Balanitis van Zoon: symptomen, oorzaak en behandeling

Balanitis is de medische term voor eikelontsteking. Balanitis van Zoon, ook wel balanitis plasmocellularis of balanitis circumscripta chronica, is een een zeldzame, goedaardige penisaandoening, waarbij de eikel (glanspenis) en/of de binnenzijde van de voorhuid ontstoken is. Het is te herkennen aan rode afwijkingen op de eikel en voorhuid. De precieze oorzaak van balanitis van Zoon is anno 2025 onbekend. Balanitis komt (vrijwel) alleen voor bij onbesneden mannen. In het beginstadium reageert het goed op een combinatiecrème waarin zowel een corticosteroid als een antibioticum in aanwezig is.

• Wat is balanitis van Zoon?
• Wie krijgen het?
• Symptomen balanitis van Zoon
• Oorzaak
• Wat speelt mee bij balanitis van Zoon? Een kijkje in de risicofactoren en risicogroepen
• Risicofactoren
• Risicogroepen
• Even een reminder
• Onderzoek en diagnose
• Klinisch beeld
• Differentiaaldiagnose
• Behandeling van balanitis van Zoon
• Medische interventie
• Zelfzorg
• Prognose
• Preventie

Wat is balanitis van Zoon?

Johan voelde zich ongemakkelijk toen hij merkte dat de huid op zijn eikel rood en geïrriteerd was. Het leek eerst niets bijzonders, maar de roodheid bleef aanhouden en er verschenen kleine, glanzende plekken. “Misschien een schimmelinfectie,” dacht hij, en hij kocht een crème bij de apotheek. Maar het hielp niet, en hij besloot toch maar naar de huisarts te gaan. “Dit is balanitis van Zoon,” zei de dokter na onderzoek. Het klonk ernstig, maar de huisarts stelde hem gerust. “Het is een goedaardige aandoening en we kunnen het behandelen.” Johan kreeg een zalf voorgeschreven en begon langzaam verbetering te zien. “Ik had nooit gedacht dat zoiets simpels als irritatie me zo onzeker kon maken,” vertelde hij later aan een vriend, opgelucht dat het nu onder controle was.

Balanitis plasmocellularis, balanitis circumscripta chronica of de ziekte van Zoon is een een idiopathische (= van onbekende oorzaak), zeldzame, goedaardige penisaandoening, waarbij de eikel (glanspenis) en/of de binnenzijde van de voorhuid ontstoken is. In de jaren ’50 van de vorige eeuw is deze ziekte voor het eerst beschreven door de Nederlandse hoogleraar dermatologie J.J. Zoon, vandaar dat de aandoening ook wel de ziekte van Zoon wordt genoemd.

Wie krijgen het?

Bij besneden mannen komt de aandoening (vrijwel) niet voor. Het komt overwegend voor bij mannen van middelbare leeftijd en oudere mannen. Er zijn gevallen gerapporteerd van mannen tussen 20 en 88 jaar.

Symptomen balanitis van Zoon

Het betreft vaak een solitaire, enigszins glanzende, fel rood-oranje plaque op de eikel of de voorhuid van een onbesneden man. De plek is scherp begrensd. Bij 58,92% van de patiënten zijn de voorhuid en de eikel aangedaan, bij slechts 23,21% van de patiënten alleen de voorhuid en in 17,85% van de gevallen alleen de eikel.[1] Ook kunnen de regionale lymfeklieren gezwollen zijn.

Oorzaak

De precieze oorzaak is anno 2025 niet bekend. Het komt (vrijwel) alleen voor bij onbesneden mannen. Men vermoedt dat er een verband is tussen chronische irritatie of ontsteking aan het kwetsbare slijmvlies als gevolg van ophoping van zweet, druppels urine, zeepresten, en smegma (een mengeling van epitheelcellen, huidafscheiding en vocht) onder de voorhuid. Dit leidt tot irritatie en ontsteking van de voorhuid en de glanspenis of eikel. Balanitis van Zoon wordt niet veroorzaakt door een infectie, en kan niet worden doorgegeven aan een seksuele partner. Het is géén seksueel overdraagbare aandoening (soa). Een soortgelijke aandoening is ook beschreven bij vrouwen, waarbij het de vulva beïnvloedt (vulvitis van Zoon). Balanitis van Zoon kan op zichzelf aanwezig zijn, maar het kan ook een teken zijn van een onderliggende (huid)aandoening zoals lichen sclerosus. Lichen sclerosus kan de voorhuid strakker maken, waardoor je deze moeilijker over de eikel kan schuiven.

Wat speelt mee bij balanitis van Zoon? Een kijkje in de risicofactoren en risicogroepen

Risicofactoren

Balanitis van Zoon, een mondvol voor een chronische ontsteking van de eikel, is meestal geen groot medisch alarm, maar wel vervelend. Het treft vooral mannen die niet besneden zijn, en de oorzaken kunnen variëren van slechte hygiëne tot een huid die snel geïrriteerd raakt. Hier een uitgebreide (en hopelijk iets luchtigere) blik op wat het risico verhoogt en wie er extra alert moet zijn.

Even een reminder

Veel van deze risicofactoren zijn te voorkomen met een beetje aandacht voor hygiëne en zelfzorg. Kies producten die vriendelijk zijn voor je huid, vermijd irriterende stoffen en wees niet bang om medische hulp in te schakelen als klachten aanhouden. Je eikel verdient het net zo goed als de rest van je lichaam om goed verzorgd te worden!

Onderzoek en diagnose

Klinisch beeld

Op basis van de verschijnselen wordt de diagnose gesteld. Eventueel wordt ter bevestiging een biopt genomen om deze door de patholoog te laten onderzoeken.

Differentiaaldiagnose

Qua uiterlijke verschijningsvorm moet de aandoening niet verward worden met:

• Eczeem (eikeleczeem);
• Psoriasis;
• Ziekte van Queyrat (een carcinoma in situ van het slijmvlies, dat wil zeggen een voorstadium van een carcinoom of kankergezwel);
• Candida-infecties van de penis;
• Genitale herpes;
• Lichen Planus;
• Lichen sclerosus et Atrophicus;
• Pemphigus vulgaris;
• Syfilis;
• Genitale wratten.

Behandeling van balanitis van Zoon

Medische interventie

In het beginstadium reageert de eikelontsteking goed op een combinatiecrème waarin zowel een corticosteroïd als een antibioticum in aanwezig is. Het is bekend dat de aandoening vaak bijzonder hardnekkig is en het komt vaak voor dat na stoppen met smeren de ontsteking weer de kop opsteekt. Bij hardnekkig recidiverende balanitis van Zoon is een circumcisie (besnijdenis) te overwegen. Vrijwel altijd leidt dit tot het verdwijnen van de klachten.[2]

Zelfzorg

De huid van de glanspenis moet een of twee keer per dag gewassen worden, waarbij de voorhuid volledig teruggetrokken wordt. Er wordt ten zeerste afgeraden om zeep te gebruiken. Alleen afspoelen met lauw water.

Prognose

De meeste mannen met balanitis herstellen met adequate behandeling. Bij mannen die niet besneden zijn, komt balanitis vaak terug na de behandeling. Het risico daarop neemt toe wanneer je geen goede hygiëne toepast, zoals dagelijks je eikel onder de voorhuid schoonmaken met lauw water. Hiermee voorkom je een ophoping van smegma, hetgeen irritaties kan veroorzaken.

Preventie

Het voorkomen van balanitis begint met het dagelijks toepassen van goede hygiëne. Om balanitis te voorkomen, moet je dagelijks de urineresten en talg onder de voorhuid van je jongeheer vandaan wassen om hem schoon en verzorgd te houden. Neem de tijd om je voorhuid naar achteren te trekken om goed onder je eikel te kunnen schoonmaken.

Noten:

1. Kumar B, Narang T, Dass Radotra B, Gupta S. Plasma cell balanitis: clinicopathologic study of 112 cases and treatment modalities. J Cutan Med Surg. Jan-Feb 2006;10(1):11-5.
2. Sonnex TS, Dawber RP, Ryan TJ, Ralfs IG. Zoon's (plasma-cell) balanitis: treatment by circumcision. Br J Dermatol. May 1982;106(5):585-8.

Lees verder

• Ontsteking van de eikel of glans-penis, voorhuid (balanitis)
• Penis: aandoeningen, (pijn + jeuk) klachten en afwijkingen
• Rode plekken, vlekken, bultjes of zweertjes penis / eikel
• Eikelontsteking: oorzaken en behandeling van ontstoken eikel
• Huidaandoeningen A-Z: symptomen, oorzaak en behandeling