Rattenbeetziekte: Koorts en veel symptomen door knaagdieren

De rattenbeetziekte (rattenbeetkoorts) is een zeldzame bacteriële infectieziekte die het gevolg is van onder andere contact met een (vloeistoffen of uitwerpselen) van een besmette rat of andere knaagdieren. Twee verschillende soorten bacteriën veroorzaken de ziekte die wereldwijd voorkomt. Koorts komt in alle vormen voor, maar verder is het klinisch beeld variabel. Een snelle behandeling met antibiotica is vereist omdat de ziekte anders leidt tot ernstige complicaties. Doordat de rattenbeetziekte in het beginstadium geen specifieke symptomen met zich meebrengt, gebeurt de diagnose en behandeling vaak laat. Hierdoor komen patiënten soms te overlijden als gevolg van de rattenbeetziekte. Enkele tips voorkomen tot slot een besmetting met geïnfecteerde knaagdieren.

• Epidemiologie van aandoening
• Oorzaken: Door contact met besmette knaagdieren
• Diverse bacteriën
• Overdracht
• Symptomen: Koorts en veel klachten
• Streptobacillus moniliformis
• Haverhillziekte
• Spirillum minus (sodoku)
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van rattenbeetziekte
• Prognose van bacteriële infectie
• Complicaties
• Preventie van ziekte veroorzaakt door o.a. ratten

Epidemiologie van aandoening

De ziekte komt voor in Azië, vooral veroorzaakt door de bacterie Spirillum minus. De ziekte is dan gekend als ‘sodoku’. Ook in Europa en Noord-Amerika is de rattenbeetziekte gangbaar, vooral veroorzaakt door de bacterie Streptobacillus moniliformis. De ziekte komt ook voor in Australië en Afrika waardoor de rattenbeetziekte wereldwijd aanwezig is.

Oorzaken: Door contact met besmette knaagdieren

Diverse bacteriën

De verwekker van de rattenbeetziekte is ofwel de bacterie 'Spirillum minus' of anders de bacterie ‘Streptobacillus moniliformis’ (staafvormige gramnegatieve bacterie). De ziekte is ook gekend als ‘haverhillziekte’ wanneer deze laatste bacterie de ziekte veroorzaakt en mensen de bacterie inslikken met besmet voedsel (vaak melk maar ook water en ander voedsel). Haverhill is een plaats in de staat Massachusetts in de Verenigde Staten waar deze bacteriën namelijk voornamelijk voorkomen en waar de eerste uitbraak plaatsvond in 1926.

Overdracht

De bacteriën bevinden zich in de monden van knaagdieren. De verspreiding van de rattenbeetziekte vindt plaats door contact met urine of vloeistoffen uit de mond, de ogen of de neus van een besmet dier (rat, muis, eekhoorn, gerbil of wezel). Dit gebeurt meestal door een beet of kras van deze besmette dieren. Soms komt de ziekte ook tot stand door contact met besmette vloeistoffen. Huisdieren, zoals honden of katten die worden blootgesteld aan knaagdieren, zijn eveneens in staat om de ziekte over te dragen en mensen te infecteren. De overdracht van mens op mens is niet mogelijk (mensen kunnen elkaar met andere woorden niet besmetten).

Symptomen: Koorts en veel klachten

Streptobacillus moniliformis

Na blootstelling varieert de incubatieperiode (tijd tussen het oplopen van de infectie en het tot uiting komen van de klachten) van drie dagen tot meer dan drie weken. Bij de meeste patiënten verschijnen de symptomen echter binnen de zeven dagen. Tijdens de incubatieperiode komen vaak symptomen voor die wijzen op een hogere luchtweginfectie. Wanneer de patiënt gebeten is, geneest de wonde snel en is geen verdere ontsteking aanwezig. Ook ontstaan dan geen gezwollen lymfeklieren. De bacterie Streptobacillus moniliformis is een systemische ziekte die zich kenmerkt door abrupte hoge koorts van 38,0 °C tot 41 °C, rillingen en migrerende polyartralgie (gewrichtspijn aan meerdere gewrichten die zich verplaatst). Zowel de kleine als grote gewrichten van de armen en benen zijn mogelijk aangetast, en dan vooral de knie. De koorts verdwijnt gewoonlijk binnen drie tot vijf dagen, maar komt mogelijk terug. Andere vaak gemelde symptomen in de beginfase van de ziekte zijn hoofdpijn, misselijkheid, braken, keelpijn en ernstige spierpijn.

Haverhillziekte

De haverhillziekte verwijst naar een uitbraak van epidemische ziekten als gevolg van S. moniliformis-besmette melk, water of andere voedingsmiddelen. Patiënten met deze bacteriële infectie ontwikkelen tekenen die identiek zijn aan die van de rattenbeetziekte veroorzaakt door S. moniliformis. Ze zijn niet blootgesteld geweest aan ratten maar de patiënten zijn wel afkomstig uit de geografische regio waar de bacteriën aanwezig zijn (Haverhill).

Spirillum minus (sodoku)

De infectie veroorzaakt door rattenbeten in Azië verschilt niet alleen van rattenbeetkoorts in geografische verspreiding, maar ook in klinische presentatie. Na een incubatieperiode van ongeveer veertien tot achttien dagen, ontstaat een ontstoken bijtplaats met zweervorming. De patiënt heft tevens bijbehorende regionale lymfadenopathie (gezwollen lymfeklieren). De koortsaanvallen hebben regelmatig plotselinge verergeringen, gescheiden door tussenperioden van drie tot zeven dagen met gewone koorts. Ongeveer 50% van de patiënten ontwikkelt een violette roodbruine vlekkerige huiduitslag die af en toe plekken of netelroosachtige letsels vertonen. De gewrichten zijn zelden aangetast.

Diagnose en onderzoeken

De arts voert een bloedonderzoek uit of anders neemt hij een stukje weefsel weg van de letsels of lymfeknopen.

Behandeling van rattenbeetziekte

Penicilline, een soort antibioticum, is de voorkeursbehandeling voor patiënten die gebeten zijn door een rat. De arts dient deze antibiotica intraveneus (via een ader) toe. Indien de patiënt niet reageert op deze medicatie, dient de arts hogere doses toe. Voor patiënten die allergisch reageren op penicilline zet de arts andere antibioticasoorten in.

Prognose van bacteriële infectie

Onbehandeld heeft de ziekte een sterftecijfer van 10%. In het begin zijn de symptomen van de ziekte niet-specifiek, waardoor de diagnose vertraging oploopt. Wanneer de arts echter een geschikte antibioticatherapie opstart, verdwijnen de acute symptomen snel. Sommige patiënten ervaren echter langdurige polyartralgie en vermoeidheid. Het duurt mogelijk ook lang voordat de huiduitslag verdwijnt.

Complicaties

Zonder infectie verdwijnt de infectie zeer sporadisch vanzelf, maar in veel gevallen ontstaan ernstige complicaties:

• abcessen in interne organen
• amnionitis (ontsteking van de vliezen die de baby in de baarmoeder omsluiten)
• degeneratieve veranderingen in de nieren en lever
• endocarditis (ontsteking van de binnenkant van het hart) (hoogste sterftecijfer)
• hepatitis (leverontsteking)
• hepatosplenomegalie (vergroting van lever en vergroting van milt)
• hyperplasie (vergroting) van de lymfeklierholte
• interstitiële pneumonie (longontsteking)
• meningitis (hersenvliesontsteking met hoofdpijn en stijve nek)
• myocarditis (ontsteking van de hartspier)
• nefritis (nierontsteking)
• pericarditis (ontsteking van het hartzakje)
• polyarteritis nodosa (bloedvatziekte met variabele symptomen)
• systemische vasculitis (ontsteking van een bloedvat)

Preventie van ziekte veroorzaakt door o.a. ratten

Het is belangrijk om contact met knaagdieren te vermijden, alsook de plaatsen waar knaagdieren mogelijk aanwezig zijn. Verder drinken mensen geen mogelijk besmette vloeistoffen of voedingsmiddelen. Het drinken van gepasteuriseerde melk en water uit veilige bronnen is een alternatief. Voorts is het verstandig om beschermende handschoenen te dragen, regelmatig en grondig de handen te wassen en zeker de mond niet aan te raken met de handen bij de omgang met ratten.