Het verhaal van penicilline

Wie tegenwoordig een bacteriële infectie heeft, hoeft maar naar de dokter te gaan om een antibioticum voorgeschreven te krijgen. Alhoewel er steeds meer resistentie optreedt, kunnen we vrijwel alle bacteriële infecties bestrijden met één van de antibiotica die we tot onze beschikking hebben. Dat was voor de ontdekking van antibiotica wel anders. Tot de eerste helft van de twintigste eeuw overleden er vele mensen aan allerlei infecties. Hier kwam pas verandering in, toen rond de Tweede Wereldoorlog voor het eerste antibiotica werden toegepast. Alexander Fleming was degene die eind jaren twintig van de twintigste eeuw het eerste antibioticum, penicilline ontdekte.

De ontdekking van penicilline

Alexander Fleming ontdekte in 1928 het eerste antibioticum penicilline. Dit was eigenlijk een toevalstreffer. Hij deed onderzoek naar stafylococcen, een bepaalde bacterie en ontdekte dat enkele van zijn voedingsbodems waren besmet met de schimmel Penicillium notatum. Hij merkte op dat rondom deze schimmel alle bacteriën verdwenen waren en concludeerde dat de schimmel hier de oorzaak van was. De schimmel bleek een bacteriedodende stof uit te scheiden. Deze werd door Fleming ‘penicilline’ genoemd.

Pas jaren later werd er iets met de ontdekking van Fleming gedaan. Howard Florey en Ernst Boris Chain isoleerden kleine hoeveelheden penicilline uit schimmels en zuiverden dit. Ze startten met het testen van penicilline op dieren. In 1941 was Albert Alexander, een 43 jarige man, met een ernstige infectie in zijn gezicht, de eerste patiënt die penicilline toegediend kreeg als medicijn door zijn arts Charles Fletcher. Hiervoor was penicilline al als proef toegediend aan een vrouw die op sterven lag, maar deze ontwikkelde ernstige koorts, omdat de stof niet goed was gezuiverd.

Na het krijgen van 800 mg penicilline in de eerste 24 uur ging zijn toestand sterk vooruit. Na ongeveer 5 dagen was de volledige hoeveelheid penicilline die men had geproduceerd op. In eerste instantie werd penicilline nog gezuiverd uit zijn urine, maar uiteindelijk stierf Alexander toch na enkele weken.

Productie van penicilline op grote schaal

Toen de Verenigde Staten betrokken raakten bij de Tweede Wereldoorlog werd veel tijd geïnvesteerd in het vinden van een betere productiemethode. Met succes, want de productie van penicilline kon sterk worden verhoogd. De gewonde soldaten, die in vele gevallen geïnfecteerd raakten met een bacterie. In eerdere oorlogen stierven deze soldaten, maar met de aanwezigheid van penicilline bleven er velen in leven. Florey, Chain en Fleming ontvingen in 1945 de Nobelprijs voor de Geneeskunde. Na de ontdekking van penicilline zijn vele andere antibiotica ontwikkeld.

Resistentie

Echter, het succes van penicilline heeft ook een keerzijde. Alexander Fleming waarschuwde al voor het ontstaan van resistentie, het niet gevoelig zijn van bepaalde bacteriën voor een antibioticum. Doordat bacteriestammen die niet gevoelig zijn voor een bepaald antibioticum blijven leven en dus een voordeel hebben ten opzichte van de bacteriën die wel gevoelig zijn, ontstaat er altijd resistentie. Het eerste geval van resistentie tegen penicilline werd gerapporteerd in 1967. Tegenwoordig rukken de bacteriën die ongevoelig zijn voor bepaalde antibiotica, zoals penicilline steeds meer op en wordt resistentie een steeds serieuzer probleem.