Actinomycose: Bacteriële infectie met zwelling en ettering

Actinomycose is een zeldzame chronische infectie die vaak het gezicht en de hals aantast, en soms ook de longen, de darmen, het bekken en andere lichaamsgebieden. Bacteriën veroorzaken deze aandoening. De symptomen variëren afhankelijk van de getroffen plaats, maar meestal gaan algemene symptomen gepaard met lokale zwelling, ettering en abcesvorming. De behandeling van actinomycose verloopt via antibiotica. De meeste patiënten hebben een uitstekende prognose, maar wanneer geen of een laattijdige behandeling plaatsvindt, kunnen ernstige complicaties of de dood optreden.

• Synoniemen actinomycose
• Epidemiologie aandoening
• Oorzaken: Bacteriële infectie
• Risicofactoren: Trauma, chirurgie of infectie
• Symptomen: Lokale zwelling en ettering
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling via antibiotica
• Prognose ziekte is uitstekend
• Complicaties
• Preventie via goede mondhygiëne

Synoniemen actinomycose

De synoniemen voor actinomycose zijn:

• actinomycosis
• straalschimmelziekte

Epidemiologie aandoening

Actinomycose komt wereldwijd voor, met een hogere prevalentie in gebieden met een lage sociaaleconomische status en een slechte mondhygiëne. Actinomycose heeft geen raciale voorkeur. Mannen zijn drie keer vaker dan vrouwen getroffen. Actinomycose kan patiënten van alle leeftijden treffen, maar de meeste diagnoses worden gesteld bij jongvolwassenen en patiënten van middelbare leeftijd (20-50 jaar oud).

Oorzaken: Bacteriële infectie

Actinomycose is meestal het gevolg van een infectie door de anaërobe (geen lucht nodig hebbende) grampositieve bacterie “Actinomyces israelii”. Dit is een veelvoorkomend organisme dat zich normaal gezien vooral in de neus en keel bevindt. Ook bevinden de bacteriën zich in het maagdarmkanaal en het stelsel van de urinewegen en geslachtsorganen. Normaal gesproken veroorzaken deze bacteriën geen ziekte. Deze “goede” bacteriën zijn in medische termen bekend als “commensalen”. De infectie is niet besmettelijk.

Risicofactoren: Trauma, chirurgie of infectie

De symptomen van de infectieziekte treden op wanneer de bacteriën in de weefsels van het gezicht terechtkomen als gevolg van een trauma, chirurgie of een infectie. Vaak vormt een abces of kaakchirurgie een uitlokkende factor. Deze infectieziekte gaat bovendien vaker gepaard met roken, alcoholmisbruik, diabetes mellitus (suikerziekte) en een slechte mondhygiëne. De infectie komt ook soms tot stand in het bekken bij sommige vrouwen die een spiraaltje hebben gekregen om een zwangerschap te voorkomen. Patiënten met chronische longaandoeningen, zoals emfyseem (longaandoening met kortademigheid en hoesten), chronische bronchitis (ontsteking van de luchtpijpvertakkingen) en bronchiëctasieën (verwijde en geïrriteerde luchtwegen), en patiënten met longcomplicaties na tuberculose (bacteriële infectie met longproblemen), lijden sneller aan de longgerelateerde vorm van actinomycose.

Symptomen: Lokale zwelling en ettering

Algemene symptomen die gepaard gaan met actinomycose zijn gewichtsverlies, koorts en milde of geen pijn. Vooral de hals en het gezicht zijn getroffen. De infectie komt echter ook voor in de longen (pulmonale actinomycose), de buik (het abdomen), het bekken of in andere lichaamsgebieden.

Bekken

Actinomycose in het bekken komt alleen voor bij vrouwen en vertegenwoordigt naar schatting 10% van alle gevallen van actinomycose. Pijn in de onderbuik, een onregelmatige of abnormale vaginale bloeding of vaginale afscheiding, een verlies van eetlust, vermoeidheid, lichte koorts en een voelbare massa of een voelbaar knobbeltje in het bekken zijn enkele symptomen van actinomycose in het bekken.

Darmen

Af en toe is de blindedarm (caecum) getroffen door de bacteriën; dit is het begin van de dikke darm. Kenmerkend is een harde massa die zich rechts in de fossa iliaca bevindt. De buik is onderverdeeld in negen vlakken. Het vlak rechtsonder is de rechter fossa iliaca (tot het darmbeen behorende holte). Lichte koorts, gewichtsverlies, vermoeidheid, een verandering in het ontlastingspatroon (constipatie of diarree), buikpijn, misselijkheid en braken zijn nog andere tekenen. Meestal is dit het gevolg van darmchirurgie of het opeten van vreemde objecten. De differentiële diagnose hiervan omvat darmkanker, tuberculose, de ziekte van Crohn (aandoening met buikpijn, diarree en gewichtsverlies) en een amoeboom.

Hals en gezicht

Cervicofaciale actinomycose is de medische term voor symptomen van de bacteriële infectie die verschijnen aan de hals en het gezicht. Dit is de meest voorkomende vorm (50-70%) omdat de neus en keel de normale locaties zijn van de bacteriën. Meestal ontwikkelt de patiënt deze infectievorm na een tandheelkundige infectie of extractie (verwijdering van een tand). Deze langzaam progressieve infectie gaat gepaard met weinig pijn en resulteert in een tongzwelling (macroglossie) en een verharding en zwelling van het onderste deel van de onderkaak. Hierop ontstaan harde, rode tot paarse etterende, niet-genezende bultjes die langzaam in aantal en grootte toenemen. Bij de bacteriële infectie ontwikkelt zich een vorm van stomatitis (ontsteking van slijmvlies in en rond de mond).

Longen

Bij ongeveer 15-20% van de gevallen is sprake van “thoracale actinomycose”. Hierbij ademt de patiënt de bacteriën in, meestal in een vooraf beschadigde long. Het klinisch beeld is niet specifiek en wordt vaak verward met longkanker of tuberculose. Symptomen zoals koorts, malaise, gewichtsverlies, vermoeidheid, een verlies van eetlust, kortademigheid, pijn op de borst en het ophoesten van bloed zijn aanwezig. Een empyeem komt voor bij 25% van de patiënten.

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk en diagnostisch onderzoek

De arts voert een lichamelijk onderzoek uit en noteert de aanwezige symptomen bij actinomycose. De diagnose van de infectieziekte wordt gesteld op basis van microscopisch onderzoek en cultuur van het organisme.

Differentiële diagnose

Volgende differentiële diagnoses voor actinomycose zijn bekend; deze aandoeningen moeten door de arts eerst worden uitgesloten omdat het klinisch beeld gelijkaardig is:

• appendicitis (ontsteking van het aanhangsel van de blindedarm)
• aspiratiepneumonie (longontsteking door het inademen van vreemde stoffen) en een longontsteking (ontsteking van de onderste luchtwegen)
• baarmoederkanker (abnormale vaginale bloedingen)
• blastomycose (schimmelinfectie met symptomen aan de huid en longen)
• darmkanker
• de ziekte van Crohn
• diverticulitis
• bacteriële longontsteking
• buikabces
• een fungale longontsteking
• hersenenabces
• een leverabces
• longabces
• een niet-kleincellig longcarcinoom
• non-Hodgkin lymfoom (kanker in lymfocyten van het immuunsysteem)
• tandabces
• kleincellige longkanker
• kwaadaardige gezwellen van de dunne darm
• nocardiose (symptomen aan longen, hersenen en huid)
• salpingitis (eileiderontsteking: ontsteking van het slijmvlies van de eileiders of salpinges)
• tuberculose
• tumoren op de eierstokken en eileiders (adnexale tumoren)

Behandeling via antibiotica

De behandeling van actinomycose verloopt via antibiotica die de patiënt gedurende enkele maanden tot een jaar moet nemen. Meestal volgt eerst een intraveneuze (via een ader) antibioticakuur van vier tot zes weken, gevolgd door een orale (via de mond) antibioticakuur. Soms is een chirurgische drainage (pus afvoeren) van het abces of een verwijdering van het getroffen gebied (letsel) nodig. Bij een succesvolle chirurgische behandeling kan de antibioticakuur ingekort worden tot drie maanden. Als de patiënt een spiraaltje heeft, moet de arts dit verwijderen.

Prognose ziekte is uitstekend

Patiënten die een antibiotische behandeling ondergaan, herstellen volledig van actinomycose. Onbehandeld kan de ziekte mogelijk leiden tot de dood. Het sterftecijfer varieert van 0% tot 28% afhankelijk van de plaats van de infectie, het tijdstip van diagnose en het moment waarop een passende behandeling begint. Soms zaait de infectie uit naar de hersenen, wat gepaard gaat met het hoogste sterftecijfer.

Complicaties

In zeldzame gevallen ontwikkelt de patiënt de volgende aandoeningen als gevolg van actinomycose:

• een hersenabces, chronische meningitis (hersenvliesontsteking met hoofdpijn, koorts en een stijve nek), craniale en spinale infecties van de durale ruimten
• een leverabces
• endocarditis (ontsteking van de binnenkant van het hart)
• osteomyelitis (ontsteking van het beenmerg) van de onderkaak, de ribben en de wervels
• verspreide actinomycose

Preventie via goede mondhygiëne

Een goede mondhygiëne en regelmatige tandartsbezoeken helpen bij het voorkomen van bepaalde vormen van actinomycose.

Lees verder

• Pulmonale actinomycose: Bacteriële infectie aan de longen