Priapisme: Langdurige, vaak pijnlijke erectie van penis

Priapisme (priapismus) is een vervelende aandoening waarbij mannen een langdurige (langer dan vier uur) en vaak pijnlijke erectie van de penis ervaren. De aanhoudende erectie houdt geen verband met seksuele stimulatie. Bepaalde aandoeningen, medicijnen en andere omgevingsfactoren kunnen priapisme veroorzaken. De aandoening is potentieel ernstig omdat deze onbehandeld kan leiden tot blijvende weefselbeschadiging. Een snelle behandeling is daarom vereist.

• Wat is een erectie?
• Epidemiologie
• Oorzaken
• Risicofactoren
• Aandoeningen
• Omgevingsfactoren
• Soorten
• Symptomen: Langdurige, vaak pijnlijke erectie
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Prognose
• Complicaties
• Preventie

Wat is een erectie?

Een goede doorbloeding is nodig voor het verkrijgen van een erectie. Normaal gesproken ontspannen de slagaders in het bekkengebied en de penis zich en vergroten ze, waardoor meer bloed naar het sponsachtige weefsel in de penis stroomt. Tegelijkertijd sluiten de kleppen in de aderen, waardoor een ophoping van bloed in de penis ontstaat, wat leidt tot een erectie. Nadat de erectie voltooid is, openen de aderkleppen zich, waardoor het bloed weer uit stroomt en de penis terugkeert naar zijn normale positie.

Epidemiologie

Priapisme kan mannen van elke leeftijd treffen, zelfs baby's. Kinderen tussen vijf en tien jaar en mannen tussen twintig en vijftig jaar oud zijn het vaakst getroffen. De jaarlijkse incidentie bedraagt 1,5 op 100.000 mannen. Bij veertigplussers is de incidentie hoger, namelijk 2,9 op 100.000 mannen.

Oorzaken

Priapisme ontstaat door een langdurige en vaak pijnlijke erectie van de penis zonder seksuele stimulatie. Door een blijvende ophoping van bloed in de penis kan het bloed niet meer door de penisaders stromen. Dit kan het gevolg zijn van vele mogelijke aandoeningen en omgevingsfactoren.

Risicofactoren

Aandoeningen

Enkele aandoeningen verhogen de kans op priapisme.

Bloedaandoeningen

Af en toe veroorzaken bloedaandoeningen priapisme, zoals thalassemie (tekort aan hemoglobine leidt tot anemie), chronische leukemie en een multipel myeloom (ziekte van Kahler: kanker van plasmacellen met botpijn). Abnormaal gevormde rode bloedcellen kunnen verstoppingen van de penisslagader veroorzaken, wat leidt tot een langdurige en pijnlijke erectie bij mannen. Bijna de helft van de volwassen patiënten met sikkelcelanemie ontwikkelt uiteindelijk priapisme.

Kanker

In zeldzame gevallen is priapisme het resultaat van bepaalde vormen van peniskanker, vooral als ze de penisslagader of zenuwvoorziening belemmeren en verstoppingen veroorzaken.

Letsel

Schade aan de penisslagader veroorzaakt soms ook priapisme. Dit kan ontstaan door een verwonding aan de penis of het perineum. Ook een ander letsel aan het genitale gebied vormt een risicofactor voor priapisme. Het bloed kan hierbij niet vrij circuleren of wegvloeien. Schade aan de penisslagader door een letsel is een veelvoorkomende oorzaak van niet-ischemisch priapisme.

Neurogene aandoeningen

Verschillende neurogene aandoeningen staan bekend om mogelijk een aanhoudende erectie te veroorzaken, zoals:

• een beroerte (onvoldoende bloedtoevoer naar de hersenen met mentale en lichamelijke symptomen)
• een hersentumor
• een ruggenmergletsel
• spinale anesthesie (verdoving via ruggenprik)

Stofwisselingsaandoeningen

Amyloïdose (afzettingen van amyloïde in weefsels en organen), de ziekte van Fabry (stapelingsziekte met opbouw van vetten) en jicht (ziekte met pijn en zwelling aan de grote teen en andere gewrichten) zijn bekende stofwisselingsziekten die kunnen leiden tot priapisme.

Andere oorzaken

Andere oorzaken van priapisme zijn:

• een prikkeling van het centrale zenuwstelsel
• een trombose
• koolmonoxidevergiftiging
• sommige behandelingen voor erectieproblemen

Omgevingsfactoren

Een langdurige en pijnlijke erectie van de penis kan ook voortkomen uit omgevingsfactoren zoals:

Drugs

Het gebruik van sommige recreatieve drugs (drugsmisbruik) is geassocieerd met priapisme, waaronder crystal meth, marihuana, cocaïne en ecstasy.

Insectenbeten of insectensteken

Ook insectenbeten kunnen mogelijk een langdurige, vaak pijnlijke erectie van de penis veroorzaken. Spinnenbeten van de Zwarte Weduwe, schorpioensteken en Cantharidismus (vergiftiging door cantharidine, een blaarverwekkend gif in de Spaanse vlieg) staan bekend om priapisme te kunnen veroorzaken.

Medicijnen

Sommige medicijnen tasten de zenuwen in het lichaam aan, ook in de penis. Meestal verwijden deze zenuwen de slagaders die de penis voeden, waardoor deze vol wordt en rechtop komt te staan. Geneesmiddelen die mogelijk priapisme veroorzaken, zijn onder meer bepaalde antipsychotica, antidepressiva, bloedverdunners en calciumkanaalblokkers (medicatie bij hart- en vaataandoeningen).

Soorten

Er zijn verschillende soorten priapisme:

• ischemisch (priapisme met lage stroomsnelheid): Deze vaakst voorkomende vorm van priapisme komt voor wanneer bloed niet in staat is om de penis te verlaten na een erectie.
• niet-ischemisch (priapisme met hoge stroomsnelheid): Dit type priapisme resulteert uit een slecht gereguleerde bloedstroom in de penis.
• terugkerend: Hierbij hebben vooral mannen met sikkelcelanemie een soort ischemisch priapisme, waarbij de symptomen van terugkerende aard zijn. Dit type priapisme is zeldzaam.

Symptomen: Langdurige, vaak pijnlijke erectie

Mannen met priapisme hebben een langdurige erectie. Andere symptomen zijn afhankelijk van het type priapisme. Niet-ischemisch priapisme is meestal pijnloos en veroorzaakt een erectie waarbij de penis niet volledig stijf is. Bij ischemisch priapisme ontstaat een erectie waarbij de penispunt zacht blijft en de penispijn steeds verergert.

Diagnose en onderzoeken

De arts bevraagt de patiënt over de medische geschiedenis en inspecteert daarna de geslachtsdelen en de lies. Dit is nodig om het patroon van stijfheid te bepalen en ook om te kijken of er sprake is van een trauma aan de penis. Soms bestelt de arts nog bijkomende diagnostische onderzoeken om meer informatie te verkrijgen. De arts neemt bijvoorbeeld een klein stukje bloed uit de penis. Zwart bloed duidt op ischemisch priapisme. Als het bloed felrood is, wijst dat op niet-ischemisch priapisme. De arts kan eventueel nog een echografie van de penis en de lies aanvragen om de bloedtoevoer en andere weefselstructuren in de penis te onderzoeken.

Behandeling

Priapisme is een aandoening die medische hulp vereist. De behandeling is afhankelijk van het soort priapisme:

• Bij ischemisch priapisme: De arts kan een aantal behandelingen proberen om de erectie te verlichten en om de bloedtoevoer naar de penis te herstellen. Dit kan door de penis met ijs te behandelen of door injecties te gebruiken om de erectie te beëindigen. Als die niet effectief blijken, kan de arts ervoor kiezen om met een naald in de penis een beetje bloed af te nemen en in te nemen, of om een katheter in te brengen en de bloedstroom opnieuw te regelen. Als geen van deze methoden werkt, kan een chirurgische ingreep nodig zijn om een verbinding te maken tussen de slagader en de ader in de penis.
• Bij niet-ischemisch priapisme: Deze vorm van priapisme heeft vaak geen behandeling nodig. De erectie verdwijnt meestal binnen een paar uur. Als een arts echter vaststelt dat de erectie niet weggaat, kan een behandeling nodig zijn om de bloedstroom in de penis te herstellen. Dit kan door middel van een operatie of door andere ingrepen, zoals het aanbrengen van een katheter in de penis.

Prognose

De prognose bij priapisme hangt af van de tijdigheid van de behandeling en het type priapisme. Ischemisch priapisme kan ernstige schade aan het penisweefsel veroorzaken als het niet snel wordt behandeld, wat kan leiden tot impotentie of andere complicaties. Niet-ischemisch priapisme heeft vaak een betere prognose en kan in veel gevallen vanzelf verbeteren zonder verdere medische ingrepen.

Complicaties

Bij ischemisch priapisme kunnen complicaties ontstaan zoals penisweefselnecrose (afsterven van weefsel door onvoldoende bloedtoevoer) en impotentie als de aandoening niet snel wordt behandeld. Chronische priapisme kan leiden tot permanente schade aan de penis en problemen met seksuele functie. Bij niet-ischemisch priapisme kunnen complicaties optreden zoals infecties, trombose of veranderingen in de bloedstroom in de penis.

Preventie

Er zijn geen bekende methoden om priapisme volledig te voorkomen. Mensen met een bekend risico op priapisme, zoals degenen met sikkelcelanemie of andere aandoeningen die de bloedcirculatie beïnvloeden, moeten regelmatig medisch advies inwinnen. Het vermijden van drugs en het voorzichtig omgaan met medicijnen die priapisme kunnen veroorzaken, kan helpen om de kans op deze aandoening te verminderen. Bij het gebruik van medicijnen moet altijd worden overlegd met een arts of apotheker over mogelijke bijwerkingen.

Lees verder

• Penispijn: Oorzaken van pijn aan de penis (pijnlijke penis)