Bètalactamantibiotica: Soorten en bijwerkingen antibiotica

Bètalactamantibiotica (β-lactam-antibiotica) zijn een antibioticumklasse die bestaat uit alle antibiotica die een bètalactamring in hun moleculaire structuren bevatten. Deze omvatten penicillinederivaten (penams), cefalosporinen (cefems), monobactams en carbapenems. De meeste bètalactamantibiotica werken door de structuur van de celwand in het bacterieel organisme te remmen. Deze meest gebruikte groep antibiotica zet de arts in voor de behandeling van diverse bacteriële infecties. Bacteriën ontwikkelen vaak resistentie tegen bètalactamantibiotica door een bètalactamase te synthetiseren, een enzym dat de bètalactamring aanvalt. Om deze resistentie te overwinnen, worden bètalactamantibiotica vaak gegeven met bètalactamaseremmers zoals clavulaanzuur.

• Penicillines en soort betalactamantibiotica
• Voorbeelden
• Werkingsmechanismen
• Indicatie
• Interacties
• Bijwerkingen
• Cefalosporines (cefalosporinen) en cefamycines
• Indicatie
• Interacties
• Bijwerkingen
• Monobactams
• Indicatie
• Bijwerkingen
• Carbapenems
• Indicatie
• Bijwerkingen

Penicillines en soort betalactamantibiotica

Voorbeelden

Enkele voorbeelden van penicillines zijn:

• Benzylpenicilline
• Fenoxymethylpenicilline
• Flucloxacilline
• Ampicilline
• Ticarcilline
• Piperacilline
• Clavulaanzuur
• Pivmecillinam
• Temocilline

Werkingsmechanismen

Penicilline is een smal spectrum antibioticum dat van nature afkomstig is van de schimmel Penicillium. Dit soort antibioticum is zeer gevoelig voor penicillinases. Penicillinases breken penicilline en penicillinederivaten af door het afbreken van de bètalactamstructuur. Dit type antibiotica doodt net zoals zijn derivaten (carbapenems, cefalosporines en monobactams) bacteriën. Ze verstoren namelijk de celwandstructuur van de bacterie waardoor de bacterie uiteindelijk sterft.

Indicatie

Benzylpenicilline
Benzylpenicilline kan alleen parenteraal worden toegediend en is vaak het voorkeursmedicijn voor ernstige infecties, met name infectieuze endocarditis (ontsteking van de binnenkant van het hart), meningokokken, streptokokken, gasgangreen (bacteriële infectie met ophoping van gas), actinomycose (bacteriële infectie met zwelling en ettering), antrax (miltvuur: infectie met symptomen aan huid en longen) en spirochetale infecties zoals syfilis.

Fenoxymethylpenicilline
Fenoxymethylpenicilline (penicilline V) is een oraal (via de mond ingenomen) preparaat dat voornamelijk wordt gebruikt voor de behandeling van streptokokken faryngitis (keelontsteking veroorzaakt door streptokokkenbacteriën) en als profylaxe (preventief middel) tegen reumatische koorts (complicatie van streptokokkeninfectie).

Flucloxacilline
Flucloxacilline zet de arts in bij infecties veroorzaakt door bètalactamantibioticumase (penicillinase) -producerende stafylokokken.

Ampicilline
Ampicilline bestrijdt streptokokken, pneumokokken en enterokokken evenals gramnegatieve organismen zoals Salmonella spp., Shigella spp., E. coli, H. influenzae en Proteus spp. Het wordt veel gebruikt bij de behandeling van luchtweginfecties. Amoxicilline heeft een soortgelijke activiteit als ampicilline, maar wordt beter geabsorbeerd als het via de mond wordt toegediend.

Ticarcilline
De penicilline met breed spectrum, ticarcilline, is werkzaam tegen pseudomonasinfecties, evenals Piperacilline in combinatie met Sulbactam.

Clavulaanzuur
Clavulaanzuur is een krachtige remmer van vele bacteriële bètalactamantibioticumasen en kan in combinatie met een ander effectief middel zoals amoxicilline (co-amoxiclav) of ticarcilline het werkingsspectrum van het geneesmiddel verbreden. Sulbactam werkt op dezelfde manier en is verkrijgbaar in combinatie met ampicilline, terwijl tazobactam in combinatie met piperacilline effectief is voor de behandeling van een blindedarmontsteking, peritonitis (ontsteking van buikvlies door infectie in buikholte), een bekkenontstekingsziekte en gecompliceerde huidinfecties. De penicilline-bètalactamantibioticumase-combinaties zijn ook actief tegen bètalactamase producerende stafylokokken.

Pivmecillinam
Pivmecillinam heeft een significante activiteit tegen gramnegatieve bacteriën waaronder E. coli, Klebsiella, Enterobacter en Salmonellae maar werkt niet goed tegen pseudomonas.

Temocilline
Temocilline is actief tegen gramnegatieve bacteriën, inclusief bètalactamase-producenten. Het is niet actief tegen Pseudomonas of Acinetobacter spp.

Interacties

Penicillines inactiveren aminoglycosiden indien gemengd in dezelfde oplossing.

Bijwerkingen

Over het algemeen zijn de penicillines erg veilig. Overgevoeligheid (huiduitslag (vaak), netelroos, anafylaxie), encefalopathie (hersenaandoening) en tubulo-interstitiële nefritis (ontsteking van de ruimten tussen de nierbuisjes) treden mogelijk op. Ampicilline produceert ook een overgevoeligheidsuitslag bij ongeveer 90% van de patiënten met klierkoorts die dit medicijn krijgen. Co-amoxiclav veroorzaakt voorts zes keer vaker een cholestatische geelzucht dan amoxicilline, net als flucloxacilline.

Cefalosporines (cefalosporinen) en cefamycines

De cefalosporinen hebben een voordeel boven de penicillines doordat ze resistent zijn tegen penicillinase producerende stafylokokken (maar nog steeds inactief zijn tegen meticilline resistente stafylokokken) en een breder bereik van activiteit hebben dat zowel gramnegatieve als grampositieve organismen omvat. Ze bereiken echter geen enterokokken en anaerobe bacteriën. Ceftazidim en cefpirom zijn actief tegen Pseudomonas aeruginosa. Cefoxitin is een cefamycine met activiteit tegen anaërobe bacteriën.

Indicatie

Deze krachtige breedspectrumantibiotica zijn nuttig voor de behandeling van ernstige systemische infecties, vooral wanneer de precieze aard van de infectie onbekend is. Ze worden vaak gebruikt voor ernstige sepsis (bloedvergiftiging) bij patiënten die een operatie ondergaan hebben. Ook patiënten met een zwak immuunsysteem en dan vooral patiënten die lijden aan leukemie en andere vormen van kanker die chemotherapie krijgen, zijn gebaat met cefalosporines en cefamycines. De arts zet deze medicijnen in voor de behandeling van een longontsteking, meningitis, peritonitis en urineweginfecties.

Interacties

Er zijn relatief weinig interacties met andere medicijnen.

Bijwerkingen

De bijwerkingen van cefalosporines en cefamycines zijn vergelijkbaar met deze van de penicillines, al komen bijwerkingen wel minder vaak voor. Ongeveer 10% van de patiënten is allergisch voor beide groepen medicijnen. De vroege cefalosporinen veroorzaakten proximale tubulusbeschadiging, hoewel de nieuwere derivaten minder nefrotoxische effecten hebben (minder snel de nier schaden).

Monobactams

Aztreonam is het enige lid van deze klasse. Het is een synthetisch bètalactamantibioticum en heeft, in tegenstelling tot de penicillines en cefalosporines, geen andere ring dan het bètalactamantibioticum. Monobactams remmen de bacteriële celwandsynthese. Het is resistent tegen de meeste bètalactamantibioticumasen en veroorzaakt geen bètalactamaseproductie.

Indicatie

Het spectrum van activiteit van Aztreonam is beperkt tot aerobe gramnegatieve bacillen. Met uitzondering van urineweginfecties, dient aztreonam te worden gebruikt in combinatie met metronidazol (voor anaëroben) en een middel werkzaam tegen grampositieve kokken (een penicilline of erytromycine). Het is een nuttig alternatief voor aminoglycosiden in combinatietherapie, grotendeels voor de behandeling van intra-abdominale sepsis.

Bijwerkingen

Een huiduitslag en incidentele abnormale leverfuncties zijn enkele bijwerkingen van monobactams.

Carbapenems

De carbapenems zijn semisynthetische bètalactamantibiotica en omvatten imipenem, meropenem en ertapenem. Ze zijn actief tegen de meeste grampositieve en gramnegatieve alsook anaerobe bacteriële pathogenen (ziekteverwekkers). Ertapenem is, in tegenstelling tot de anderen, niet actief tegen Pseudomonas of Acinetobacter spp. Ze verschillen in hun dosering en frequentie van toediening. Imipenem wordt gedeeltelijk geïnactiveerd in de nieren door enzymatische inactivatie en wordt daarom toegediend in combinatie met cilastatine.

Indicatie

De arts zet carbapenems in voor de behandeling van ernstige ziekenhuisinfecties wanneer vermoedelijk sprake is van meerdere resistente gramnegatieve bacillen of gemengde aërobe en anaerobe infecties. De arts zet deze soort antibiotica weinig in omdat het risico bestaat op antibioticaresistentie (geen werking meer van antibiotica).

Bijwerkingen

De bijwerkingen zijn vergelijkbaar met deze van bètalactamantibioticum-antibiotica. Misselijkheid, braken en diarree (antibiotica geassocieerde diarree) komen voor bij minder dan 5% van de patiënten. Imipenem veroorzaakt soms epileptische aanvallen en mag niet worden gebruikt om meningitis (hersenvliesontsteking met hoofdpijn en een stijve nek) te behandelen; meropenem is wel veilig in deze situatie.

Lees verder

• Antibiotica: Geneesmiddelen tegen een bacteriële infectie
• Antibioticaresistentie: Geen werking meer van antibiotica
• Amoxicilline: Soort antibioticum voor bacteriële infecties