Bacteriële longontsteking (pneumonie): Oorzaken en symptomen

Een bacteriële longontsteking (pneumonie) is het gevolg van een infectie van de longen door bacteriën. De ontsteking van de longen doet zich voor als een primair ziekteproces of als de laatste, dodelijke aandoening bij een patiënt die al verzwakt is. Het meest voorkomende symptoom van bacteriële pneumonie is een hoest waarbij de patiënt slijm ophoest (natte hoest). Ook andere tekenen komen mogelijk tot uiting, zoals vermoeidheid, koorts en rillingen. De behandeling van deze longaandoening bestaat uit antibiotica en ondersteunende zorgen. Het is belangrijk om snel een behandeling te zoeken bij tekenen van een longontsteking veroorzaakt door bacteriën omdat anders het risico op complicaties zoals ademhalingsfalen verhoogt. Tot slot zijn enkele adviezen bekend om de longen en het immuunsysteem gezond te houden zodat een bacteriële pneumonie minder snel tot stand komt.

• Oorzaken van bacteriële pneumonie
• Soorten bacteriën
• Types longontsteking
• Risicofactoren
• Aandoeningen
• Omgevingsfactoren
• Symptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van bacteriële pneumonie
• Zelfzorg
• Professionele medische behandeling
• Prognose
• Complicaties van ontsteking van de longen
• Preventie van bacteriële longontsteking

Oorzaken van bacteriële pneumonie

In de lobben van elke long bevinden zich kleine luchtzakjes (alveoli). Deze zijn nodig voor de gasuitwisseling van het lichaam, terwijl ze zuurstof inademen en kooldioxide uitademen. Bij patiënten met een bacteriële longontsteking zijn deze luchtzakjes ontstoken. Hierdoor kunnen ze zich vullen met vloeistof in plaats van lucht. De patiënt krijgt hierdoor ademhalingsproblemen. Af en toe krijgen de longen en de rest van het lichaam niet genoeg zuurstof.

Soorten bacteriën

Veel verschillende soorten bacteriën veroorzaken mogelijk een bacteriële longontsteking zoals:

• Acinetobacter baumannii
• Actinomyces israelii
• Bacillus anthracis
• Bacteroides
• Bordetella pertussis
• Chlamydophila-soorten (C psittaci, C pneumoniae)
• Coxiella burnetii
• Enterococcus (E faecalis, E faecium)
• Escherichia coli
• Francisella tularensis
• Fusobacterium
• Haemophilus influenzae
• Klebsiella pneumoniae
• Legionella-soorten
• Moraxella catarrhalis
• Mycoplasma-soorten
• Neisseriameningitidis
• Nocardia asteroides
• Peptostreptococcus
• Prevotella
• Pseudomonas aeruginosa
• Staphylococcus aureus
• Streptococcus pneumoniae (meest voorkomend) (pneumokokkenpneumonie)
• Streptococcus pyogenes
• Yersinia pestis

Types longontsteking

Patiënten worden blootgesteld aan ziektekiemen in een dokters- of ziekenhuisomgeving (ziekenhuisinfectie / nosocomiale infectie), of anders worden ze aan de bacteriën blootgesteld buiten deze omgeving. De verspreiding van de infectie gebeurt dan door het inademen van ademhalingsdruppeltjes (niezen of hoesten), of door huid-op-huid contact.

Risicofactoren

Aandoeningen

Enkele aandoeningen en medische problemen verhogen de kans op een longontsteking veroorzaakt door bacteriën:

• astma (chronische ontsteking van luchtwegen in de longen)
• diabetes mellitus (suikerziekte)
• een andere aandoening die de afweer van het lichaam verzwakt
• een chronische longaandoening zoals emfyseem (longziekte met kortademigheid en hoesten), COPD of chronische bronchitis (ontsteking van luchtpijpvertakkingen)
• een hartaandoening
• een recente virale luchtweginfectie, zoals de griep
• een verzwakt immuunsysteem: een orgaantransplantatie hebben gehad, patiënten met hiv, kanker (zoals bijvoorbeeld leukemie of een lymfoom) of een ernstige nierziekte, een kankerbehandeling ondergaan hebben
• een virale longontsteking
• een ziekenhuisopname (ziekenhuisinfectie)
• herstellen van een operatie
• ondervoeding, vitamine- en mineralentekorten
• slikproblemen door neurologische ziekten zoals dementie of een beroerte

Omgevingsfactoren

Volgende omgevingsfactoren zijn bekend voor een bacteriële longontsteking:

• 65 jaar of ouder zijn
• overmatig alcohol drinken
• roken
• seizoen: Bacteriële longontstekingen komen vaker tot stand in de wintermaanden
• wonen of werken in een ziekenhuis of verpleeginstelling
• werken in een vervuilde omgeving

Symptomen

Een patiënt met een bacteriële longontsteking kampt vaak met een natte hoest (productieve hoest) met sputum (slijm). De kleur van het slijm is variabel (geel, groen of bloederig) en geeft een mogelijke indicatie over het organisme dat de longontsteking veroorzaakt. De milde tot ernstige symptomen zijn vergelijkbaar bij kinderen en volwassenen. Baby’s en peuters gaan meer huilen, hebben minder energie en hebben een bleke huidskleur.

Andere symptomen omvatten

• centrale cyanose (blauwzucht: blauwe lippen en vingernagels)
• duizeligheid (vooral bij ouderen)
• een veranderde mentale toestand / verwardheid (vooral bij ouderen)
• een verlies van eetlust
• een verminderde intensiteit van ademhaling
• een versnelde ademhaling (> 18 ademhalingen/min)
• een versnelde hartslag (> 100 spm) of een vertraagde hartslag (<60 spm)
• een vochtige, bleke huid
• gestoorde ademgeluiden, zoals reutels, krakende geluiden, wheezing, …
• gezwollen lymfeklieren
• het gebruik van bijkomende ademhalingsspieren
• hoofdpijn
• hyperthermie (koorts, meestal> 38 °C) of hypothermie (<35 °C)
• kortademigheid (vooral bij het bewegen)
• rillingen en bevingen
• scherpe of stekende pijn op de borst, vooral als bij het hoesten of diep ademhalen (ademhalingspijn)
• spierpijn
• vermoeidheid
• zweten

Diagnose en onderzoeken

Vraaggesprek en lichamelijk onderzoek
De arts stelt vragen over de symptomen, de algemene gezondheid en de medische geschiedenis. Vervolgens is een lichamelijk onderzoek nodig waarbij hij een auscultatie uitvoert. Hij luistert met andere woorden met zijn stethoscoop naar de longgeluiden. Deze geluiden onthullen de aanwezigheid van vloeistof in de longen.

Diagnostisch onderzoek
Mogelijk is de arts niet zeker van de diagnose en zijn verdere onderzoeken nodig zoals:

• een bronchoalveolaire lavage (voor vloeistofanalyse en kweken)
• een bronchoscopie (inwendig kijkonderzoek van de luchtpijpvertakkingen)
• een CT-scan van de borstkas
• een echografie van de borstkas
• een grondig bloedonderzoek
• een pulsoximetrie (zuurstofniveau in het bloed meten)
• een röntgenfoto van de borstkas
• een sputumonderzoek
• een thoracentese (overtollig vocht in pleuraholte verwijderen)
• een urineonderzoek

Differentiële diagnose
De tekenen van een bacteriële longaandoening doen denken aan de symptomen van een virale longontsteking (en een longontsteking veroorzaakt door schimmels of parasieten). Bacteriële longontstekingen zijn echter doorgaans ernstiger en de symptomen treden ook acuter op ten opzichte van virale longontstekingen. Verder komt een sputumproductie ook vaker tot uiting bij patiënten met een bacteriële longontsteking. Het is echter belangrijk voor de arts om zeker te zijn van de oorzaak om een juiste behandeling te kunnen opstarten.

Behandeling van bacteriële pneumonie

Bacteriële pneumonie behoeft een medische behandeling die de patiënt snel opstarten om het risico op complicaties te verminderen. Enkele zelfzorgmaatregelen zijn echter eveneens belangrijk.

Zelfzorg

Een patiënt met een longontsteking veroorzaakt door bacteriën houdt best rekening met volgende adviezen:

• een luchtbevochtiger gebruiken of een warm bad nemen
• niet roken
• thuisblijven totdat de koorts en het hoesten zijn verdwenen
• veel rust krijgen.
• veel water drinken (dit maakt de sputum in de longen los zodat een patiënt dit kan ophoesten)

Professionele medische behandeling

De behandeling van bacteriële pneumonie bestaat uit een antibioticabehandeling die een patiënt volledig moet afmaken. Dit is belangrijk omdat de bacteriën mogelijk niet allemaal gedood worden en een patiënt dan weer ziek kan worden. De arts zet mogelijk ook pijnstillers en koortsverlagende medicijnen in.

Andere ondersteunende medische maatregelen zijn onder meer:

• ademhalingstherapie, inclusief een behandeling met bronchusverwijders en n-acetylcysteïne
• een betere positionering van de patiënt om het risico op aspiratiepneumonie te minimaliseren
• een pulsoximetrie met of zonder hartbewaking
• fysiotherapie van de borstkas
• intraveneuze (via een ader toegediende) vloeistoffen
• zuurstoftoediening

Prognose

De meeste patiënten beginnen zich na een paar dagen na de behandeling beter te voelen, maar het duurt mogelijk een paar weken voordat de patiënt zich weer helemaal 100% beter voelt. De prognose van een bacteriële longontsteking is bijgevolg over het algemeen goed bij verder gezonde patiënten met ongecompliceerde longontsteking.

Complicaties van ontsteking van de longen

Een oudere leeftijd, agressieve organismen (zoals Klebsiella, Legionella, resistente S. pneumoniae), een andere aanwezige aandoening, ademhalingsfalen, neutropenie en/of kenmerken van sepsis verhogen morbiditeit en mortaliteit. Andere complicaties omvatten een longabces, empyeem (pus of etter in de longen) en een pleura-effusie (ophoping van vocht tussen borstvlies en longvlies). Onbehandeld heeft een longontsteking een algemeen sterftecijfer van meer dan 30%. Ook met een behandeling komen patiënten soms te overlijden als gevolg van een bacteriële longontsteking. Dit gebeurt vaker wanneer een patiënt reeds ziek is of een verzwakt immuunsysteem heeft.

Preventie van bacteriële longontsteking

Patiënten moeten gezond en gevarieerd eten, voldoende rust krijgen, stoppen met roken, en om de tanden in goede staat houden. Risicopatiënten moeten zich bovendien regelmatig laten vaccineren (jaarlijkse griepprik en/of pneumokokkenvaccin).

Lees verder

• Longontsteking (pneumonie): Ontsteking onderste luchtwegen
• Atypische pneumonie (longontsteking): Oorzaken en symptomen
• Longgezondheid: Tips voor gezonde longen & goede longfunctie
• Longontsteking bij kinderen (pediatrische pneumonie)
• Pneumokokkenpneumonie: Longontsteking door bacterie