Penicilline: gebruik en bijwerkingen

Penicilline is een antibioticum dat gebruikt wordt bij infecties veroorzaakt door bepaalde bacteriën. Tegenwoordig kan penicilline breed worden ingezet door bepaalde chemische groepen die aan de penicilline-moleculen worden gehecht. Het is belangrijk dat een penicilline-kuur goed wordt ingenomen. Er kunnen bijwerkingen verwacht worden en soms is men allergisch voor penicilline.

Ontstaan van penicilline

Penicilline werd in 1928 ontdekt door een Britse arts. deze arts werkte met voedingsbodems waarop bacteriën van het geslacht stafylokokken. Per toeval bevatte een voedingsbodem de schimmel Penicillium chrysogenum. Het viel de arts op dat alle bacteriën rondom deze schimmel verdwenen waren. Bacteriën groeien sneller dan deze schimmel en een bacterie die resistent is tegen deze schimmel zal de schimmel dan ook snel overwoekeren. Wanneer de schimmel in contact komt met een niet-resistente bacterie dan zal de schimmel de bacterie overgroeien. De bacterie sterft dan af. De schimmel Penicillium chrysogenum maakt weinig penicilline aan: net voldoende om bacteriën van zich af te houden. Door een schimmel te kweken die veel penicilline aanmaakt, kan penicilline verkregen worden ten behoeve van medicijngebruik. Hierdoor wordt de schimmel in een voedingsbodem gezet die warm gehouden wordt en rondgedraaid wordt. De bacterie scheidt penicilline af die geïsoleerd en gekristalliseerd wordt.

Waarvoor wordt dit antibioticum gebruikt?

Een bacterie bevat een bacterieel enzym dat voor de bouw van de celwand zorgt. Penicilline blokkeert het enzym waardoor bacteriën zich niet meer kunnen delen. De celwand valt uit elkaar. Penicilline behoort tot de antibiotica. Er zijn meerdere groepen penicilline:

• amoxicilline: wordt voorgeschreven bij luchtweginfectie, middenoorontsteking, bijholteontsteking, blaasontsteking, huidinfectie, ziekte van lyme, maagzweer, longontsteking, hersenvliesontsteking.
• amoxicilline/clavulaanzuur: wordt voorgeschreven zoals boven, maar zorgt ervoor dat het β-lactamase inactief wordt waardoor de penicilline beter werkt bij bacteriën die niet voldoende reageren op alleen penicilline.
• ampicilline: wordt voorgeschreven zoals bij amoxicilline. Daarnaast wordt het ook voorgeschreven bij ernstige vormen van parodontitis.
• fenoxymethylpenicilline: wordt vooral voorgeschreven bij huidinfectie en luchtweginfectie.
• penicilline-G (benzylpenicilline): vooral gebruikt bij luchtweginfectie, miltvuur, ziekte van Weil , huidinfectie, oorinfectie, hersenvliesontsteking, ziekte van lyme en syfilis.

Er is breedspectrumpenicilline en smalspectrumpenicilline. De laatste werkt tegen een beperkt aantal bacteriën maar geeft minder bijwerkingen. Daarom zal een arts bij voorkeur een smalspectrumpenicilline voorschrijven.

Inname penicilline en bijwerkingen

Penicilline moet volgens voorschrift worden ingenomen. Een kuur van penicilline moet helemaal afgemaakt worden. Wanneer voortijdig gestopt wordt, kunne er nog bacteriën achterblijven die resistent voor een volgende kuur worden. Het wordt dan steeds moeilijker om de ziekte te bestrijden middels penicilline.

Bijwerkingen die kunnen optreden zijn soms diarree, buikkrampen, misselijkheid of braken. Vooral een breedspectrumpenicilline kan dit veroorzaken. Zeer zelden gaat het om ernstige diarree of braken. Binnen enkele uren na de eerste inname van penicilline kan hoofdpijn optreden, eventueel gepaard gaande met koorts, zweten, trillen of spierpijn. Dit komt door afbraakproducten van de gedode bacteriën. De verschijnselen verdwijnen doorgaans weer na één dag. Soms treden er allergische reacties op. Bij te hoge doseringen kan soms nierbeschadiging optreden. Een tekort aan witte bloedlichaampjes komt ook zelden voor maar is wel een ernstige bijwerking zijn.

Allergische reacties

Mensen die allergisch zijn voor penicilline, zijn niet altijd allergisch voor alle soorten penicilline. Soms kan een andere groep penicilline wel verdragen worden. In de meeste gevallen echter bestaat er allergie voor alle groepen penicilline alsmede andere antibiotica. Een allergische reactie ontstaat altijd na het tweede gebruik van penicilline. Vaak uit zich dit in jeuk en huiduitslag. Ook jeukende ogen kunnen ontstaan. In ernstige gevallen ontstaat er benauwdheid, galbulten, zwelling van mond-en keelholte en soms ook bewusteloosheid. In deze gevallen moet direct gestaakt worden met het gebruik van penicilline en de arts gewaarschuwd worden. Zonder behandeling kan dit tot de dood leiden.

Allergie voor penicilline is de meest voorkomende allergie voor medicijnen. Geschat wordt dat dit bij 1 tot 8 procent van de bevolking voorkomt. Wie eerder allergisch was, kan immuun worden voor penicilline. Desensibilisatietherapie bestaat uit het telkens toedienen van kleine hoeveelheden penicilline met als doel de patiënt immuun te maken voor penicilline. In de meeste gevallen reageert het lichaam na twaalf uur weer met een allergische reactie op penicilline. Desensibilisatietherapie maakt het mogelijk om patiënten met een allergie toch penicilline toe te dienen wanneer andere medicijnen onvoldoende werken.