De pest: Infectieziekte door beet van vlo of besmette rat
De pest is een besmettelijke epidemische ziekte veroorzaakt door de pestbacil Yersinia pestis, (een bacterie) overgebracht door de rattenvlo, die na de dood van de rat (door pest) op de mens overspringt. De symptomen van de pest zijn afhankelijk van de blootstellingswijze aan de pestbacteriën. De pest neemt mogelijk verschillende klinische vormen aan, maar de meest voorkomende zijn builenpest, longpest en pestsepsis. De pest is een zeer ernstige ziekte, maar deze is over het algemeen goed te behandelen met antibiotica. Een snelle behandeling verhoogt hierbij de kansen op een volledig herstel.
Synoniemen van de pest
De pest is eveneens gekend onder deze synoniemen:
Epidemiologie infectieziekte
Sporadische gevallen van de pest (en incidentele epidemieën) komen wereldwijd voor. Jaarlijks krijgt de Wereldgezondheidsorganisatie de melding van honderden nieuwe patiënten met de ziekte, met een sterftecijfer van 10-30%. De meerderheid van de patiënten met de pest leven in Zuid-Afrika, hoewel de ziekte af en toe ook voorkomt in ontwikkelde landen bij mensen die veel buitenactiviteiten ondernemen. De pest kent voorts geen seksuele voorkeur. De meeste patiënten met de pest zijn tot slot jonger dan twintig jaar.
Oorzaken: Beet van vlo of besmette rat
Yersinia pestis (oude naam
Pasteurella pestis) is een
gramnegatieve bacil (bacterie) die de pest veroorzaakt. De belangrijkste gastheren zijn bosknaagdieren, die de infectie doorgeven aan binnenlandse ratten (Rattus rattus). De gebruikelijke vector is de rattenvlo
Xenopsylla cheopis. Deze
vlooien bijten mensen wanneer er een plotselinge afname is van de rattenbevolking. Ook het werken met rattenkadavers vormt een risicofactor voor het oplopen van de pest. Af en toe gebeurt de verspreiding van de organismen door middel van besmette ontlasting die in huidwonden terecht komt of via druppelinfectie.
Symptomen en soorten: Builenpest, longpest en pestsepsis
Drie klinische vormen van de pest zijn het bekendst: builenpest, longpest en pestsepsis. Algemene symptomen van de ziekte omvatten het plotseling ontstaan van
koorts,
hoofdpijn,
ochtendhoofdpijn, koude
rillingen,
lichaamspijn,
zwakte,
braken,
misselijkheid,
delirium (acute verwardheid met wijzigingen in hersenfunctie) en andere toxische verschijnselen.
Builenpest
Builenpest is eveneens gekend als bubonica of bubonenpest. Dit is de meest voorkomende vorm van pest en komt voor bij ongeveer 90% van de geïnfecteerde personen. Hierbij ontstaat de besmetting door rechtstreeks contact met de pestbacil. De incubatietijd (tijd tussen het oplopen van de besmetting en het verschijnen van de symptomen) bedraagt twee tot zeven dagen. Het begin van de ziekte verloopt acuut waarbij een patiënt plots hoge koorts, koude rillingen, hoofdpijn,
spierpijn, misselijkheid, braken, zwakte en ernstige
vermoeidheid ontwikkelt. Daarna volgt snel lymfadenopathie, een toestand waarbij zeer
pijnlijke klierzwellingen (pestkool) voorkomen, meestal in de liesstreek. Ook ontstaan mogelijk bloedingen onder de huid (pestis haemorrhagica, zwarte pest). Indien onbehandeld treedt de dood in 50 tot 90% van de gevallen op binnen twee tot vijf dagen na het optreden van de symptomen. De behandelde vorm van builenpest kent een mortaliteit van 10 tot 20%.
Longpest
Kenmerkend aan de longpest (pestis pulmonum) is het abrupte begin van de symptomen met een levensbedreigende
longontsteking die gepaard gaat met bloederige
fluimen. De patiënt heeft ademnood en
cyanose (een blauwverkleuring van de huid en slijmvliezen), en komt hierdoor steeds te overlijden indien hij geen behandeling krijgt. In de helft van de gevallen blijft de patiënt in leven wanneer de arts hem tijdig behandelt met antibiotica.
Pestsepsis
Pestsepsis treedt op als eerste symptoom van de pest, of ontwikkelt zich als gevolg van onbehandelde builenpest. Deze vorm is het gevolg van beten van besmette vlooien of het werken met van een besmet dier. Pestsepsis presenteert zich als een acute fulminante (ernstige) infectie met tekenen van een
shock en
diffuse intravasale stolling (bloedingen in de huid en andere organen). Patiënten met deze vorm van de pest ontwikkelen daarnaast koorts, rillingen, extreme zwakte,
buikpijn en shock. De huid en andere weefsels krijgen een zwarte kleur en sterven af. Vooral de
vingers, de tenen en de
neus zijn hiervoor gevoelig.
Gezwollen lymfeklieren komen bij dit type pest weinig voor. Ongeveer één op de vier tot één op de vijf patiënten komt aan pestsepsis te overlijden.
Diagnose en onderzoeken
Lichamelijk en diagnostisch onderzoek
De diagnose van de pest is gebaseerd op klinische en epidemiologische bevindingen en laboratoriumuitslagen. Microscopie van het bloed of het lymfekliervocht is nodig voor het bevestigen van de diagnose.
Differentiële diagnose
De arts verwart de pest mogelijk met volgende aandoeningen omdat het klinisch beeld gelijkaardig is:
Behandeling
De behandeling van de pest zet de arts snel in; hij wacht met andere woorden de onderzoeksresultaten niet af. De voorkeursbehandeling bestaat uit een
antibioticum dat de arts intramusculair (in de spieren) toedient bij de patiënt. Dit krijgt de patiënt drie keer per dag gedurende tien dagen. Voorts is orale medicatie (via de mond ingenomen) ook effectief. Patiënten met longpest worden in het ziekenhuis geïsoleerd bij de behandeling omdat deze vorm zeer besmettelijk is.
Preventie
De preventie van de pest gebeurt door het elimineren van de vlooienpopulatie. Bijgebouwen of hutten moeten worden besproeid met insecticiden die effectief zijn tegen de plaatselijke vlooien.