Zoethout: gezondheidsvoordelen, toepassing en bijwerkingen

Zoethout van echte zoethout is een geneeskrachtig kruid dat al duizenden jaren wordt gebruikt in de geneeskunde in het Verre Oosten. Ook in Nederland en België wordt het steeds populairder. Het heeft veel gezonde effecten in het lichaam en kan worden gebruikt in meer en meer toepassingen. Echte zoethout komt van de wortelstok van Glycyrrhiza glabra, een plant die van oorsprong voorkomt in Eurazië, Noord-Afrika en West-Azië. Deze meerjarige plant staat niet bekend om zijn bloemen en bladeren, maar wel om zijn wortels, de zoethoutwortel, die allerlei toepassingen heeft.

• Zoethout
• Oorsprong en verspreiding
• Toepassing en effect
• Ingrediënten en eigenschappen
• Drop en salmiak
• Zoethoutthee
• Capsules, tabletten, druppels en zoethoutsiroop
• Gezondheidsvoordelen
• Belang voor de gezondheid
• Kopen van zoethout(plant)
• Plant
• Zaden
• Zoethoutwortel
• Gemalen zoethoutwortel
• Bijwerkingen

Zoethout

Met zoethout worden de korte stukjes van de wortelstok van Glycyrrhiza glabra bedoeld, een meerjarige houtachtige plant die een hoogte kan bereiken van zo'n 1,5 m in zijn oorspronkelijke habitat rond de Middellandse Zee, maar hier te lande wordt de plant veel minder groot. De zoethoutplant heeft ovale tot eivormige geveerde bladeren met 9 tot 17 hartvormige tot ovale blaadjes. Ze zijn aan hun onderkant bedekt met plakkerige haren. De gele zoethoutwortel is houtachtig en smaakt zoet. Het vormt een breed vertakt netwerk van lange uitlopers, die afkomstig zijn van een dikke penwortel en secundaire wortels. Van juni tot juli produceert zoethout blauwachtig paarse bloemen. Zoethout wordt in de keuken gebruikt als smaakmaker, onder meer in saladedressings, desserts en taartenvullingen waar het een zoetachtige, anijsachtige smaak geeft. Dankzij de glycyrrhizine die de zoethoutwortels bevatten, zijn zo grofweg 50 keer zoeter dan commerciële rietsuiker. Als je het sap van de zoethout verdikt, krijg je zoethoutwortelextract wat in verschillende producten, zoals drop en zoethoutthee, voorkomt.

Oorsprong en verspreiding

Het zoethout komt oorspronkelijk uit het Middellandse Zeegebied en Oost-Azië. Tegenwoordig wordt het ook in veel andere landen gekweekt. De wortelstok kan pas in het derde jaar na het planten voor de eerste keer worden geoogst. Zoethout heeft een beschutte plaats in de zon of halfschaduw nodig en houdt van vochtige en voedselrijke kleigrond. Wie het in de tuin wil kweken, moet vanwege zijn lange penwortel een diep gat graven. Om de drie jaar kan je kleine stukjes oogsten. Om dit te doen, snijd je de secundaire wortels van de zoethoutwortel af.

Toepassing en effect

Ingrediënten en eigenschappen

De wortel van de zoethoutplant (alleen deze wordt gebruikt) bevat ongeveer 400 ingrediënten, waaronder triterpenen en saponinen (2 tot 15%) zoals glycyrrhizine en glycyrrhizinezuur, flavonoïden zoals liquiritine, coumarines (antistollingsmiddelen), isoflavonen (licoricidin), fytosterolen en polysacchariden. Het heeft mucolytische (slijmoplossende), slijmvliesbeschermende, ontstekingsremmende, krampstillende, antioxiderende, antimicrobiële, antivirale, antibacteriële, anti-allergische, antipyretische (koortswerende), hepatoprotectieve (wat wilt zeggen dat het de lever beschermt tegen hepatitis), immuunbevorderende en metabolismebevorderende eigenschappen.

Drop en salmiak

Het sap uit de zoethoutwortel wordt gebruikt als grondstof voor de productie van drop en salmiak.

Zoethoutthee

Zoethoutthee wordt gebruikt om verkoudheid, maagzweren en gastritis (maagslijmvliesontsteking) te behandelen en wordt gemaakt met 1/2 theelepel geraspte zoethoutwortel met kokend water.

Capsules, tabletten, druppels en zoethoutsiroop

Er zijn ook droge extracten op basis van alcohol en zoethoutwortel (capsules, tabletten, druppels, zoethoutsiroop en zoethoutpastilles) te koop in drogisterijen en reformwinkels. Natuurlijke remedies op basis van zoethout bevatten weinig calorieën en bevatten geen vet, dus je kunt ze veilig gebruiken zonder aan te komen. Gebruik echter niet meer dan 5 tot 15 g per dag. Dit komt overeen met een hoeveelheid van 200 tot 600 mg glycyrrhizine per dag. Natuurlijke middelen op basis van zoethout mogen nooit langer dan 6 weken worden gebruikt. Met een constant gebruik van meer dan 50 g per dag kan het leiden tot hypokaliëmie (een te lage concentratie kalium in het bloed) of hypernatriëmie (een te hoge concentratie natrium in het bloed). Een te hoge dosis kan bij langdurig gebruik oedeem, hartproblemen, hoge bloeddruk en verhoogde bloedsuikerspiegel veroorzaken.

Gezondheidsvoordelen

Zoethout kent de volgende indicaties:

• verkoudheid
• maagzweer
• gastritis of maagslijmvliesontsteking
• heesheid
• hoesten
• keelpijn
• bronchitis

Belang voor de gezondheid

Volgens een klinische studie uit 2013 verlicht zoethoutwortel heesheid, hoest en keelpijn bij postoperatieve longpatiënten.[1] De saponinen in het middel maken het bronchiale slijm vloeibaar zodat het beter kan worden opgehoest. Op deze manier leidt de zoethoutwortel snel tot de verbetering van respiratoire catarre (een lichte ontsteking van de slijmvliezen met slijmafscheiding) en bronchitis. Dankzij de ontstekingsremmende en antioxiderende eigenschappen kunnen maagzweren, gastritis en darmzweren met succes worden behandeld. Het elimineert maagzuur en vermindert de overproductie van maagzuur. Bij maagzweren verandert zoethout de samenstelling van het maagsap zodat het niet langer het maagslijmvlies irriteert. Zoethout vermindert de vorming van maagzuur bij gastritis. Het glycyrrhizinezuur remt de afbraak van cortison en verlicht zo ontstekingen. Verkoudheid gaat sneller voorbij. Het kauwen van een stuk zoethoutwortel kan worden gebruikt om te stoppen met roken. Onderzoek richt zich ook op de effecten van zoethout op hepatitis C[2], virale infecties[3], dementie[4], astma en diabetes type 2[5].

Kopen van zoethout(plant)

Plant

Naast dat het wordt gebruikt als medicinaal kruid, genieten veel tuiniers ook van de bloemen van de plant. Af en toe is de Glycyrrhiza glabra te koop in gespecialiseerde tuinmarkten of plantencentra. In het geval van planten moet ervoor worden gezorgd dat de bladeren een rijke groene kleur hebben. Indien mogelijk moet de plant niet continu te nat staan, anders bestaat er een zeker risico op schimmel.

Zaden

Zaden zijn meestal alleen verkrijgbaar bij kleinere zaadhandelaren op internet. De meeste grote zaadbedrijven bieden anno 2024 geen zaad van de zoethoutplant aan. De zaden mogen niet meer dan twee jaar oud zijn.

Zoethoutwortel

Zoethoutwortels zijn anno 2024 populairder geworden en worden in meerdere soorten winkels aangeboden, vaak ook in supermarkt evenals reformwinkels. Op de intacte wortels kan je ook kauwen. De gesneden wortels zijn direct geschikt voor theepreparaten.

Gemalen zoethoutwortel

Gemalen zoethoutwortels worden vaak verkocht als zoethoutpoeder en worden voornamelijk gebruikt als specerij voor desserts en sauzen. Bij het kopen ervan moet de voorkeur worden gegeven aan producten die niet in transparante zakken worden verkocht. Het poeder moet altijd koel en donker worden bewaard.

Bijwerkingen

Te veel zoethoutwortelextract kan leiden tot lage kaliumgehaltes in het lichaam, wat spierzwakte veroorzaakt. Deze aandoening wordt hypokaliëmie genoemd. Als je in een periode van twee weken te veel zoethoutwortelinneemt, kan je last krijgen van vochtretentie (het vasthouden van vocht) en metabolisme-afwijkingen.

Het consumeren van te veel zoethout kan hoge bloeddruk, zwelling en onregelmatige hartslag veroorzaken. Veel moderne producten met zoethoutsmaak bootsen de natuurlijke smaken van zoethout na, maar sommige worden nog steeds gemaakt op basis van glycyrrhizinezuur.

Vrouwen die zwanger zijn of borstvoeding geven, worden geadviseerd om zoethout in alle vormen te vermijden. Mensen met hoge bloeddruk moeten ook zoethoutwortel vermijden.

Noten:

1. Gupta D, Agrawal S, Sharma JP. Effect of preoperative licorice lozenges on incidence of postextubation cough and sore throat in smokers undergoing general anesthesia and endotracheal intubation. Middle East J Anaesthesiol. 2013 Jun;22(2):173-8.
2. Liqiang Wang, Rui Yang, Bochuan Yuan, Ying Liu, and Chunsheng Liu. The antiviral and antimicrobial activities of licorice, a widely-used Chinese herb. Acta Pharm Sin B. 2015 Jul; 5(4): 310–315. Published online 2015 Jun 17. doi: 10.1016/j.apsb.2015.05.005
3. Ibid.
4. Devesh Tewari, Adrian M. Stankiewicz, Andrei Mocan, Archana N. Sah, Nikolay T. Tzvetkov, Lukasz Huminiecki, Jarosław O. Horbańczuk, and Atanas G. Atanasov. Ethnopharmacological Approaches for Dementia Therapy and Significance of Natural Products and Herbal Drugs. Front Aging Neurosci. 2018; 10: 3. Published online 2018 Feb 12. doi: 10.3389/fnagi.2018.00003
5. C. Weidner, J. C. de Groot, A. Prasad, A. Freiwald, C. Quedenau, M. Kliem, A. Witzke, V. Kodelja, C.-T. Han, S. Giegold, M. Baumann, B. Klebl, K. Siems, L. Muller-Kuhrt, A. Schurmann, R. Schuler, A. F. H. Pfeiffer, F. C. Schroeder, K. Bussow, S. Sauer. Amorfrutins are potent antidiabetic dietary natural products. Proceedings of the National Academy of Sciences, 2012;

Lees verder

• Geneeskrachtige planten en kruiden: soorten en toepassingen