Antrax of miltvuur: oorzaken, symptomen, behandeling

Miltvuur is een infectieziekte die veroorzaakt wordt door de bacterie Bacillus anthracis. Miltvuur is al heel lang bekend bij mensen en dieren, het was een van de tien plagen van Egypte in de tijd van Mozes. Sinds de invoering van de destructiewet komt miltvuur in Nederland bijna niet meer voor. Wat zijn de symptomen van antrax of miltvuur, hoe wordt de diagnose gesteld en hoe wordt de infectieziekte behandeld?

Inhoud artikel

• Antrax of miltvuur
• Antrax of miltvuur als biologisch wapen
• Oorzaken antrax of miltvuur
• Drie vormen van antrax of miltvuur
• Symptomen antrax of miltvuur
• Diagnose antrax of miltvuur
• Behandeling antrax of miltvuur
• Prognose antrax of miltvuur
• Witte kuilen en poederbrieven

Antrax of miltvuur

Antrax of miltvuur is een infectieziekte die kan worden overgedragen van dieren op mensen, dit noem je ook wel een zoönose. Antrax wordt veroorzaakt door de bacterie Bacillus anthracis. De eerste vermelding van antrax komt uit het jaar 1491 voor Christus (in Egypte)! In de loop van de twintigste eeuw zijn er ontsmettingsprocedures voor wol en geitenhaar ingevoerd en risicogroepen en dieren kunnen gevaccineerd worden. Het aantal gevallen van antrax is daardoor sterk verlaagd.

Antrax of miltvuur als biologisch wapen

Antrax kan worden geproduceerd en geschikt gemaakt worden als biologisch wapen. Dit werd in de jaren rond 1940 gedaan door Japan, de Verenigde Staten, de Sovjet Unie en Irak. Bij biologische oorlogsvoering wordt gebruik gemaakt van planten, schimmels, virussen, bacteriën of giftige chemische stoffen die door deze levensvormen worden gemaakt. Antraxsporen kunnen bijvoorbeeld verspreid worden door sproeivliegtuigjes boven dichtbevolkte gebieden. In 2001 werden in de Verenigde Staten sporen verspreid (poeder) door deze in brieven te stoppen: poederbrieven.

Oorzaken antrax of miltvuur

Antrax wordt veroorzaakt door Bacillus anthracis. Dit is een bacil die gewoonlijk in de grond voorkomt en daar lange tijd kan sluimeren. Bacillus anthracis kan zich verbreiden als dieren, zoals geiten, gaan grazen op deze grond. Als mensen in contact staan met besmette dieren of hun voorbrengsels (zoals geitenhaar) dan raken ze ook besmet.

Drie vormen van antrax of miltvuur

Antrax kan zich op drie manieren openbaren, dit hangt af van hoe de bacterie het lichaam binnenkomt.

• Respiratoire antrax: via de ademhaling;
• Huidantrax;
• Gastro-intestinale antrax: via het maagdarmkanaal.

Symptomen antrax of miltvuur

De symptomen hangen af van de wijze waarop de bacterie het lichaam is binnengedrongen.

Huidantrax

De ziekte begint met puistjes die gepaard gaan met een jeukend gevoel, bij de puistjes wordt het rood en er treedt zwelling op. Het afwijkend weefsel, ook wel laesie genoemd, wordt groter en vult zich met vocht. Er ontstaan zweren en binnen een paar dagen worden er korstjes gevormd. Meestal treedt er een verhoogde lichaamstemperatuur op en zie je dat de lymfklieren in de buurt van de laesie opgezet raken. Huidantrax zie je meestal op delen van het lichaam die niet bedekt zijn zoals het gezicht, armen, handen, nek en hals.

Respiratoire antrax of ademhalingsantrax

Wordt ook wel wool sorters’ disease genoemd. De sporen van bacteriën komen door inademing in de longen. Na inademing verveelvoudigen de sporen zich in de lymfklieren in het midden van de borstkas. Ze zorgen voor een ontsteking van de lymfklieren, ook wel lymfadenitis genoemd. Vocht met bloed stapelt zich op in de pleuraholte. Symptomen: een verhoogde lichaamstemperatuur, kortademigheid, een vermoeid gevoel, een onduidelijke pijn en algehele malaise. Complicaties: de infectie kan zich verspreiden via het bloed en dit kan leiden tot hersenvliesontsteking (meningitis). Er kunnen ook bloedingen ontstaan in het gebied rond de hersenen. Verder is het mogelijk dat er een longontsteking ontstaat, dan zie je symptomen als toenemende kortademigheid en het zuurstofgehalte in het bloed zal zakken.

Gastro-intestinale antrax

Door het eten van vlees wat besmet is of doordat iemand ergens anders aan bloot heeft gestaan, komt de besmetting bij de keelholte of het maagdarmkanaal. Symptomen: een verhoogde lichaamstemperatuur, de keel doet pijn, zweren met wondkorsten in de keel, opzwelling nek of hals. Verder kan deze vorm van antrax vreselijke pijn in de buik veroorzaken en opzwelling van de buik door opstapeling van bloederig vocht in holte van de buik.

Diagnose antrax of miltvuur

• De bacterie die de oorzaak is van de infectie kan aangetoond worden in een laboratorium door het te kleuren en te bekijken onder de microscoop. In gespecialiseerde centra kunnen ook huidtesten en bloedtesten worden gedaan om de infectie vast te stellen.
• Bij respiratoire antrax kunnen uitstrijkjes van de neusholte en monsters van speeksel de bevestiging geven. Er kan ook röntgenonderzoek van de borstkas worden gedaan en een CT-scan. Bij deze onderzoeken kunnen vergrote lymfklieren in het centrum van de borst worden opgespoord. Een ruggenprik of het onderzoeken van vocht in de buikholte kan ook helpen om de bacterie te benoemen.
• Huidantrax kan worden vastgesteld door onderzoek van de huid.

Behandeling antrax of miltvuur

Als iemand een of meer van de verschijnselen van antrax heeft dan zal er waarschijnlijk een ziekenhuisopname volgen en langdurig behandeld worden middels antibiotica. Soms worden er bij respiratoire antrax corticosteroïden gegeven. Belangrijk is dat het functioneren van de cruciale organen wordt ondersteund.

In de Verenigde Staten is er een vaccin voor antrax, dit wordt gegeven aan militairen met zekere taken. Het vaccin heeft nogal wat bijwerkingen. Het is niet beschikbaar voor andere mensen. In Nederland is geen antraxvaccin voor gebruik bij mensen beschikbaar. Men vindt vaccinatie van risicogroepen niet nodig omdat de ziekte zo weinig voorkomt. Voor dieren is in ons land een levend verzwakt vaccin beschikbaar.

Prognose antrax of miltvuur

Huidantrax kan heel ernstig zijn maar is meestal te genezen met een (langdurige) behandeling met antibiotica. Respiratoire antrax werd in het verleden bijna altijd als dodelijk beschouwd, maar in 2001 zijn er verschillende mensen met succes behandeld.

Witte kuilen en poederbrieven

Sinds 1942 is het verboden om dode dieren (kadavers) te begraven, ze moeten worden verbrand. Maar voor die tijd gebeurde het wel eens dat dieren die waren overleden aan antrax begraven werden. Dit gebeurde in kuilen met ongebluste kalk, die daarom de naam witte kuilen kregen. Deze kuilen kun je ook nu nog tegenkomen en dan bestaat er nog steeds een risico op besmetting met antrax. Sporen kunnen de huid binnendringen als de huid wat beschadigd is. Op onder andere de website van het RIVM kun je richtlijnen vinden die gevolgd moeten worden als je een zogenaamde witte kuil aantreft, bijvoorbeeld bij graafwerkzaamheden. Op dezelfde website kun je ook aanwijzingen vinden hoe je moet handelen als je een brief aantreft die mogelijk sporen van Bacillus anthracis bevatten.