltvuur. Zonder behandeling is de sterfte bij de long- en maag-darmvorm echter hoog.

Snelheid van diagnose en behandeling

Wanneer miltvuur snel wordt gediagnosticeerd en behandeld, is de prognose meestal goed, vooral voor de huidvorm van de ziekte. Antibiotica zoals ciprofloxacine of doxycycline kunnen effectief zijn bij het behandelen van de infectie. Bij de longvorm, waarbij de bacterie in de longen terechtkomt, kan de prognose ernstiger zijn, zelfs met behandeling.

Verhoogde sterfte bij long- en maag-darmvormen

De long- en maag-darmvormen van miltvuur kunnen zonder behandeling leiden tot ernstige complicaties en de dood. Deze vormen van de ziekte veroorzaken systemische symptomen zoals bloeding, shock en sepsis, waardoor de sterftegraad aanzienlijk hoger is.

Complicaties

Bij ernstige gevallen van antrax kunnen de volgende complicaties optreden:

• Sepsis (bloedvergiftiging)
• Longontsteking
• Shock (ernstige daling van de bloeddruk)
• Massale bloeding
• Meningitis (ontsteking van de hersenvliezen)

Preventie

Preventie van miltvuur richt zich zowel op het vermijden van blootstelling als op het verstrekken van vaccinaties aan risicogroepen. Er zijn verschillende manieren om de ziekte te voorkomen, met name in gebieden waar de ziekte endemisch is.

Vaccinatie van dieren

Een van de belangrijkste preventiemethoden is het vaccineren van dieren, met name vee, die vatbaar zijn voor de ziekte. In gebieden waar miltvuur endemisch is, wordt vaccinatie van dieren routinematig uitgevoerd om uitbraken te voorkomen. Dit kan ook bijdragen aan het verminderen van het risico voor mensen die in contact komen met de dieren.

Vaccinatie van mensen in risicogroepen

Er zijn vaccins beschikbaar voor mensen die werken met dieren of producten die mogelijk besmet zijn. Dit omvat boeren, slachters, dierenartsen en militaire personeelsleden. Vaccinatie kan helpen de kans op infectie aanzienlijk te verkleinen bij deze risicogroepen.

Strikte controlemaatregelen en goede hygiëne

Het naleven van strikte hygiënepraktijken, vooral bij het verwerken van dierlijke producten, kan de verspreiding van de ziekte helpen voorkomen. Mensen die werken met dieren of dierlijke producten moeten altijd beschermende kleding dragen en regelmatig hun handen wassen om besmetting te voorkomen.