Priapisme: Langdurige, vaak pijnlijke erectie van penis

Priapisme (priapismus) is een heel vervelende aandoening waarbij mannen een langdurige (langer dan vier uur) en vaak pijnlijke erectie van de penis ervaren. De aanhoudende erectie houdt geen verband met de seksuele stimulatie. Bepaalde aandoeningen maar ook medicijnen en andere omgevingsfactoren veroorzaken mogelijk priapisme. De aandoening is potentieel ernstig omdat deze onbehandeld leidt tot blijvende weefselbeschadiging. Een snelle behandeling is bijgevolg vereist.

• Wat is een erectie?
• Epidemiologie van aandoening
• Oorzaken: Ophoping van bloed in penis
• Risicofactoren van priapisme
• Aandoeningen
• Omgevingsfactoren
• Soorten
• Symptomen: Langdurige, vaak pijnlijke erectie
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Medicatie
• Arteriële embolisatie
• Aspiratie
• Chirurgie
• Prognose
• Complicaties

Wat is een erectie?

Een goede doorbloeding is nodig voor het verkrijgen van een erectie. Normaal gesproken ontspannen de slagaders in het bekkengebied en de penis zich en vergroten ze ook, waardoor meer bloed naar het sponsachtige weefsel in de penis stroomt. Tegelijkertijd sluiten de kleppen in de aderen, waardoor een ophoping van het bloed in de penis ontstaat wat leidt tot een erectie. Nadat de erectie voltooid is, openen de aderkleppen zich, waardoor het bloed weer uit stroomt en de penis terugkeert naar zijn normale positie.

Epidemiologie van aandoening

Mannen van elke leeftijd lijden mogelijk aan priapisme, zelfs baby's. Kinderen tussen vijf en tien jaar en mannen tussen twintig en vijftig jaar oud zijn het vaakst getroffen. De jaarlijkse incidentie bedraagt 1,5 op 100.000 mannen. Bij veertigplussers is de incidentie hoger, namelijk 2;9 op 100.000 mannen.

Oorzaken: Ophoping van bloed in penis

Bij priapisme ontstaat een langdurig en vaak pijnlijke erectie van de penis, zonder geslachtelijk verlangen. Door een blijvende ophoping van het bloed in de penis, kan het bloed niet meer door de penisaders stromen. Dit is het gevolg van vele mogelijke aandoeningen en omgevingsfactoren.

Risicofactoren van priapisme

Aandoeningen

Enkele aandoeningen verhogen de kans op priapisme.

Bloedaandoeningen
Af en toe veroorzaken bloedaandoeningen priapisme, zoals thalassemie (tekort aan hemoglobine leidt tot anemie), chronische leukemie en een multipel myeloom (ziekte van Kahler: kanker van plasmacellen met botpijn). Af en toe veroorzaken abnormaal gevormde rode bloedcellen verstoppingen van de penisslagader, hetgeen leidt tot een langdurige en pijnlijke erectie bij mannen. Bijna de helft van de volwassen patiënten met sikkelcelanemie ontwikkelt uiteindelijk priapisme.

Kanker
In zeldzame gevallen is priapisme het resultaat van bepaalde vormen van peniskanker, vooral als ze de penisslagader of zenuwvoorraad belemmeren en verstoppingen veroorzaken.

Letsel
Schade aan de penisslagader veroorzaakt soms ook priapisme. Dit ontstaat door een verwonding aan de penis of het perineum. Ook een ander letsel aan het genitale gebied vormt een risicofactor voor priapisme. Het bloed is hierbij niet in staat om vrij te circuleren of weg te vloeien. Schade aan de penisslagader door een letsel is een veelvoorkomende oorzaak van niet-ischemisch priapisme.

Neurogene aandoeningen
Verschillende neurogene aandoeningen staan er voor bekend om mogelijk een aanhoudende erectie te veroorzaken zoals:

• een beroerte (onvoldoende bloedtoevoer naar de hersenen met mentale en lichamelijke symptomen)
• een hersentumor
• een ruggenmergletsel
• spinale anesthesie (verdoving via ruggenprik)

Stofwisselingsaandoeningen
Amyloïdose (afzettingen van amyloïde in weefsels en organen), de ziekte van Fabry (stapelingsziekte met opbouw van vetten) en jicht (ziekte met pijn en zwelling aan grote teen en andere gewrichten) zijn bekende stofwisselingsziekten die leiden tot priapisme.

Andere oorzaken
Andere oorzaken van priapisme zijn:

• een prikkeling van het centrale zenuwstelsel
• een trombose
• koolmonoxidevergiftiging
• sommige behandelingen voor erectieproblemen

Omgevingsfactoren

Een langdurige en pijnlijke erectie van de penis resulteert soms ook uit omgevingsfactoren zoals:

Drugs
Het gebruik van sommige recreatieve drugs (drugsmisbruik) is geassocieerd met priapisme, waaronder crystal meth, marihuana, cocaïne en ecstasy.

Insectenbeten of insectensteken
Ook insectenbeten veroorzaken mogelijk eenlangdurige, vaak pijnlijke erectie van de penis. Spinnenbeten van de Zwarte Weduwe, schorpioensteken en Cantharidismus (vergiftiging door cantharidine, een blaarverwekkend gif in de Spaanse vlieg) staan er voor bekend dat ze mogelijk leiden tot priapisme.

Medicijnen
Sommige medicijnen tasten de zenuwen in het lichaam aan, ook in de penis. Meestal verwijden deze zenuwen de slagaders die de penis voeden, waardoor deze vol wordt en rechtop komt te staan. Geneesmiddelen die mogelijk priapisme veroorzaken, zijn onder meer bepaalde antipsychotica, antidepressiva, bloedverdunners en calciumkanaalblokkers (medicatie bij hart- en vaataandoeningen).

Soorten

Er zijn verschillende soorten priapisme:

• ischemisch (priapisme met lage stroomsnelheid): Deze vaakst voorkomende vorm van priapisme komt voor wanneer bloed niet in staat is om de penis te verlaten na een erectie.
• niet-ischemisch (priapisme met hoge stroomsnelheid): Dit type priapisme resulteert uit een slecht gereguleerde bloedstroom in de penis.
• terugkerend: Hierbij hebben vooral mannen met sikkelcelanemie een soort ischemisch priapisme, waarbij de symptomen van terugkerende aard zijn. Dit type priapisme is zeldzaam.

Symptomen: Langdurige, vaak pijnlijke erectie

Mannen met priapisme hebben een langdurige erectie. Andere symptomen zijn afhankelijk van het type priapisme. Niet-ischemisch priapisme is meestal pijnloos en veroorzaakt een erectie waarbij de penis niet volledig stijf is. Bij ischemisch priapisme ontstaat een erectie waarbij de penispunt zacht blijft en de penispijn steeds verergert.

Diagnose en onderzoeken

De arts bevraagt de patiënt over de medische geschiedenis en inspecteert daarna de geslachtsdelen en de lies. Dit is nodig om het patroon van stijfheid te bepalen en ook om te kijken of sprake is van een trauma aan de penis. Soms bestelt de arts nog bijkomende diagnostische onderzoeken om meer informatie te verkrijgen. De arts neemt dan bijvoorbeeld een klein stukje bloed uit de penis. Zwart bloed duidt op ischemisch priapisme. Als het bloed felrood is, wijst dit waarschijnlijk op niet-ischemisch priapisme. Verder voert de arts mogelijk nog een bloedonderzoek, een Doppler-echografie (beeldvormend onderzoek van bloedvaten) en/of een urinetoxicologie uit. Deze onderzoeken zijn nuttig om het onderliggend probleem van priapisme vast te stellen.

Behandeling

De behandeling van priapisme hangt af van het type en de oorzaak. Diverse behandelingen zijn beschikbaar om de aanhoudende erectie te verlichten. De arts behandelt bovendien het onderliggend probleem.

Medicatie

Als de penis minder dan vier uur rechtop staat, schrijft de arts decongestiva voor. Deze medicijnen verminderen de bloedtoevoer naar de penis. Deze medicijnen zijn meestal effectief als erectie vier tot zes uur aanhoudt. Houdt de erectie al langer dan zes uur aan of is de medicatie niet effectief, dan, dan zijn andere behandelingen nodig. Verder veroorzaken bijwerkingen van sommige medicijnen priapisme. De patiënt moet deze dan op advies van de arts stopzetten en eventueel nieuwe medicatie innemen zodat de klachten afnemen.

Arteriële embolisatie

De arts gebruikt arteriële embolisatie vooral voor high-flow priapisme. Een arts blokkeert hierbij het bloedvat dat het probleem veroorzaakt.

Aspiratie

De arts verdooft de penis met medicijnen en plaatst daarna een naald in de penis om het opgehoopte bloed af te voeren. Deze procedure resulteert meestal in een snelle verlichting van de pijn en zwelling.

Chirurgie

Is het aanbrengen van ijs of aspiratie niet succesvol, dan is een operatie nodig om de normale bloedtoevoer naar de penis te herstellen. De arts maakt bij ischemisch priapisme een extra doorgang om het overtollig bloed af te voeren en de bloedsomloop te herstellen. Bij niet-ischemisch priapisme zet de arts een ander type ingreep in waarbij hij een slagader tijdens een operatie doorsnijdt of beschadigt, zodat de bloedstroom vermindert.

Prognose

Dankzij een snelle behandeling zijn de vooruitzichten goed. Een uitgestelde behandeling verhoogt echter de kans op blijvende schade aan de penis.

Complicaties

Een patiënt die langer dan vier uur een erectie heeft, zoekt onmiddellijk medische hulp op. Het penisweefsel krijgt namelijk geen zuurstof wat leidt tot schade of zelfs vernietiging van het weefsel. Zonder onmiddellijke behandeling zijn blijvende zenuwschade, impotentie en erectiestoornissen mogelijk. De schade aan het weefsel start vier tot zes uur nadat de symptomen gestart zijn. Schade ontstaan is aan het gevoelige penisweefsel is blijvend.

Lees verder

• Penispijn: Oorzaken van pijn aan de penis (pijnlijke penis)