Pulmonale actinomycose: Bacteriële infectie aan de longen

Pulmonale actinomycose is een zeldzame, chronische en langzaam progressieve bacteriële infectie aan de longen, veroorzaakt door onder andere een slechte mondhygiëne. De bacteriën die zich normaal gezien in de mond en het maag-darmkanaal bevinden en daar ongevaarlijk zijn, verspreiden zich bij de ziekte naar de longen. De symptomen die de patiënt vertoont bij deze bacteriële infectie zijn vrij algemeen, zoals onder andere koorts, vermoeidheid en pijn op de borst. Ook bij radiologisch onderzoek zijn de resultaten niet-specifiek. De diagnose is daarom uiterst lastig te stellen, waardoor de patiënt soms eerst onnodige behandelingen krijgt. Deze infectie valt goed te genezen, al is een lange behandelingsduur vereist. De eerste gepubliceerde klinische beschrijving van de menselijke vorm van de longziekte verscheen in 1857.

• Synoniemen van pulmonale actinomycose
• Epidemiologie bacteriële longinfectie
• Mechanisme
• Oorzaken: Bacteriële infectie aan de longen
• Risicofactoren
• Risicogroepen
• Symptomen: Longen zijn aangetast door bacteriën
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling met antibiotica of chirurgie
• Prognose longinfectie
• Complicaties aandoening
• Preventie van pulmonale actinomycose

Synoniemen van pulmonale actinomycose

Pulmonale actinomycose is eveneens gekend onder deze synoniemen:

• Actinomycose – pulmonaal
• Pulmonale actinomycosis

Epidemiologie bacteriële longinfectie

De infectie komt wereldwijd voor. Mogelijk is de incidentie van de bacteriële infectie hoger in ontwikkelingslanden daar de mondhygiëne daar vaak minder goed is, maar exacte informatie hierover is niet beschreven in de literatuur. De ziekte is zeldzaam, maar exacte cijfers zijn niet gevonden in de geraadpleegde bronnen. De infectie presenteert zich voorts mogelijk op alle leeftijden, maar de meeste patiënten zijn tussen de dertig en zestig jaar oud. De infectie is zeer ongebruikelijk bij kinderen. Tot slot zijn mannen vaker dan vrouwen getroffen door de infectie.

Mechanisme

De ziekte ontstaat wanneer Actinomyces-bacteriën de normale barrières van het lichaam binnendringen, vaak na een lokale infectie in de mond of keel. Zodra de bacteriën de longen bereiken, kunnen ze ontstekingen en etterige abcessen veroorzaken. De bacteriën dringen het longweefsel binnen door beschadiging van de slijmvliezen of als gevolg van een verzwakt immuunsysteem. Bij pulmonale actinomycose worden de bacteriën vaak in een streng van draadvormige bacteriën gevonden, wat de ziekte zijn naam geeft.

Invasie van het longweefsel

Wanneer de Actinomyces-bacteriën in het longweefsel terechtkomen, beginnen ze zich te vermenigvuldigen en veroorzaken ze ontstekingen. Dit leidt tot het ontstaan van abcessen, die gevuld kunnen zijn met etter. Deze abcessen kunnen zich uitbreiden en het omliggende longweefsel beschadigen, wat resulteert in ademhalingsproblemen en pijn op de borst.

Immuunrespons en ontsteking

De immuunrespons op de infectie zorgt voor ontsteking van het aangetaste weefsel. Dit kan resulteren in de vorming van granulomen, wat karakteristieke laesies zijn die vaak worden gezien bij pulmonale actinomycose. Bij chronische gevallen kunnen deze laesies in de longen blijven bestaan, waardoor het herstel bemoeilijkt wordt.

Oorzaken: Bacteriële infectie aan de longen

Bepaalde bacteriën die zich normaal in de mond, het maag-darmkanaal (spijsverteringsstelsel) en vrouwelijke genitaliën bevinden, veroorzaken pulmonale actinomycose, een vorm van actinomycose. Actinomyces spp zijn commensalen die normaal gezien geen schade veroorzaken. Echter, door een slechte mondhygiëne, een tandtrauma en een tandabces verhoogt het risico op bacteriële infecties aan het gezicht, de kaak en de longen. Alcoholmisbruik, met littekens op de longen (bronchiëctasieën) en emfyseem zijn tevens geassocieerd met longinfecties veroorzaakt door actinomycose. Een hiatus hernia (maagbreuk: deel van de maag glijdt door opening in het middenrif naar de holte van de borstkas waardoor zure maaginhoud naar de slokdarm terugvloeit) is mogelijk ook een risicofactor voor pulmonale actinomycose.

Risicofactoren

Er zijn verschillende risicofactoren die het ontstaan van pulmonale actinomycose kunnen bevorderen. Deze risicofactoren zijn vaak gerelateerd aan een verzwakt immuunsysteem of lokale infecties die het makkelijker maken voor de Actinomyces-bacteriën om de longen te bereiken.

Chronische infecties van de mond of keel

Een van de belangrijkste risicofactoren voor pulmonale actinomycose is een chronische infectie in de mond of keel. Actinomyces-bacteriën komen vaak voor in de mond, en slechte mondhygiëne of tandinfecties kunnen leiden tot een verhoogd risico op pulmonale actinomycose.

Verzwakt immuunsysteem

Patiënten met een verzwakt immuunsysteem, zoals mensen met HIV/AIDS, diabetes, of die immunosuppressieve therapieën ondergaan, lopen een hoger risico op het ontwikkelen van pulmonale actinomycose. Het verminderde vermogen van het immuunsysteem om infecties te bestrijden vergroot de kans dat de bacteriën zich in de longen kunnen vestigen.

Longziekten of longoperaties

Patiënten die al lijden aan longziekten zoals longemfyseem of die een operatie aan de longen hebben ondergaan, kunnen een verhoogd risico hebben op het ontwikkelen van pulmonale actinomycose. Beschadigd longweefsel biedt een gemakkelijke toegangspoort voor bacteriën om de longen binnen te dringen.

Risicogroepen

Er zijn specifieke patiëntengroepen die bijzonder vatbaar zijn voor pulmonale actinomycose. Dit zijn vaak patiënten met onderliggende aandoeningen of risicofactoren die hun vermogen om infecties te bestrijden, verminderen.

Patiënten met een verzwakt immuunsysteem

Zoals eerder vermeld, lopen patiënten met een verzwakt immuunsysteem het meeste risico. Dit kan door aandoeningen zoals HIV/AIDS, langdurige corticosteroïdenbehandeling of andere immuunsuppressieve therapieën. Hun verminderde afweer maakt het moeilijker om bacteriën die via de mondholte binnendringen, te bestrijden.

Patiënten met een geschiedenis van mond- of keelchirurgie

Patiënten die eerder chirurgische ingrepen in de mond of keel hebben ondergaan, kunnen ook meer vatbaar zijn voor pulmonale actinomycose. Chirurgie kan leiden tot een verhoogd risico op infecties, waardoor de kans groter is dat de Actinomyces-bacteriën de longen bereiken.

Patiënten met longziekten

Patiënten die lijden aan chronische longziekten zoals COPD (chronische obstructieve longziekte) of longemfyseem hebben vaak beschadigd longweefsel, wat hen kwetsbaar maakt voor infecties zoals pulmonale actinomycose.

Symptomen: Longen zijn aangetast door bacteriën

Bij een patiënt die deze infectie oploopt, komen de symptomen langzaam tot stand. Daarom duurt het ook lang voordat een arts in staat is de diagnose te stellen. Symptomen omvatten verlies van eetlust, gewichtsverlies, een droge hoest (al dan niet met bloed), hoesten met sputum (slijm), koorts, kortademigheid, nachtelijk zweten, pijn op de borst bij het diep inademen en vermoeidheid.

Alarmsymptomen

De symptomen van pulmonale actinomycose kunnen variëren afhankelijk van de ernst van de infectie en hoe ver de ziekte gevorderd is. Bij sommige patiënten kunnen de symptomen zich langzaam ontwikkelen, wat de diagnose bemoeilijkt. Er zijn echter enkele alarmsymptomen die moeten worden opgemerkt.

Chronische hoest

Een van de meest voorkomende symptomen van pulmonale actinomycose is een langdurige hoest die niet verbetert met standaardbehandeling. Dit komt doordat de bacteriën een chronische ontsteking in de longen veroorzaken die moeilijk te behandelen is.

Pijn op de borst

Patiënten met pulmonale actinomycose kunnen pijn of een zwaar gevoel op de borst ervaren, wat het gevolg is van ontstekingen en abcessen in de longen. Deze pijn kan verergeren bij hoesten of diep ademhalen.

Gewichtsverlies en koorts

Net als bij veel infecties kunnen patiënten met pulmonale actinomycose koorts en onverklaarbaar gewichtsverlies ervaren. Dit is vaak een teken dat het immuunsysteem probeert de infectie te bestrijden, maar dat de infectie zich niet goed laat controleren.

Bloed in het sputum

In ernstige gevallen kan het sputum dat een patiënt ophoest, bloed bevatten. Dit kan wijzen op de aanwezigheid van abcessen in de longen die bloedvaten hebben aangetast.

Diagnose en onderzoeken

Diagnostisch onderzoek

De patiënt krijgt een uitgebreid lichamelijk onderzoek bij de arts. Diagnostische onderzoeken omvatten een bronchoscopie met biopsie, een CT-scan van de borstkas, een longbiopsie, een radiografisch onderzoek van de borstkas (thoraxfoto), een sputumkweek; een thoracentese met biopsie, een uitstrijkje van het sputum, een volledig bloedonderzoek; een weefsel- en sputumgramkleuring en een weefsel- en vochtanalyse van de longen.

Differentiële diagnose

De differentiële diagnoses omvatten tuberculose, een longabces of longkanker.

Behandeling met antibiotica of chirurgie

De patiënt krijgt het antibioticum penicilline voorgeschreven. Dit krijgt hij gedurende vier tot zes weken intraveneus toegediend. Daarna volgt een orale inname van de penicilline. De behandeltijd van sommige patiënten loopt op tot achttien maanden. Soms is chirurgie vereist om vocht uit de longen af te voeren en de infectie te behandelen. Chirurgie valt veelal te voorkomen door een snelle diagnose en behandeling die de arts hierna inzet.

Prognose longinfectie

De prognose van patiënten die deze bacteriële infectie oplopen is zeer goed tot uitstekend. De ziekte kent een zeer lage mortaliteit. Wel ondergaat de patiënt soms onnodige operaties of onderzoeken voor een in wezen goedaardige en te genezen aandoening. Zo zijn een thoracotomie (chirurgische insnijding van de borstkas) en longresectie reeds gerapporteerd.

Complicaties aandoening

Mogelijke complicaties van pulmonale actinomycose omvatten onder andere een abces in de hersenen, een hersenvliesontsteking, een vernietiging van delen van de longen, emfyseem en osteomyelitis (een botinfectie). Deze komen voornamelijk voor wanneer de arts de diagnose niet tijdig stelt.

Preventie van pulmonale actinomycose

De preventie van pulmonale actinomycose richt zich voornamelijk op het verbeteren van de mondhygiëne en het voorkomen van tand- en kaakinfecties. Regelmatige tandartsbezoeken en een goede mondhygiëne kunnen helpen om de kans op de infectie te verkleinen. Bij mensen met risicofactoren zoals alcoholmisbruik of een aandoening die de longen beïnvloedt, is extra waakzaamheid en medisch toezicht aan te raden om de ontwikkeling van de ziekte te voorkomen.