Middenrifaandoeningen: Problemen met middenrif (diafragma)

Het middenrif (diafragma) bevindt zich tussen de borstkas (thorax) en de buik (abdomen). Deze spier helpt een persoon bij de ademhaling. Wanneer een persoon inademt, verlaagt het de druk in de longen en wordt de ribbenkast groter. Het diafragma is onderhevig aan aandoeningen en afwijkingen, die in veel verschillende vormen voorkomen en voortvloeien uit een letsel of ziekte. De ernst en klinische presentatie zijn echter zeer variabel, aangezien sommige patiënten geen symptomen ervaren bij een middenrifaandoening, terwijl anderen kampen met ernstige ademhalingsproblemen.

• Oorzaken van problemen met het middenrif
• Eventratio diaphragmatica
• Hikken
• Middenrifbreuk
• Middenrifvermoeidheid
• Middenrifverlamming
• Symptomen van middenrifaandoeningen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van middenrifaandoeningen
• Preventie van middenrifaandoeningen

Oorzaken van problemen met het middenrif

Eventratio diaphragmatica

Eventratio diaphragmatica is een aangeboren aandoening (altijd linkszijdig) waarbij de spier wordt vervangen door fibreus weefsel (bindweefselachtig weefsel). Deze middenrifafwijking presenteert zich als een duidelijke verhoging van het linkergedeelte van het middenrif. Dit gaat soms gepaard met gastro-intestinale symptomen (maag- en darmklachten).

Hikken

De hik is te wijten aan onvrijwillige middenrifcontracties (samentrekkingen van het middenrif) bij het sluiten van de glottis (stemspleet). Af en toe presenteren patiënten zich met een aanhoudende hik. Dit is mogelijk het gevolg van middenrifirritatie, bijvoorbeeld door een subfrenisch abces (plaatselijke buikvliesontsteking door abcesvorming onder het middenrif). Ook een metabole oorzaak is bekend voor het aanhoudend hikken, zoals bijvoorbeeld uremie (ophoping van ureum in het bloed door nierfalen). De arts zet een medicamenteuze behandeling in voor een aanhoudende hik en behandelt eveneens de onderliggende oorzaak van het langdurig hikken, indien bekend.

Middenrifbreuk

Af en toe komt een baby ter wereld met een middenrifbreuk. Hierbij ontstaat een uitstulping van buikingewanden door spleten in het middenrif. Dit gebeurt op de plek waar de slokdarm het middenrif doorboort. Een deel van de buikorganen drukt mogelijk op de longen, waardoor ademhalingsproblemen ontstaan bij de patiënt. De arts moet deze aandoening direct behandelen via een operatie.

Middenrifvermoeidheid

Het middenrif kan vermoeid raken als de kracht van de samentrekking tijdens het inademen meer dan 40% bedraagt van de kracht die het kan ontwikkelen in een maximale statische inspanning. Wanneer dit acuut gebeurt bij patiënten met een verergering van de symptomen van COPD (chronisch obstructief longlijden), mucoviscidose (taaislijmziekte met verstopping van organen) of bij quadriplegie (verlamming van de vier ledematen), is een positieve druk ventilatie vereist. Bij verdere revalidatie moet de patiënt oefeningen uitvoeren om de sterkte en het uithoudingsvermogen van het middenrif te vergroten. Dit doet hij door gedurende dertig minuten per dag tegen een weerstand te ademen.

Middenrifverlamming

Unilaterale (eenzijdige) middenrifverlamming
Een eenzijdige (unilaterale) middenrifverlamming is een aandoening die normaalgesproken geen symptomen veroorzaakt. Het aangetaste middenrif is meestal verhoogd en beweegt bij de inademing. De arts kan een eenzijdige middenrifverlamming vaststellen wanneer de arts bij een inademing het verlamde middenrif omhoog ziet gaan, waarbij het niet-getroffen middenrif omlaaggaat. Oorzaken zijn onder meer:

• chirurgie, bijvoorbeeld na een hartoperatie
• een carcinoom van de bronchiën met betrokkenheid van de nervus phrenicus (middenrifzenuw)
• infecties zoals tuberculose (bacteriële infectie met longproblemen), syfilis, of een longontsteking
• trauma van de cervicale wervelkolom (nek), trauma door een geboortebeschadiging, ...
• neurologische aandoeningen zoals poliomyelitis, herpes zoster

Bilaterale middenrifzwakte of middenrifverlamming
Bij een middenrifverlamming ontstaat een verlies van de spierkracht van het diafragma, hetgeen resulteert uit zwakte van de spier zelf of schade aan de zenuwvoorziening. Oorzaken zijn:

• amyloïdose (afzettingen van amyloïde in weefsels en organen)
• bacteriële infecties zoals de ziekte van Lyme (aandoening veroorzaakt door een tekenbeet)
• een motorneuronziekte (progressieve verzwakking van de spieren)
• het Guillain-Barré syndroom (zwakte en pijn door zenuwschade)
• multiple sclerose (chronische auto-immuunaandoening)
• quadriplegie na een trauma
• sarcoïdose (ziekte met symptomen aan ogen, huid, longen en zenuwstelsel)
• virale infecties zoals hiv, het West Nijl-virus en poliomyelitis
• zeldzame spierziekten

In bijna 20% van de gevallen is de arts niet in staat om een duidelijke oorzaak te identificeren na een uitgebreid onderzoek. De middenrifzwakte is dan ‘idiopathisch’.

Bij deze aandoening daalt het ademvolume en stijgt de ademhalingsfrequentie. De vitale capaciteit (totale hoeveelheid lucht die een persoon na maximale inademing kan uitademen) is aanzienlijk lager tijdens het liggen. De inademing veroorzaakt een inwaartse beweging van de buikwand die het duidelijkst zichtbaar is in de rugligging. Bilaterale middenrifzwakte of een bilaterale middenrifverlamming veroorzaakt kortademigheid in een liggende positie. Dit is een oorzaak van slaapapneu, wat leidt tot hoofdpijn overdag en slaperigheid. De behandeling gebeurt ofwel met nachtelijke beademing of een diafragma pacing, waarbij het middenrif gestimuleerd wordt om adem te halen met een soort pacemaker.

Symptomen van middenrifaandoeningen

De symptomen van een aandoening of afwijking aan het middenrif zijn afhankelijk van de stoornis, maar kunnen bestaan uit:

• hypoxemie (gebrek aan zuurstof in het bloed)
• middenrifpijn
• ongemak of moeite met ademhalen
• pijn in de borst, schouder of buikstreek
• verlamming, in zeldzame gevallen
• verminderde ademgeluiden

Diagnose en onderzoeken

De arts neemt eerst de geschiedenis van de patiënt af en voert een lichamelijk onderzoek uit. Luisteren naar de hart- en ademhalingsgeluiden (auscultatie) van een patiënt levert vaak veel informatie op.

De arts bestelt meestal één of meer beeldvormende en andere onderzoeken om de oorzaak van de middenrifproblemen op te sporen:

• een arteriële bloedgastest
• een CT-scan van de borstkas
• een echografie van de borstkas
• een elektromyografie (meting van de elektrische spieractiviteit) van het middenrif
• een fluoroscopie (onderzoek van bewegende lichaamsstructuren)
• een longfunctietest
• een röntgenfoto van de borstkas (thoraxfoto)
• een zenuwgeleidingsonderzoek

Behandeling van middenrifaandoeningen

Voor sommige middenrifaandoeningen zet de arts medicatie in. Een ondersteunende behandeling voor het diafragma is ook nuttig, zoals middenrifstimulatie (met een soort pacemaker) om de ademhaling te geleiden. In een aantal gevallen is chirurgie vereist om een deel van het diafragma of abnormaal weefsel te verwijderen of om een spier te herstellen.

Preventie van middenrifaandoeningen

Er zijn enkele stappen die men kan nemen om middenrifaandoeningen te voorkomen:

• Het behouden van een gezonde levensstijl, inclusief regelmatige lichaamsbeweging en een evenwichtig dieet.
• Het vermijden van risicovolle activiteiten die kunnen leiden tot trauma aan de borstkas of buik.
• Het naleven van veiligheidsvoorschriften op de werkplek om blootstelling aan schadelijke stoffen te minimaliseren.
• Regelmatige medische controles om eventuele problemen vroegtijdig op te sporen en te behandelen.
• Het dragen van beschermende uitrusting indien men in een risicovolle omgeving werkt.